Korstmossen © Copyright BLWG, 2010 .Deze presentatie mag alleen voor niet-commerciële educatieve doeleinden worden gebruikt. foto’s © Laurens Sparrius.

Presentatie over: "Korstmossen © Copyright BLWG, 2010 .Deze presentatie mag alleen voor niet-commerciële educatieve doeleinden worden gebruikt. foto’s © Laurens Sparrius."— Transcript van de presentatie:

1 Korstmossen © Copyright BLWG, Deze presentatie mag alleen voor niet-commerciële educatieve doeleinden worden gebruikt. foto’s © Laurens Sparrius (tenzij anders aangegeven).

2 Inleiding In deze presentatie leer je: wat korstmossen zijn
welke groeivormen korstmossen kunnen hebben hoe korstmossen door de mens gebruikt worden hoeveel soorten in Nederland voorkomen wat de belangrijkste leefgebieden voor korstmossen zijn

3 Wat is een korstmos ? Samenlevingsvorm van een schimmel met algen of blauwwieren Symbiose

4 Groot dooiermos – Xanthoria parietina

5 Wat is een korstmos ? “Schimmels die voedsel halen uit levende algen”
Algen maken suikers van CO2 en water. Andere bouwstoffen (o.a. fosfaat, stikstof) uit zwevend stof of in regenwater opgeloste stoffen. Sommige soorten bevatten blauwwieren die stikstof uit de lucht opnemen.

6 Afweerstoffen Korstmossen groeien langzaam (0,01 tot 2 cm per jaar)
Prooi voor kleine grazers (slakken, mijten, stofluizen, ...) Afweerstoffen of harde schorslaag nodig Tegen extreme omstandigheden aangepast: overleven een korte ruimtereis

7 Doorsnede van een korstmos
schors algenlaag merg 50 um

8 Groot dooiermos door het jaar heen
De kleur van Groot dooiermos is intenser in de zomermaanden, als de zon feller schijnt

9 Nut voor de mens De afweerstoffen in korstmossen zijn vaak gekleurd:
kleurstoffen voor textiel (geel, bruin) uit Groot dooiermos Vroeger: Lakmoes uit Roccella-soorten Als geneeskrachtig kruid Longenmos (Lobaria pulmonaria) Als indicator voor schone lucht

10 Met korstmossenextracten geverfde wol

11 Lakmoes uit Roccella-soorten

12 Longenmos - Lobaria pulmonaria

13 Chemische reacties De afweerstoffen in korstmossen kunnen kleurreacties geven die worden gebruikt bij het op naam brengen van de soorten: Met loog, bleekwater, of een azokleurstof UV-fluorescentie

14 Hulpmiddelen bij het onderzoeken van korstmossen: chemische reagentia, prepareermateriaal, microscoop en literatuur

15 UV-reactie (geel) met een blacklight-lamp
Sclerophyton fluorescens (Cuba)

16 Bouw: groeivormen Korstvormige soorten poederig of glad
liggen dicht op het substraat

17 Witte schotelkorst – Lecanora chlarotera

18 Bouw: groeivormen Bladvormige soorten grote soorten
zitten met kleine worteltjes aan de ondergrond gehecht

19 Groot dooiermos – Xanthoria parietina

20 Gewoon schorsmos – Hypogymnia physodes

21 Bouw: groeivormen Struikvormige soorten
bundels vertakkende, bandvormige of ronde lappen aan één kant aan het substraat vastgehecht

22 Eikenmos – Evernia prunastri

23 Bouw: onderdelen Geslachtelijke voortplanting
Apotheciën (vlakke schijf) vruchtlichamen van de schimmel hierin worden zakjes (asci) met sporen gevormd (geslachtelijke voortplanting)

24 Witte schotelkorst – Lecanora chlarotera
apothecium Witte schotelkorst – Lecanora chlarotera

25 Halve doorsnede van een apothecium

26

27 Bouw: onderdelen Niet-geslachtelijke voortplanting
Soralen: fijne korrels van schimmeldraden met algen, micrometer in doorsnede. Isidiën: staafvormige uitgroeisels Er zijn korstmossen die nooit sporen vormen en zich alleen met sorediën en isidiën verspreiden.

28 Sorediën: Bosschildmos foto: C.J.E. Brochard

29 Biodiversiteit Wereldwijd zo’n ascomyceten, waarvan 40% korstmossen vormt. Meest opvallend in boreale naaldbossen, toendra’s en hooggebergten Meeste soorten op bomen en blaadjes in de tropen

30 Boreaal bos met ondergroei van rendiermossen

31 Varenblad met korstmos (Enterographa bella)

32 Rode Lijst 326 (~50 %) van de 700 Nederlandse soorten staan op de Rode Lijst 70 soorten op laanbomen 91 soorten uit bossen 72 soorten van zee/rivierdijken 42 soorten van duinen en heide

33 Korstmossen en ammoniak
Soorten nemen weer toe door afname van zure regen. Ammoniak is nu de grootste vervuiler. Sommige soorten nemen daardoor toch nog steeds af.

34 Oude laanbomen, ook langs drukke wegen, zijn vaak rijkelijk begroeid.

35 Door de iepziekte zijn veel soorten in het noordelijk kustgebied bedreigd geworden.

36 Zandverstuivingen komen bijna alleen nog in Nederland voor en zijn rijk aan korstmossen.

37 Groeivormen van korstmossen in stuifzanden

38 Op muren van oude gebouwen komen veel korstmossen voor.

39 Kerkcitroenkorst – Caloplaca ruderum

40 Kerkkringkorst – Dirina massaliensis

41 Ook oude grafstenen zijn vaak rijkelijk met korstmossen begroeid.

42 Zonering van korstmossen op rotskust
Amstelmeer, NH

43 Determineren KNNV Veldgids Korstmossen (2004)
F. Dobson (2005) The Lichens of Great Britain and Ireland, Richmond Publishing Wirth (1994). Flechtenflora. Ulmer.

44 Korstmossen verzamelen en bewaren
Korstmossen verzamelen met het substraat waarop ze groeien. Op schors: met een mes een dun stukje schors meesnijden. Op steen: beitel. Bewaren: droog (!), bijvoorbeeld in papier. Noteer altijd nauwkeurig datum en plaats en substraat.

45 meer informatie op www.blwg.nl en www.verspreidingsatlas.nl