Schaamte Zelfbeeld en Agressie

Presentatie over: "Schaamte Zelfbeeld en Agressie"— Transcript van de presentatie:

1 Schaamte Zelfbeeld en Agressie
Hedy Stegge VU Amsterdam PI Research

2 Agressie Het (opzettelijk) toebrengen van fysieke
of psychische schade aan een ander, of hiermee dreigen Reactieve of vijandige agressie Proactieve of instrumentele agressie Er zijn problemen met het onderscheid. Wellicht beter vanuit een emotie-model. Emotie: push richting agressie, bv als boosheid wordt ervaren in reactie op provocatie Maar emoties worden ook gereguleerd: dus kan ook pull zijn: agressie aangewend om bepaald doel te bereiken

3 Vijandige agressie Aanleiding (vb provocatie)
Emotionele reactie (vb boosheid) Agressie

4 Instrumentele agressie
Persoon A G R E S I e Uitkomst

5 Aanleiding (vb provocatie)
Emotionele reactie (vb boosheid) Agressie Uitkomst ACTIETENDENTIE: PUSH Hier nog iets bij over automatische processen Snelle inschatting van de situatie, kan ook blik van de ander zijn Idem uitkomst: kan geleerde strategie zijn (zie formulering stuk B&A) CONSEQUENTIES: PULL

6 Wanneer worden mensen agressief
Kenmerken van de situatie Provocatie Agressie-cues (wapens) Onprettige omstandigheden Sociale context (Extreme voorbeelden: gevangenisexperiment Zimbardo, gehoorzaamheidsexperiment Milgram; zomerkamp experiment Sherif & Sherif)

7 Wie worden agressief? Kenmerken van de persoon
Neiging tot boosheid/irritatie Impulsiviteit Vergevingsgezindheid-wraakzucht Persoonlijkheid Zelfbeeld

8 Interactie persoon * situatie Agressie

9 Aanleiding Aantasting van het gevoel van eigenwaarde
Wordt in de loop van de lagere schoolperiode een belangrijke bron van agressie Veel uitlokkers van agressie. Bv fysieke agressie van een ander. Lokt verdedigende actie uit. Of soms dus ook bepaald doel dat je wilt bereiken. Het jonge kind dat een speeltje afpakt dat het graag wil hebben, de volwassene die…, de misdadiger die dreigt met mishandeling als… Ik wil me vandaag echter richten op een ander type provocatie, namelijk een zogenaamde ego-bedreiging, een situatie die wordt opgevat als een persoonlijke aanval: kritiek op wat je doet of wie je bent. Afwijzing: jij hoort er niet bij, mag niet mee doen, bent niet goed genoeg, voldoet niet aan onze eisen. Kritiek of sociale afwijzing kan heel expliciet geuit worden. Maar dat kan ook op een heel subtiele manier: een geringschattende blik, iemand die even fronst of zijn wenkbrauwen optrekt, iemand die je negeert terwijl je je best doet om te worden gehoord. (Schelden/buitensluiten. In toenemende mate wordt onderkend dat dit pijnlijke gevoelens op kan leveren). De vraag is waarom deze voorvallen tot agressie kunnen leiden? Om beter te begrijpen waarom dit soort voorvallen kunnen leiden tot agressie wil ik u meenemen op een klein uitstapje over een emotie die u zo op het eerste gezicht misschien helemaal niet met agressie associeert, namelijk de emotie schaamte. NB Het is heel belangrijk om te onthouden dat het in al deze gevallen gaat om een subjectieve inschatting van de situatie!! Niet zozeer wat er objectief gebeurt, is van belang, maar hoe de situatie wordt geïnterpreteerd. Emoties zijn namelijk altijd een reactie op een subjectieve inschatting van de situatie!! Ier of later??

10 Schaamte Mensen zijn sociale wezens, hebben behoefte aan waardering van en acceptatie door anderen Schaamte heeft een belangrijke signaalfunctie Schaamte is een reactie op situaties waarin je niet voldoet aan de verwachtingen van jezelf en/of anderen Je voldoet niet aan je eigen standaarden of die van je omgeving. Relational value wordt bedreigd. Belangrijk dat we zo’n waarschuwingssysteem hebben. Maakt het mogelijk om je gedrag aan te passen. Je bv te conformeren aan je omgeving

11 Schaamte Evaluatie in termen van
Ongewenste Identiteit, Afwijzing door anderen Gebeurtenis Reactie Nog beetje aanpassen om aard schaamte duidelijk te maken??? Zie extra dia Mediant praatje

12 Reacties op schaamte openlijke schaamte cue Aanval op het zelf
inferieure positie boosheid agressie Hier nog iets tussen over statusverlies???

13 I'm the show's main attraction I'm a beautiful creature
But here I come I'm the show's main attraction I'm a beautiful creature That's what I am (Anouk)

14 I'm the show's main attraction I'm a beautiful creature
But here I come I'm the show's main attraction I'm a beautiful creature That's what I am (Anouk)

15 Narcisme Overdreven positief gevoel van eigenwaarde
Gedachten, gevoelens en gedragingen zijn gericht op het beschermen van een kwetsbaar zelfbeeld Nog aanpassen? Opmerking: van stoornis naar trek!! Procesmodel.

16 Narcistische vs gezonde zelfgevoelens
Narcisme: Kinderen zoals ik hebben recht op iets extra’s Ik denk graag na over hoe ontzettend leuk ik ben Ik ben een voorbeeld voor andere kinderen (Thomaes, Stegge, Olthof & Bushman, under review) Gezonde zelfgevoelens Over het algemeen ben ik tevreden met mezelf Ik vind het goed zoals ik ben Nog iets toevoegen over superioriteit Beter dan anderen, anderen zijn minder. Gelijkwaardigheid is niet voldoende

17 Narcistische zelfgevoelens zijn kwetsbaar
Omdat ze voorwaardelijk zijn: Om me goed te voelen over mezelf is het belangrijk Dat andere kinderen me leuk vinden Dat ik goede cijfers haal Dat ik beter ben dan anderen Gevoel van eigenwaarde bij goedkeuring of afkeuring Als andere kinderen mij leuk vinden, voel ik me ook beter over mezelf Ik voel me slecht over wie ik ben als andere kinderen me niet leuk vinden Stegge, Güldner, Smits, et al. 2007

18 Gevoelens in het dagelijks leven
Positief en negatief affect Narcisme: meer/sterkere positieve gevoelens, maar ook meer/sterkere negatieve gevoelens Gezonde zelfgevoelens: meer positieve gevoelens en minder negatieve gevoelens Acceptatie en regulatie van negatieve gevoelens Narcisme: minder acceptatie van negatieve gevoelens en een minder positieve inschatting van de eigen regulatie-vaardigheden Gezonde zelfgevoelens: meer acceptatie van negatieve gevoelens en meer positieve inschatting van de eigen regulatievaardigheden Wellicht nog interessant om op te merken dat deze kkn aangeven dat ze vaak beschamende gebeurtenissen meemaken. Ze hebben vaak het gevoel dat ze voor gek worden gezet, uitgelachen worden. Stegge, Güldner, Smits et al, 2007

19 Reacties op schaamtevolle situaties
Kinderen die hoog scoren op een narcisme-vragenlijst Reageren op schaamtevolle situaties met boosheid, vijandigheid en agressie Zelfrapportage Rapportage door leeftijdgenoten Experimentele opzet Proefschrift Thomaes, 2007 Stegge, Güldner et al., 2007

20 Schaamte Zelfbeeld en Agressie
Iedereen krijgt in het dagelijks leven te maken met schaamtevolle situaties. Met afwijzing, met kritiek, met situaties die hoge eisen stellen aan je vaardigheden, maar ook met alledaagse gebeurtenissen bij je in een moment van onoplettendheid in de fout gaat. Een moment waarop je iets doms doet of zegt. Een moment waarop je net even over de schreef gaat en daar door een ander op aangesproken wordt. Met het gevoel van schaamte waaraan zo’n situatie appelleert kun je op veel verschillende manieren omgaan. De een red zich eruit met een grapje; iemand anders denkt na over wat er mis is gegaan om zo van zijn of haar fouten te leren. En weer iemand anders gaat de betrokkenen maar even helemaal uit de weg. Allemaal reacties die we gemakkelijk associëren met een gevoel van schaamte. In deze bijdrage heb ik u laten zien dat er nog een andere reactie op schaamte mogelijk is. Namelijk boosheid, vijandigheid, of agressie. Welke reactie iemand laat zien is uiteraard afhankelijk van de precieze situatie waarin hij of zij zich bevindt. Maar niet alleen. Schaamte is een sociale emotie, die ons informeert over onze relaties met anderen. Die ons duidelijk maakt of wijzelf of ons gedrag nog in de smaak vallen bij de ander. En hoe wij reageren op situaties die duidelijk maken dat we niet aan onze eigen eisen of aan die van de ander voldoen, is in belangrijke mate afhankelijk van de manier waarop wij onszelf zien. Iemand die tevreden is met zichzelf, voor wie het niet noodzakelijk is om voortdurend goed of zelfs beter te zijn dan anderen, die negatieve gevoelens die gepaard gaan met falen of afwijzing kan accepteren… Iemand met een kwetsbaar zelfgevoel, daarentegen, heeft voortdurend het gevoel heeft dat hij zich moet bewijzen. Zo iemand zal er alles aan doen om een positief zelfbeeld overeind te houden, en daarbij soms zelfs overgaan tot verbaal of fysiek geweld. Willen we agressie dan ook goed begrijpen, dan is het belangrijk om te kijken naar het zelfbeeld van een kind, een jongere of een volwassene. Want ja “it matters how you see yourself” It matters how you (want to) see yourself!

21 Nadere informatie over
Publicaties Lopende onderzoeksprojecten Mogelijkheden om als school of instelling mee te werken aan onderzoek Onderzoeksstage of scriptie Prof. dr. H. (Hedy) Stegge Afdeling Ontwikkelingspsychologie, Vrije Universiteit Amsterdam PI Research Duivendrecht