Geschiedenis en Populisme

Presentatie over: "Geschiedenis en Populisme"— Transcript van de presentatie:

1 Geschiedenis en Populisme
Dirk Jan Wolffram Hoogleraar Geschiedenis van Bestuur en Politiek in de Moderne Tijd

2 Alles is populisme, of niet ?
Pim Fortuyn: tegen de Paarse regenten Rita Verdonk: elite versus volk Wouter Bos: leren van populisme: beleid toetsen op concrete gevolgen voor concrete mensen Geert Wilders: tegen de 'zelfvoldane (linkse) politieke elite’

3

4

5 Populisme volgens Taggart
Zes kenmerken Vijandig tegenover representatieve democratie Identificatie met geïdealiseerde kern van de natie Ideologie zonder kernwaarden Krachtige reactie op crisisstemming Tijdelijk fenomeen door interne tegenstrijdigheden Kameleontische aanpassing aan omgeving

6 Populisme vijandig tegenover representatieve democratie
Populisme is antipolitiek Tegen de complexiteit van vertegenwoordiging Partijen Parlementen Politieke elites Paradox: populisme kan zich alleen manifesteren in een open politieke cultuur

7 Populisme identificeert zich met een geïdealiseerde kern van de natie
Eigen volk en omgeving (landschap) Heartland: ‘a central area of a country or region that has special economic, political, miltary or sentimental significance’ Tegenover het vreemde, corrupte of ontwortelde Collectief ervaren cultuur en geschiedenis, gedefinieerd door het volk Paradox: ‘het volk’ is alleen ‘het eigen volk’

8 Populisme is een ideologie zonder kernwaarden
Populisme gebruikt ideologie naar believen: links of rechts Gaat niet uit van een samenhangend stelsel van waarden en opvattingen

9 Populisme is een krachtige reactie op crisisstemming
Reële of imaginaire crisis Gevoel van grote onzekerheid in een overgangstijdperk

10 Populisme is tijdelijk door interne tegenstrijdigheden
Pleidooi voor eenvoud, voor een directe stem voor het volk in een complexe politieke omgeving Wantrouwen tegen instituties staat institutionalisering in de weg.

11 Populisme kent een kameleontische aanpassing aan omgeving
‘Heartland’ bepalend Omgeving dicteert betoog, symbool, mythe

12 Is populisme wel een ‘isme’ ?
Populisme is een pseudo-ideologie Populisme is een tegenbeweging Populisme is een politieke stijl

13 Populisme in de Nederlandse politieke geschiedenis
19e eeuw: de liberale staat Constitutie (1848: representatie en politieke vrijheden) Beperkt kiesrecht Afstand burger – politiek De antirevolutionairen Antiliberaal God en de bijbel Het volk achter de kiezer Overheid i.p.v. staat

14 Populisme in nieuwe bewegingen
Socialisme Antiliberaal Algemeen kiesrecht Internationale ideologie Sterke voormannen (Domela, Troelstra) De crisis van het liberalisme na 1918 Roep om sterke mannen Tegen de hokjesgeest

15 Volk – massa - populisme
Is een beroep op het volk per definitie populistisch? Was Abraham Kuyper een populist?

16 De gevolgen van ‘1917’ Algemeen kiesrecht: het volk is mondig, maar ook: Verdelende rechtvaardigheid ‘verzuiling’ van de staatsmiddelen Segmentering van de maatschappij Tegenkracht: NSB: rechtsradicaal met populistische trekjes, beroep op volk en eenheid

17 Fascisme en populisme Is fascisme erflater van het hedendaagse populisme?

18 1945-1990 Na 1945 iedereen in de Verzorgingsstaat
Verzuiling: verdeelde soevereiniteit Geen ‘heartland’ dus geen populisme

19 Secularisering–verzuiling-ontideologisering
Na WOII groei en specialisatie van de staatsorganen Functionele representatie (bijv SER) Verzwakking positie ‘verzuilde’ partijen Jaren ’60 opkomst Boerenpartij, D’66 Jaren ’90 ontideologisering na ‘1989’ Zegetocht van neoliberale zakelijkheid

20 Modern populisme

21 Voorwaarden voor modern populisme: de staat
Een vertegenwoordigende democratie. Een zekere mate van verstrengeling van staat en maatschappij. Een sterke mate van convergentie van de gevestigde partijen Nieuwe politieke tegenstellingen, bijv via een referendum Het wegvallen van oude vijandbeelden

22 Voorwaarden voor modern populisme: de maatschappij
Wijdverbreide gevoelens van crisis en malaise Een angst voor een uiteenvallen van de natie en fragmentisering van de cultuur De aanwezigheid van nieuwe commerciële media Een ‘vervalvertoog’ onder delen van de intellectuele elite. Een ‘nieuwe onderklasse’

23 Populisme anno nu? Vijandig tegenover representatieve democratie
Identificatie met geïdealiseerde kern van de natie Ideologie zonder kernwaarden Krachtige reactie op crisisstemming Tijdelijk fenomeen door interne tegenstrijdigheden Kameleontische aanpassing aan omgeving

24 Populisme blijvertje? Is er een populistische conjunctuur?
Is er een ontwikkeling weg van ideologische waarden? De paradox van het heartland in een globaliserende wereld