Ruimteschip Aarde klimaatverandering vanuit de ruimte

Presentatie over: "Ruimteschip Aarde klimaatverandering vanuit de ruimte"— Transcript van de presentatie:

1 Ruimteschip Aarde klimaatverandering vanuit de ruimte
Jorn van Dooren & Rolf Schuttenhelm

2 Wie zijn wij? Wetenschapsjournalisten
In Nederland o.a. NU.nl, Metro, De Pers, Wegener en Bionieuws Internationaal: Huffington Post, Bitsofscience.org Namen Fysisch geograaf & bioloog In het verleden voor vanalles en nog wat geschreven, nu hebben we een bedrijf in wetenschapscommunicatie en schrijven we veel voor media zoals zie sheet

3 Klimaatverandering Wie denkt dat klimaatverandering een probleem is?
In Europa denkt 90 procent dat klimaatverandering een probleem is In Amerika erkennen sceptici nu ook dat de Aarde opwarmt

4 Temperatuur stijgt, zegt iedereen
Waarneembare klimaatverandering Metingen (Satelliet)foto’s Records Wat gebeurt waar? -> HOTSPOTS

5 Temperatuurrecord 2010 Volgens NASA was 2010 slechts 0,01 graad Celsius warmer dan vorige warmste jaar 2005 Laatste 15 jaar de meeste jaren in top warmste jaren

6 Smeltrecord Noordpool
Nieuw minimum van 4240 miljoen km2 27000 km2 minder dan het record op 16 september 2007 Bijna de helft minder zomerijs dan in 1972

7 Droogterecord Amazone
2010 1,16 miljoen km2 Amazone te lijden onder droogte In 2005 (vorige warmste jaar) was dit ‘slechts’ km2 Normaal neemt Amazone 1,5 miljard ton CO2 op per jaar In 2010 heeft het juist 8 miljard ton CO2 uitgestoten door rottingsprocessen Ter vergelijking. De VS stuurt iets meer dan 5 miljard ton CO2 uit door de verbranding van fossiele brandstoffen

8 Koraalverblekingsrecord
80 procent van Caribisch koraal gebleekt in 2010 40 procent van het koraal doodgegaan Niet alleen door warmte Ook door oceaanverzuring door toenemende CO2 opname door oceanen

9 Overige records 2010/2011 Hoogste CO2-uitstoot
Snelste toename CO2-concentratie Gat in Arctische ozonlaag Smeltrecord Groenland Heetste zomer VS Minste winterijs Noordpool Zoals je al aan de verschillende records kunt zien, heeft klimaatverandering niet op alle plekken op Aarde hetzelfde effect. Hierop gaan we tijdens deze workshop dieper in.

10 Klimaatquiz Klimaatquiz met satellietfoto’s Discussie in groepen
Presentatie idee Onderwerpen hotspots, jullie mogen kiezen welke! Toelichting hotspots

11 Klimaat hotspots Tropisch regenwoud Orkanen Noordpool Moesson Zuidpool
Verwoestijning Toendra Savanne Noordelijke bossen Groenland Koraal Borneo Golfstroom Foto: wie plakt ‘m op de wereldkaart? Wat is er op de foto te zien? Wat is er aan de hand?: Tijd om te discussiëren (5 à 10 minuten) Wie vertelt aan de groep wat zijn/haar groep denkt dat het is? Is de rest het ermee eens? Zo nee, wat denken zij dat het is?

12 Hotspot 1 Introvraag: Wie weet waar dit is?
Antwoord/Toelichting: Inderdaad, dit is het stroomgebied van de Amazone, met in het groen ’s wereld grootste tropisch regenwoud. We hebben echter nog twee foto’s – en die gaan we ook op de kaart plakken. Actie: opplakken foto op kaart Hotspot-vraag: Wat laten de andere twee afbeeldingen zien – en wat is de relatie met klimaatverandering? (Tip voor de tweede foto: dat is een zogeheten remote sensing illustratie van NASA – een grafische bewerking van speciale satellietwaarnemingen. Deze plaat is geschoten in het begin van 2011.) Antwoord:

13 Vraag HOTSPOT AMAZONE:
Wat laten de andere twee afbeeldingen zien – en wat is de relatie met klimaatverandering? (Tip voor de tweede foto: dat is een zogeheten remote sensing illustratie van NASA – een grafische bewerking van speciale satellietwaarnemingen. Deze plaat is geschoten in het begin van 2011.)

14 Hotspot 2 Introvraag: Wie weet waar dit is?
Antwoord: Inderdaad, dit is op het Antarctisch Schiereiland. Actie: opplakken foto op kaart Toelichting: Dit zijn NASA-beelden uit 2002, waarop live valt te zien hoe Larsen B in het verloop van enkele dagen in elkaar stort en in zee verdwijnt. Larsen B was een dikke plaat ijs, die werd gevoed vanuit gletsjers op de landtong die vanuit Antarctica richting Zuid-Amerika wijst. Na het verdwijnen van Larsen B desintegreerde nog een hele reeks andere vergelijkbare ijsplaten. Hotspot-vraag: Over Antarctica wordt wel beweerd dat het kouder zou worden, terwijl het in het Hoge Noorden warmer wordt. Deze bewering wordt niet ondersteund door metingen – in tegendeel, uit metingen blijkt dat het ook op Antarctica gemiddeld iets warmer wordt. Toch klopt het dat het gebied rond de Zuidpool anders reageert op de mondiale opwarming dan bijvoorbeeld de Noordelijke IJszee. Onze vraag: schrijf zo veel mogelijk geografische redenen op om het verschil tussen de Noord- en Zuidpool te beschrijven en verklaren. Geef ook aan waarom het Antarctische schiereiland een hotspot is – en of het uitmaakt voor de zeespiegel, het afbreken van ijsplaten zoals Larsen B. Antwoord:

15 Vraag HOTSPOT ANTARC.SCH.EILAND:
Schrijf zo veel mogelijk geografische redenen op om het verschil in klimaatrespons tussen de Noord- en Zuidpool te beschrijven en verklaren. Geef ook aan waarom het Antarctische Schiereiland een ‘hotspot’ is – en of het uitmaakt voor de zeespiegel, het afbreken van ijsplaten zoals Larsen B.

16 Toelichting HOTSPOT ANTARC.SCH.EILAND:

17 Hotspot 3 Introvraag: Wie weet waar dit is?
Antwoord: Inderdaad, dit is het Indonesische eiland Borneo. Actie: opplakken foto op kaart Toelichting: Het zijn bosbranden tijdens El Niño-droogte, bewust aangestoken door lokale boeren, die na de branden over nieuwe landbouwgrond hopen te beschikken. Hotspot-vraag: Waarom zijn de tropische bossen op Borneo eigenlijk zo belangrijk voor het klimaat? De regenwouden van de Amazone zijn toch veel groter? Antwoord:

18 Vraag HOTSPOT BORNEO: Waarom zijn de tropische bossen op Borneo eigenlijk zo belangrijk voor het klimaat? De regenwouden van de Amazone zijn toch veel groter?

19 Toelichting HOTSPOT BORNEO:

20 Hotspot 4 Introvraag: welk gebied beeldt deze satellietillustratie af?
Antwoord: inderdaad, dit is de warme Golfstroom, in de Atlantische Oceaan Actie: opplakken foto op kaart Toelichting: De Golfstroom voert warm water vanuit het Caribisch Gebied en de Golf van Mexico richting het noordoosten van de Atlantische Oceaan. Vooral voor het Europese klimaat is dit van groot belang. De Golfstroom is tevens de belangrijkste motor voor de thermohaliene circulatie, het verbonden systeem van oceaanstromingen van onze planeet. Wanneer het warme water in het noorden afkoelt, wordt het zwaarder. Het zinkt dan naar de oceaanbodem en loopt richting het zuiden van de Atlantische Oceaan weer weg. Hotspotvraag: Waarom wordt de Golfstroom genoemd als een mogelijke hot spot van klimaatverandering? Wat zegt de wetenschap hierover? Antwoord:  

21 Vraag HOTSPOT GOLFSTROOM:
Waarom wordt de Golfstroom genoemd als een mogelijke hot spot van klimaatverandering? Wat zegt de wetenschap hierover?

22 Toelichting HOTSPOT GOLFSTROOM:

23 Hotspot 6 Introvraag: Wie weet waar dit is?
Antwoord: Inderdaad, dit is het Great Barrier Reef. Actie: opplakken foto op kaart Toelichting: Het Great Barrier Reef voor de noordoostkust van Australië is een van ’s werelds grootste en beroemdste koraalrif-ecosystemen. Het herbergt een grote biodiversiteit en is belangrijk als kraamkamer voor veel vissoorten. Hotspot-vraag: Klimatologen stellen dat de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen leidt tot een mondiale klimaatverandering. Ook wordt gezegd dat koraalriffen bedreigd worden en zelfs kunnen afsterven. Hoe worden deze twee in verband gebracht? En als bonusvraag: hoe heet het proces dat op de tweede foto zichtbaar is? Antwoord:

24 Vraag HOTSPOT KORAALRIFFEN:
Klimatologen stellen dat de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen leidt tot een mondiale klimaatverandering. Ook wordt gezegd dat koraalriffen bedreigd worden en zelfs kunnen afsterven. Hoe worden deze twee in verband gebracht? En als bonusvraag: hoe heet het proces dat op de tweede foto zichtbaar is?

25 Toelichting HOTSPOT KORAALRIFFEN:

26 Hotspot 5

27 Vraag HOTSPOT GROENLAND:
Waarom noemen we Groenland als een aparte hotspot – en houden we het niet gewoon bij de Noordpool? Doe een korte brainstorm en beschrijf wat er geografisch raar is aan Groenland – en licht toe waarom je denkt dat klimaatverandering er grote of juist kleine gevolgen zal hebben.

28 Toelichting HOTSPOT GROENLAND:

29 Hotspot 7 Introvraag: Wie weet waar dit is?
Antwoord: Inderdaad, dit is een satellietfoto van orkaan Katrina, uit 2005 – in de Golf van Mexico. Actie: opplakken foto op kaart Toelichting: Katrina was een orkaan uit de krachtigste categorie, die over de Golf van Mexico richting het Amerikaanse vasteland bewoog – en daarbij recht over de stad New Orleans trok. Door de extreem lage druk werd de zeespiegel verhoogd, waardoor ook rivieren niet langer hun vaste loop konden behouden en er grote overstromingen optraden – met zeer veel schade. Hotspot-vraag: Er wordt wel gezegd dat de film An Inconvenient Truth in Amerika nooit zo’n succes was geworden als niet twee jaar eerder Katrina New Orleans had verwoest. De beelden worden dan ook in de film herhaald. Maar klopt de koppeling tussen deze buitengewoon krachtige orkaan en de huidige klimaatverandering wel? Probeer uit te leggen waarom wel of niet. Antwoord:

30 Vraag HOTSPOT ORKANEN:
Er wordt wel gezegd dat de film An Inconvenient Truth in Amerika nooit zo’n succes was geworden als niet twee jaar eerder Katrina New Orleans had verwoest. De beelden worden dan ook in de film herhaald. Maar klopt de koppeling tussen deze buitengewoon krachtige orkaan en de huidige klimaatverandering wel? Probeer uit te leggen waarom wel of niet.

31 Toelichting HOTSPOT ORKANEN:

32 Hotspot 8 Introvraag: wat staat er op deze foto?
Antwoord: inderdaad, dit is de Noordpool Actie: opplakken foto op kaart Toelichting: elk jaar breidt het zee-ijs op de Noordpool zich in de wintermaanden uit en slinkt het weer in het zomerhalfjaar. In recente jaren blijkt uit satellietobservaties echter dat zowel het ijs in de winter als het ijs in de zomer steeds verder onder het gemiddelde zakt. Hotspotvraag: De vraag die jullie zometeen moeten beantwoorden: Klimatologen zijn het er over eens dat de smelt van het zee-ijs in de Noordelijke IJszee een gevolg is van de mondiale opwarming. Er is echter wel nog een mysterie: de waargenomen smelt gaat veel sneller dan klimaatmodellen hadden voorspeld. Zo ging het IPCC er met hun grote klimaatrapport uit 2007 nog vanuit dat de Noordpool pas aan het einde van deze eeuw in de zomer ijsvrij zou zijn. Als we de huidige trendlijn doortrekken zou dit echter al over 10 tot 15 jaar het kunnen zijn. Welke verklaring(en) geven klimatologen voor deze versnelde smelt in het Hoge Noorden? Antwoord:

33 Vraag HOTSPOT NOORDPOOL:
Klimatologen zijn het er over eens dat de smelt van het zee-ijs in de Noordelijke IJszee een gevolg is van de mondiale opwarming. Er is echter wel nog een mysterie: de waargenomen smelt gaat veel sneller dan klimaatmodellen hadden voorspeld. Zo ging het IPCC er met hun grote klimaatrapport uit 2007 nog vanuit dat de Noordpool pas aan het einde van deze eeuw in de zomer ijsvrij zou zijn. Als we de huidige trendlijn doortrekken zou dit echter al over 10 tot 15 jaar het kunnen zijn. Welke verklaring(en) geven klimatologen voor deze versnelde smelt in het Hoge Noorden?

34 Toelichting HOTSPOT NOORDPOOL:

35 Hotspot 9a Introvraag1: Wie weet waar dit is?
Antwoord: Inderdaad, dit is een satellietfoto van de overstromingen van de Indusvallei in Pakistan in de zomer van 2010 Actie: opplakken foto op kaart Toelichting: Op de foto is te zien hoe uitzonderlijk krachtige moessonregens in een maand tijd de Indus uit z’n oevers hebben doen treden. Vanzelfsprekend kan het bergachtige Pakistan hier niet volledig door overstromen, maar zoals de volgende twee satellietfoto’s laten zien – zijn het vooral de dichtbevolkte oevers die met ernstige overlast te maken hebben. Introvraag2: Wie weet waar dit is? Antwoord: Inderdaad, dit is een satellietfoto van de overstromingen in de Australische provincie Queensland, slechts een half jaar later. Toelichting: Slechts enkele maanden nadat de verwoestende overstromingen in Pakistan wereldnieuws waren, werd ook Australië getroffen door de ergste overstromingen in decennia. Belangrijke overeenkomst: het was ook hier de moesson (het regenseizoen) die veel sterker was dan in voorgaande jaren. Hotspot-vraag: De overstromingen in Pakistan en Australië werden in veel media toegeschreven aan klimaatverandering. Meer in het algemeen wordt verstoring van de moesson in India als een hotspot van klimaatverandering aangedragen. Is dit terecht? Onderbouw het antwoord. Antwoord:

36 Hotspot 9b

37 Vraag HOTSPOT MOESSON:
De overstromingen in Pakistan en Australië werden in veel media toegeschreven aan klimaatverandering. Meer in het algemeen wordt verstoring van de moesson in India als een hotspot van klimaatverandering aangedragen. Is dit terecht? Onderbouw het antwoord.

38 Toelichting HOTSPOT MOESSON:

39 Hotspot 10 Introvraag: Wie weet waar dit is?
Antwoord: Inderdaad, dit is een satellietfoto van de Afrikaanse tropen – oa te herkennen aan het Victoriameer rechts op de foto. Actie: opplakken foto op kaart Toelichting: De bossen zijn niet zo uitgestrekt als in Zuid-Amerika, maar ook in Afrika bevinden zich tropische regenwouden rond de evenaar. Naarmate de gebieden droger worden gaat het landschap eerst over in een savannevegetatie en daarna in woestijn (zoals de Sahara in het noorden en de Kalahari in het zuiden). Hotspot-vraag: In een kortgeleden gepubliceerde studie van de Universiteit van Wageningen spreken de onderzoekers van zogeheten climate tipping points, klimaatkantelpunten die in Afrika en andere tropische gebieden de grens tussen regenwoud, savanne en woestijn vormen. Wat zouden ze daarmee bedoelen – en wat is de relatie met klimaatverandering? Antwoord:

40 Vraag HOTSPOT SAVANNE:
In een kortgeleden gepubliceerde studie van de Universiteit van Wageningen spreken de onderzoekers van zogeheten climate tipping points, klimaatkantelpunten die in Afrika en andere tropische gebieden de grens tussen regenwoud, savanne en woestijn vormen. Wat zouden ze daarmee bedoelen – en wat is de relatie met klimaatverandering?

41 Toelichting HOTSPOT SAVANNE:

42 Hotspot 11 Introvraag: welke biotoop staat afgebeeld op deze foto?
Antwoord: inderdaad, dit is een foto van de taiga, ook wel de boreale bossen genoemd. Actie: opplakken foto op kaart Toelichting: Wij kennen de noordelijke naaldwouden vooral van de Russische term taiga. In Noord-Amerika spreken ze echter van boreal forests, boreale bossen. Ze strekken zich uit van het zuiden van Alaska en grote delen van de Rocky Mountains en Canada, tot Scandinavië en Siberië. Hotspotvraag: Er gaat veel aandacht uit naar tropische regenwouden, ondermeer omdat die ’s werelds hoogste biodiversiteit herbergen. Voor het klimaatsysteem zijn de taigawouden echter veel belangrijker, omdat ze een veel groter oppervlak bestrijken en omdat ze over het algemeen dikkere organische bodems vasthouden. De koolstofvoorraad is er bijna 10 keer zo groot als die van de Amazone. De vraag die jullie zometeen moeten zien te beantwoorden: welk hot-spot-proces is zichtbaar op de tweede satellietfoto? Tip: de foto is genomen in de Canadese provincie Alberta. Antwoord:

43 Vraag HOTSPOT TAIGA Er gaat veel aandacht uit naar tropische regenwouden, ondermeer omdat die ’s werelds hoogste biodiversiteit herbergen. Voor het klimaatsysteem zijn de taigawouden echter veel belangrijker, omdat ze een veel groter oppervlak bestrijken en omdat ze over het algemeen dikkere organische bodems vasthouden. De koolstofvoorraad is er bijna 10 keer zo groot als die van de Amazone. De vraag die jullie zometeen moeten zien te beantwoorden: welk hotspot-proces is zichtbaar op de tweede satellietfoto? Tip: de foto is genomen in de Canadese provincie Alberta.

44 Toelichting HOTSPOT TAIGA

45 Hotspot 12 Introvraag: wat staat er op deze foto?
Antwoord: inderdaad, dit is een foto van de toendra – geschoten boven Noord-Siberië Actie: opplakken foto op kaart Toelichting: de toendra is de uiterste vegetatiezone richting de polen – in een gebied met strenge vorst in de winters, maar temperaturen boven nul in de zomer. Er groeien geen bomen, maar wel struiken, grassen en mossen. De diepe bodem blijft het hele jaar door bevroren, de bovenkant ontdooit in de zomermaanden en komt dan prachtig in bloei te staan. Hotspotvraag: De Arctische toendra scoort heel hoog in lijsten met hotspots van klimaatverandering. Dat komt omdat klimaatverandering hier (net als op de Noordpool zelf) relatief snel verloopt. Maar er is nog een andere reden waarom specifiek de toendra veel aandacht krijgt. Welke reden is dat? Antwoord:

46 Vraag HOTSPOT TOENDRA:
De Arctische toendra scoort heel hoog in lijsten met hotspots van klimaatverandering. Dat komt omdat klimaatverandering hier (net als op de Noordpool zelf) relatief snel verloopt. Maar er is nog een andere reden waarom specifiek de toendra veel aandacht krijgt. Welke reden is dat?

47 Toelichting HOTSPOT TOENDRA:

48 Hotspot 13 Introvraag: Iemand enig idee welk gebied staat afgebeeld op deze satellietfoto? Antwoord: Inderdaad, dit is het binnenland van Spanje, de directe omgeving van de hoofdstad Madrid. Actie: opplakken foto op kaart Toelichting: Het afgebeelde landschap is zo droog als het er uit ziet. Feitelijk is het binnenland van Spanje een semiwoestijn. De beekdalen zijn groen, maar de plateaus ertussen zijn zo droog dat er maar weinig vegetatie groeit. Van Spanje vrezen klimatologen dat het de Europese springplank voor de Sahara is. Op de twee volgende bewerkte kaarten is te zien dat het Middellandse Zeegebied wordt beschouwd als een van de voornaamste risicogebieden voor verdere verwoestijning. Zuid-Europa kan onderdeel worden van een noordelijke droogtegordel, die zich uitstrekt van het zuidwesten van de VS tot voorbij de Gobi-woestijn, richting Peking, in noordoost China. Hotspot-vraag: Waarom neemt door klimaatverandering het risico op droogten en verwoestijning eigenlijk toe? Als er meer water verdampt, valt er uiteindelijk toch ook meer regen? Antwoord:

49 Vraag HOTSPOT DROOGTEZONE:
Waarom neemt door klimaatverandering het risico op droogten en verwoestijning eigenlijk toe? Als er meer water verdampt, valt er uiteindelijk toch ook meer regen?

50 Toelichting HOTSPOT DROOGTEZONE:

51 Vragen?