Omgaan met mensen met dementie en de principes van foutloos leren

Presentatie over: "Omgaan met mensen met dementie en de principes van foutloos leren"— Transcript van de presentatie:

1 Omgaan met mensen met dementie en de principes van foutloos leren

2 Omgaan met mensen met dementie en de principes van foutloos leren

3 Omgaan met mensen met dementie

4 Omgaan met mensen met dementie
Ik ga maar eens naar huis. Kunde gij even de deur open doen?

5 Omgaan met mensen met dementie
Wat is dan een goede reactie?

6 Omgaan met mensen met dementie
Dat heb ik nu al vijf keer gezegd: u woont hier! Ik zal u missen Ik wilde net bij u komen zitten voor een kopje koffie. Uw dochter komt dadelijk op bezoek Had u een leuk huis? Zou u mij dan eerst nog even willen helpen?

7 Omgaan met mensen met dementie
Ingrediënten van een goede reactie: Contact maken. Houvast bieden Grenzen stellen indien nodig Op zoek naar de behoefte. Positief sturen

8 Omgaan met mensen met dementie
Ingrediënten van een goede reactie: Contact maken. Ik hoor wat u vraagt. Hoort u mij ook?

9 Omgaan met mensen met dementie
Ingrediënten van een goede reactie: Contact maken. Ik hoor wat u vraagt. Hoort u mij ook? Ik kan mijn reactie altijd met “Ja” beginnen.

10 Omgaan met mensen met dementie
Ingrediënten van een goede reactie: Contact maken. Houvast bieden Ik loop niet weg voor uw onrust containment good-enough mother

11 Omgaan met mensen met dementie
Ingrediënten van een goede reactie: Contact maken. Houvast bieden Grenzen stellen indien nodig

12 Omgaan met mensen met dementie
Ingrediënten van een goede reactie: Contact maken. Ik hoor wat u vraagt. Houvast bieden Grenzen stellen indien nodig Op zoek naar de behoefte. Positief sturen

13 Omgaan met mensen met dementie
Ingrediënten van een goede reactie: Contact maken. Ik hoor wat u vraagt. Houvast bieden Grenzen stellen indien nodig Op zoek naar de behoefte. Positief sturen NIEUW!!! Nieuw gedrag leren

14 We hebben het hier toch over mensen met dementie?!
Wat krijgen we nou? We hebben het hier toch over mensen met dementie?!

15 Dementie is...

16 Dementie is: Achteruit gaan van het geestelijk functioneren
Je raakt de greep op je eigen leven kwijt

17 Kenmerken van dementie:
* angst * onzekerheid * en in de eerste fase: ontkenning

18 Met vier hoofd kenmerken:
* geheugenstoornissen * stoornis in de uitvoerende functie * beperking in het dagelijks functioneren * geen voorbijgaande verwardheid

19 Met vier hoofd kenmerken:
* geheugenstoornissen *

20 Hoe werkt het geheugen?

21 Met vier hoofd kenmerken:
* geheugenstoornissen * stoornis in de uitvoerende functie *

22 Met vier hoofd kenmerken:
* geheugenstoornissen * stoornis in de uitvoerende functie * beperking in het dagelijks functioneren *

23 Met vier hoofd kenmerken:
* geheugenstoornissen * stoornis in de uitvoerende functie * beperking in het dagelijks functioneren * geen voorbijgaande verwardheid

24 Ziekte beelden * Ziekte van Alzheimer * Vasculaire dementie
* Lewy body dementie * Frontaalkwab dementie

25 Hoe werkt het geheugen?

26 Hoe werkt het geheugen?

27 Ziekte beelden * Ziekte van Alzheimer * Vasculaire dementie
* Lewy body dementie * Frontaalkwab dementie

28 Hoe werkt het geheugen? We hebben heel veel informatie in ons geheugen:

29 Hoe werkt het geheugen? We hebben heel veel informatie in ons geheugen: Olifanten hebben een heel goed geheugen.

30 Hoe werkt het geheugen? We hebben heel veel informatie in ons geheugen: Olifanten hebben een heel goed geheugen. Parijs is de hoofdstad van Frankrijk.

31 Hoe werkt het geheugen? We hebben heel veel informatie in ons geheugen: Olifanten hebben een heel goed geheugen. Parijs is de hoofdstad van Frankrijk. Melk van een Tibetaanse yak is rose.

32 Hoe werkt het geheugen? We hebben heel veel informatie in ons geheugen: Olifanten hebben een heel goed geheugen. Parijs is de hoofdstad van Frankrijk. Melk van een Tibetaanse yak is rose. Een van de belangrijkste zwarte pieten van Sinterklaas is Chaque Jour (“sjak sjoer”).

33 Hoe werkt het geheugen? # Sommige zaken zijn in ons geheugen gekomen via het bewuste geheugen # Andere informatie is binnen gekomen via het onbewuste geheugen. Met ‘onbewust’ bedoelen we hier alle vormen van leren en geheugen waar we niet bewust mee bezig zijn, die automatisch verlopen. Het automatische, onbewuste geheugen volgt niet de route die we daarnet besproken hebben (zintuigen-werkgeheugen-langetermijngeheugen en terug). En vaak hebben we daar ook niet de hippocampus als bibliothecaris bij nodig.

34 Hoe werkt het geheugen? Soorten van automatisch leren:
Het leren van vaardigheden Foutloos leren Emotiegeheugen Associatie leren

35 Automatisch, onbewust leren.
Het leren van vaardigheden: Een belangrijk deel van het onbewuste geheugen is het geheugen voor vaardigheden, alledaagse handelingen waar we niet bewust mee bezig hoeven te zijn, maar die we gewoon doen.

36 Automatisch, onbewust leren.
Het leren van vaardigheden: Een belangrijk deel van het onbewuste geheugen is het geheugen voor vaardigheden, alledaagse handelingen waar we niet bewust mee bezig hoeven te zijn, maar die we gewoon doen. (Trap)lopen

37 Automatisch, onbewust leren.
Het leren van vaardigheden: Een belangrijk deel van het onbewuste geheugen is het geheugen voor vaardigheden, alledaagse handelingen waar we niet bewust mee bezig hoeven te zijn, maar die we gewoon doen. (Trap)lopen Fietsen

38 Automatisch, onbewust leren.
Het leren van vaardigheden: Een belangrijk deel van het onbewuste geheugen is het geheugen voor vaardigheden, alledaagse handelingen waar we niet bewust mee bezig hoeven te zijn, maar die we gewoon doen. (Trap)lopen Fietsen Koffie zetten Handelingen waar we niet eens bij na hoeven te denken. Sterker nog : als we er over na gaan denken loopt het vaak fout.

39 Automatisch, onbewust leren.
Koffie zetten Een dergelijke handeling bestaat vaak uit een aantal deelhandelingen. Door het ( op de goede volgorde) aan elkaar plakken van de handelingen komen we tot het gewenst resultaat. Door het veel oefenen gaat de ene deelhandeling de andere als het ware van zelf oproepen. Dit wordt ook wel stimulus-respons leren genoemd. Door veel oefenen kan deze stimulus-respons keten een automatisme worden.

40 Automatisch, onbewust leren.
Het leren van vaardigheden: Een belangrijk deel van het onbewuste geheugen is het geheugen voor vaardigheden, alledaagse handelingen waar we niet bewust mee bezig hoeven te zijn, maar die we gewoon doen. (Trap)lopen Fietsen Koffie zetten Via het oproepen van zo’n stimulus-responsketen kunnen we gedrag in gang zetten: Toosten Babyfoto vermindert agressie

41 Automatisch, onbewust leren.
Leren van vaardigheden Foutloos leren: U krijgt een nieuw koffiezetapparaat. Hoe ga je leren om met dit nieuwe apparaat om te gaan?

42 Automatisch, onbewust leren.
U krijgt een nieuw koffiezetapparaat. Hoe ga je leren om met dit nieuwe apparaat om te gaan? # handleiding lezen en dit ( volgens de stappen uit het boekje) toepassen. # Je gaat maar eens wat proberen. En je probeert net zo lang tot het lukt. Je gebruikt je bewuste geheugen: Je onthoudt wat er in de handleiding staat. Je onthoudt de stappen de goed waren en die niet goed waren en filtert daar de goede volgorde van handelingen uit. Pas wanneer je de hele handeling onder de knie hebt wordt het een automatisme. Mensen met een dementie kunnen hun bewuste geheugen niet gebruiken. Ze kennen de deelhandelingen wel. Maar er ontstaat geen keten van handelingen.

43 Automatisch, onbewust leren.
Foutloos leren: Mensen met dementie kunnen hun bewuste geheugen niet gebruiken. Ze kennen de deelhandelingen wel, maar ze kunnen niet onthouden wat er in de handleiding staat en ze kunnen zich niet herinneren wat er bij het uitproberen is misgegaan. De fouten die zijn opgetreden bij het uitproberen worden niet meer bewust herinnerd, maar de kans bestaat wél dat deze fouten op een automatisch manier zijn opgeslagen. Deze fouten zorgen juist vaak voor verwarring. Daarom hebben mensen met dementie sturing nodig bij het leren van nieuwe vaardigheden. Daarom werkt het beter om bij het aanleren van nieuwe vaardigheden aan mensen met dementie het optreden van fouten te voorkomen! Dit noemen we foutloos leren.

44 Automatisch, onbewust leren.
Foutloos leren: De melk van een Yak is ……

45 Automatisch, onbewust leren.
Foutloos leren: De melk van een Yak is gewoon wit.

46 Automatisch, onbewust leren.
Foutloos leren: Over wat voor soort vaardigheden praten we dan?

47 Automatisch, onbewust leren.
Foutloos leren: Over wat voor soort vaardigheden praten we dan? - De weg van de eigen (slaap-)kamer naar de huiskamer. Waar is de wc? - Wat is de volgorde van het ochtendritueel. Koffie zetten Stofzuigen Handdoeken vouwen

48 Automatisch, onbewust leren.
Foutloos leren: Werkwijze die de kans op fouten zo klein mogelijk maakt: 1.Versimpel de taak en deel deze op in behapbare stappen.

49 Automatisch, onbewust leren.
Foutloos leren: Werkwijze die de kans op fouten zo klein mogelijk maakt: 1.Versimpel de taak en deel deze op in behapbare stappen. 2. Ontmoedig gokken.

50 Automatisch, onbewust leren.
Foutloos leren: Werkwijze die de kans op fouten zo klein mogelijk maakt: 1.Versimpel de taak en deel deze op in behapbare stappen. 2. Ontmoedig gokken. 3. Geef verbale instructie ( benoem concreet wat iemand moet doen).

51 Automatisch, onbewust leren.
Foutloos leren: Werkwijze die de kans op fouten zo klein mogelijk maakt: 1.Versimpel de taak en deel deze op in behapbare stappen. 2. Ontmoedig gokken. 3. Geef verbale instructie ( benoem concreet wat iemand moet doen). 4. Doe de handeling (of de stap) voor.

52 Automatisch, onbewust leren.
Foutloos leren: Werkwijze die de kans op fouten zo klein mogelijk maakt: 1.Versimpel de taak en deel deze op in behapbare stappen. 2. Ontmoedig gokken. 3. Geef verbale instructie ( benoem concreet wat iemand moet doen). 4. Doe de handeling (of de stap) voor. 5. Gebruik zo mogelijk visuele cues, pictogrammen, of geschreven instructies.

53 Automatisch, onbewust leren.
Foutloos leren: Werkwijze die de kans op fouten zo klein mogelijk maakt: 1.Versimpel de taak en deel deze op in behapbare stappen. 2. Ontmoedig gokken. 3. Geef verbale instructie ( benoem concreet wat iemand moet doen). 4. Doe de handeling (of de stap) voor. 5. Gebruik zo mogelijk visuele cues, pictogrammen, of geschreven instructies. 6. Eventuele fouten onmiddellijk bijsturen en de stap opnieuw correct uitvoeren.

54 Automatisch, onbewust leren.
Foutloos leren: Werkwijze die de kans op fouten zo klein mogelijk maakt: 1.Versimpel de taak en deel deze op in behapbare stappen. 2. Ontmoedig gokken. 3. Geef verbale instructie ( benoem concreet wat iemand moet doen). 4. Doe de handeling (of de stap) voor. 5. Gebruik zo mogelijk visuele cues, pictogrammen, of geschreven instructies. 6. Eventuele fouten onmiddellijk bijsturen en de stap opnieuw correct uitvoeren. 7. Herhaal de instructies en de oefening veelvuldig Biedt geleidelijk aan minder hulp Maak het tijdsinterval tussen de oefeningen steeds langer ( 15 sec. 30 sec, 1 minuut, 3 minuten, enz).

55 Automatisch, onbewust leren.
Leren van vaardigheden Foutloos leren. Emotiegeheugen: Situaties die met emotie geladen zijn hebben een betere kans om onthouden te worden dan neutrale situaties.

56 Automatisch, onbewust leren.
Emotiegeheugen: Situaties die met emotie geladen zijn hebben een betere kans om onthouden te worden dan neutrale situaties. - Een medemens die angst of onzekerheid oproept wordt gemakkelijk herkent. Zowel positieve als negatieve emoties maken de kans op onthouden groter, maar een negatieve lading heeft een groter effect.

57 Automatisch, onbewust leren.
Emotiegeheugen: Situaties die met emotie geladen zijn hebben een betere kans om onthouden te worden dan neutrale situaties. - Een medemens die angst of onzekerheid oproept wordt gemakkelijk herkent. Zowel positieve als negatieve emoties maken de kans op onthouden groter, maar een negatieve lading heeft een groter effect. Emoties worden in de hersenen verwerkt door de amandelkern ( amygdala), een hersengebied dat tegen de hippocampus aanligt en er ook mee in verbinding staat. De gebeurtenis krijgt van de amandelkern als het ware een ‘emotioneel stempeltje’ en wordt daardoor net even meer bijzonder dan andere gebeurtenissen.

58 Automatisch, onbewust leren.
Leren van vaardigheden Foutloos leren. Emotiegeheugen: Situaties die met emotie geladen zijn hebben een betere kans om onthouden te worden dan neutrale situaties. - Een medemens die angst of onzekerheid oproept wordt gemakkelijk herkent. Zowel positieve als negatieve emoties maken de kans op onthouden groter, maar een negatieve lading heeft een groter effect. Emoties worden in de hersenen verwerkt door de amandelkern ( amygdala), een hersengebied dat tegen de hippocampus aanligt en er ook mee in verbinding staat. De gebeurtenis krijgt van de amandelkern als het ware een ‘emotioneel stempeltje’ en wordt daardoor net even meer bijzonder dan andere gebeurtenissen. # zwanger # onhandig aardappelen schillen.

59 Automatisch, onbewust leren.
Leren van vaardigheden Foutloos leren. Emotiegeheugen. Associatieleren: Het ontstaan van verbanden tussen zaken die gelijktijdig gebeuren.

60 Automatisch, onbewust leren.
Associatieleren: Het ontstaan van verbanden tussen zaken die gelijktijdig gebeuren. # Pavlov #

61 Automatisch, onbewust leren.
Associatieleren: Het ontstaan van verbanden tussen zaken die gelijktijdig gebeuren. # Pavlov # gedragstherapie: wat beloond wordt blijft wat niet beloond wordt, vervaagt/verdwijnt. Beloningen in dit verband zijn vooral vormen van aandacht.

62 Automatisch, onbewust leren.
Associatieleren: Het ontstaan van verbanden tussen zaken die gelijktijdig gebeuren. Verdere uitleg: # Pavlov # gedragstherapie: wat beloond wordt blijft wat niet beloond wordt, vervaagt/verdwijnt. Beloningen in dit verband zijn vooral vormen van aandacht. We kunnen associatieleren gebruiken in situaties als: vervelend/ongewenst gedrag geen aandacht geven; bij gewenst gedrag met nadruk aandacht geven. - tafels mooi/gezellig dekken om eetlust te bevorderen ( op te wekken). - in de tuin roken: sigaretten in de jas aan de kapstok.

63 Omgaan met mensen met dementie
Corrigeren

64 Omgaan met mensen met dementie
Corrigeren Corrigeren is een lastig fenomeen: Fouten benadrukken Emotionele lading ontstaat snel Associatie leren

65 Omgaan met mensen met dementie
Maar er moet wel iets gebeuren! Die psychologen altijd met hun softe praatjes.

66 Omgaan met mensen met dementie
Contact maken. Mijn grens aangeven. De behoefte van de cliënt. Positief sturen. Containing en good-enough mother. Nieuwe vaardigheden leren. Ik kan steeds wel goede dingen doen.

67 Automatisch, onbewust leren.
Bij deze presentatie is gebruik gemaakt van de volgende boeken: (Op)nieuw geleerd, oud gedaan Over het lerend vermogen van mensen met dementie. Ruud Dirkse, Roy Kessels, Frans Hoogeveen, Irmgard van Dixhoorn. Foutloos leren bij dementie Een praktische handleiding Maartje de Werd. Daniëlle Boelen, Roy Kessels.

68 Omgaan met mensen met dementie
Zijn er nog vragen?