De kerstening van Frankisch Europa Hoe doe je dat?

Presentatie over: "De kerstening van Frankisch Europa Hoe doe je dat?"— Transcript van de presentatie:

1 De kerstening van Frankisch Europa Hoe doe je dat?
Aanvulling op hoofdstuk 3, paragraaf 1 van Sprekend Verleden

2 Germaanse gebruiken blijven bestaan
We onderscheiden in de kersteninggeschiedenis 3 fasen (kerstening = het christen worden van een bevolking) aanpakken van sociale, collectieve gedrag. (Bekeren van leiders) Het aanpakken van het individuele gedrag Het inwendige denken en voelen kerstenen

3 Missionarissen deden erg hun best Germaanse stammen (Friezen, Saksen) te kerstenen want er bestonden er nog al wat heidense rituelen en gebruiken getuige de lijst die in de 8e eeuw is opgesteld:

4

5 Om complete stammen te bekeren moesten zij zich laten dopen en daarbij Germaanse riten afzweren. Daarvoor werd een speciale ‘formule’ bedacht door de kerk. Niet iedere lokale geestelijke was goed geschoold in de taal van de kerk, het Latijn. Missionarissen klaagden dat mensen soms gedoopt werden in de naam van het vaderland (in nomine patriae) in plaats van in de naam van de Vader (in nomine patris).

6 Verder trachtten missionarissen op andere manieren het Germaanse godendom te overtreffen: rijkdom
Schoolplaat 'Willibrord, de apostel der Friezen', gemaakt door J.H. Isings, J.W. de Jongh en H. Wagenfoort (1939/1940). Foto: Museum Catharijneconvent

7 Verbieden en vernietigen van religieuze voorwerpen
                                                                                                                                                   Bonifatius velt de eik bij Geismar (foto: erziehung.uni-giessen.de/studis/Robert). Een andere variant van dit verhaal vertelt hoe hij een denneboom, die tussen de wortels van de gevelde eik opgroeide, tot een nieuw christelijke symbool verhief, hetgeen weer leidde tot onze latere Kerstboom.

8 De missionaris Amandus, die veel werk heeft verzet in de Zuidelijke nederlanden (waaronder Maastricht) liet heilige bomen kappen

9 De missionaris Amandus, die veel werk heeft verzet in de Zuidelijke nederlanden (waaronder Maastricht) liet heilige bomen kappen

10 Germaanse gebruiken blijven bestaan
Een andere methode om het christendom gevestigd te krijgen in het Europa was syncretisme; het samengaan (vermenging) van het christendom en de meergodendom van de Germanen. Dat vond voornamelijk in de eerste fase van de kerstening plaats

11 Germaanse gebruiken blijven bestaan
….Rond 790 gaf koning Karel de Grote opdracht tot het maken van een wetboek in zijn rijk. Daarvóór wilde hij eerst weten wat de bestaande wetten in verschillende gebieden waren. Van de bestaande wetten heeft hij gebruik gemaakt om in zijn rijk een nieuwe wet op te stellen. Daarvan is een kladversie bewaard gebleven. De kladversie bewijst dat er vermenging bestond tussen het christendom en de heidense godenverering….

12 De functie van het lot in de Friese rechtspraktijk.
‘Wanneer niet precies duidelijk was wie een moord had gepleegd, kon door loting volgens een uitgebreide procedure een verdachte worden aangewezen.’ […] In de levensbeschrijving van Willibrord lezen we dat, toen hij met zijn metgezellen een kudde dieren had omgebracht, de Friese koning het lot liet werpen om uit te maken wie van de missionarissen de dood schuldig was. […] Het lot werd geworpen door een priester, die zich bediende van een altaar en een kruisteken. In plaats van de Germaanse goden werd de God van de christenen om een oordeel gevraagd, maar nog steeds op dezelfde manier.’

13 Hoe bewijs je onschuld bij beschuldiging van diefstal en doodslag?
‘ Afgaande op een latere beschrijving van het Friese recht hield het ritueel waarschijnlijk in dat de verdachte een steen uit een ketel kokend water moest pakken, om na drie dagen zijn hand te laten inspecteren. Als de wonden waren genezen, dan werd hij onschuldig verklaard; waren er nog zweren te zien, dan was hij schuldig.’ De uitkomst werd gezien als een oordeel van God of de goden.’ Van latere eeuwen is bekend dat de inspectie van de hand plaatsvond in de kerk.

14 Uit een eerder voorbeeld, een brief van Paus Gregorius de Grote in 601 , blijkt ook het gebruik maken van bestaande godendom om het christendom te introduceren ‘We hebben over Engeland nagedacht en zijn tot de conclusie gekomen dat de afgodsbeelden in de tempels vernietigd moeten worden, maar in geen geval de tempels zelf. Die moeten met wijwater gezuiverd worden van de duivelverering, er moeten altaren geplaatst worden met relieken* daarin. Op deze manier hopen we dat de mensen naar deze plaatsen blijven komen en de ware God leren kennen en vereren.’ * Met relieken worden overblijfselen van heiligen bedoeld. Dit kunnen bijvoorbeeld kledingstukken en/of beenderen zijn.

15 …even later zeg de Paus in dezelfde brief,
‘En aangezien ze gewoon zijn vele ossen aan de duivels te offeren, laat ze dat doen maar dan ter gelegenheid van de dag van de kerkwijzing of de naamdag van de heilige van wie de relieken in het altaar rusten.’

16 Germaanse gebruiken blijven bestaan
….Ondanks het feit dat Karel de Grote een christelijke vorst was die de missionarissen en de christelijke kerk actief steunde in de kerstening van de Europese volken bleven Germaanse gebruiken bestaan en werden deze vermengd met christelijke gebruiken….

17 Simpel bewijs van het blijvende bestaan in Europa van aspecten van het Germaanse godendom zijn de dagen van de week. De kerstening is niet op elk niveau geslaagd! (maandag, vernoemd naar de maan) (zondag, vernoemd naar de zon) Tiw (dinsdag) Wodan (woensdag) Donar (donderdag) Freya (vrijdag) Voor de Romeinse god Saturnus was geen Germaanse variant en zo bleef de Romeinse variant bestaan (zaterdag) Wodan = wereldbeheerser, god van oorlog en dood, wijsheid en poëzie. Tiwaz = god van recht, procedures, oorlog en stamgod van de Saksen. Donar = vruchtbaarheid, donder en bliksem en oorlog. Frey = god van de vrede, dappere strijder. Freya = godin van de vruchtbaarheid en seksuele gevoelens

18 Germaanse gebruiken blijven bestaan
….nog in 789 vaardigde Karel de Grote een verordening uit waarbij hij verbood ‘klokken te dopen’ en ‘stukken perkament op stokken te hangen tegen hagel’….. (klokken luiden tegen onweer was een normaal gebruik en men kende perkament vooral als bladzijden van een bijbel. Germaanse riten en magie bleven populair onder de bevolking)

19 Uiteindelijk heeft er, zoals de voorbeelden hebben aangetoond in de vroege middeleeuwen een vermenging plaatsgevonden tussen het christendom en de het meergodendom van de Germanen. We hebben nog dagelijks te maken met de gevolgen van deze ontwikkeling.

20 Twente bekeerd Willem Wilmink. Onder keizer Karel de Grote
Werd het ernst met het zendingswerk. Toen kwamen ook deze gebieden Onder heerschappij van de Kerk. Het nieuwe geloof bracht de mensen Nieuw licht en nieuwe hoop Maar het leek, met zijn stelsel van tienden, Allesbehalve goedkoop Uit: Kick van der Veer, Is God thuis? Een bonte verzameling liedjes, conferences en gedichten over God en Zijn (Haar?) wereld, bijeengebracht door Kick van der Veer (Amsterdam 1997) 23.

21 Nu was in de wijde luchten
Wodan niet langer de baas, Maar bleef men de winterhoorn blazen, En paasvuren stoken met Paas. En dat Wodan de doden haalde, En naar het Walhalla bracht, Leefde voort, nog duizend jaren, In ‘t verhaal van de Wilde Jacht. Soms hoorde een boer de jachthoorns, De stemmen, het gerucht, Van honden en hoefgetrappel, Voorbijtrekkend in de lucht.

22 Veel geveltekens tonen,
Een kruis op een zonnerad. Zo krijgen Wodan en Christus Nog allebei wat. Dus wie van de twee in ‘t hiernamaals Ook aan de touwtjes trekt, ‘t Zal de Twentse boer niet deren: Hij is aan twee kanten gedekt. 

23 Driek van Wissen Anti-fries 18 In heb gehoord dat ons episcopaat
In Rome laatst de noodklok is gaan luiden Door bij de paus ons landje aan te duiden Als een moderne verzorgingsstaat. Want zelfs het eertijds toch zo roomse zuiden Zou in de greep geraakt zijn van het kwaad Geen priester doet hier aan het celibaat En Jezus krijgt bij God geen nieuwe bruiden. Maar als de zelfkritiek die men daar spuide En toe zal leiden dat men metterdaad In Nederland aan het bekeren slaat. Dan staat een stel bloeddorstig opgeruide Barbaarse Friezen in hun dierenhuiden Bij Dokkum vast weer met de bijl paraat. Uit: Kick van der Veer, Is God thuis? Een bonte verzameling liedjes, conferences en gedichten over God en Zijn (Haar?) wereld, bijeengebracht door Kick van der Veer (Amsterdam 1997) 52.