© Stichting Sterrenwacht Saturnus

Presentatie over: "© Stichting Sterrenwacht Saturnus"— Transcript van de presentatie:

1 © Stichting Sterrenwacht Saturnus
Tijd en Oriëntatie

2 tijd èn plaats Tijd en oriëntatie
Om een (astronomisch) verschijnsel te beschrijven is altijd de informatie nodig van tijd èn plaats

3 Definities van tijd Dag: Gemiddelde tijdsduur van een omwenteling van de aarde, t.o.v. de zon (Per definitie is dit 24 uur) Maand: Gemiddelde tijdsduur van nieuwe maan tot de volgende nieuwe maan (lunatie) Synodische maand = 29,53059 dagen Jaar: Gemiddelde tijdsduur van een lente-equinox tot de volgende lente-equinox Tropisch jaar = 365,2420 dagen Staat de gemiddelde zon in Greenwich precies in het zuiden dan is het per definitie 12:00 uur

4 Tijdzone Een tijdzone is een gebied op aarde met gelijke (standaard) tijd. Vooral door de ontwikkeling van het spoorvervoer ontstond de noodzaak aan een veralgemeende tijd. De aarde draait in 24 uur om haar as. (t.o.v. de zon) Als we de aarde in 24 zones willen indelen is theoretisch iedere tijdzone van één uur 360°/24 = 15° breed. In de praktijk volgen tijdzones vaak landsgrenzen en hanteren landen uit praktische overwegingen de tijdzone van een belangrijk buurland.

5 UT, MET en MEZT De nulmeridiaan van Greenwich is het centrum van de UT (Universal Time). Deze tijdzone strekt zich in theorie uit van 7,5° westerlengte tot 7,5° oosterlengte. De Midden-Europese tijdzone (MET) strekt zich uit van 7,5° oosterlengte tot 22,5° oosterlengte. (MET = UT + 1) Gedurende de zomerperiode wordt de tijd +1 uur verschoven. We spreken dan van MEZT. (MEZT = UT + 2) UT (GMT) is de Universal Time en UTC is de Universal Time Coördinated (atoomtijd/tijdzenders)

6 Tijdzones

7 Sterrentijd De zonnetijd is gebaseerd op de rotatie van de aarde tov. de zon De sterrentijd is gebaseerd op de rotatie van de aarde tov. de sterrenhemel De sterrentijd verschilt van de zonnetijd, doordat de zonnedag afwijkt van de sterrendag

8 Sterrentijd Staat de gemiddelde zon in Greenwich precies in het zuiden dan is het per definitie 12:00 uur (Zonnetijd) Het lentepunt staat om 0 uur lokale sterrentijd in het zuiden De sterrentijd is belangrijk voor het berekenen van de lokale posities van hemellichamen. De sterrentijd is te vinden in een tabel tijdrekening voor Greenwich om 0 uur UT In 1982 heeft de IAU (International Astronomical Union) een algoritme aangenomen voor de berekening van de sterrentijd in Greenwich om 0 uur UT

9 Correctie op de zonnetijd
Een dag is de gemiddelde tijdsduur van een omwenteling van de aarde (Per definitie is dit 24 uur) De werkelijke tijdsduur van een dag varieert door schuine stand van de aardas en de ellipsvorm van de aardbaan Het verschil tussen de ware en de gemiddelde daglengte is de tijdvereffening

10 Tijdvereffening De tijdvereffening wordt vaak op een zonnewijzer weergegeven in de vorm van een grafiek (zie boven) of in de vorm van een analemma of E-lus (zie links)

11 Epoche en JD Een epoche is een bepaalde tijdsperiode (50 jaar) waarin de “gegevens” van een hemellichaam als constant kunnen worden beschouwd Vanaf 1984 wordt de standaardepoche J2000,0 gebruikt J2000,0 de toestand van 1 januari 2000 om 12:00 UTC De ’J’ wijst naar de Juliaanse dagtelling Start datum is BC J2000,0 correspondeert met JD ,0

12 Tijd en oriëntatie tijd èn plaats
Om een astronomisch verschijnsel te beschrijven is altijd de informatie nodig van tijd èn plaats

13 Plaatsbepaling op aarde
(Geografisch coördinatenstelsel) Het bepalen van een plaats op aarde geschiedt met behulp van twee verschillende soorten cirkels. De eerste soort zijn cirkels die de noord- en zuidpool met elkaarverbinden. Deze cirkels worden meridianen genoemd. Evenwijdig aan de evenaar, kunnen we nu ook een tweede soort cirkels tekenen: de breedtecirkels. Met behulp van de meridianen en de breedtecirkels is elke plaats op aarde te bepalen. Bijzondere breedtecirkels zijn de kreeftskeerkring en de steenbokskeerkring

14 Plaatsbepaling op aarde
(Geografisch coördinatenstelsel) 1e coördinaat is lengte (van 0° tot 360°) 2e coördinaat is breedte (van 0° tot +90° en 0° tot -90°) Utrecht ligt op 5° oosterlengte Hoe weten we dat? In Utrecht gaat de gemiddelde zon 20 minuten eerder door het zuiden dan in Greenwich. 24 uur = 360° 1 uur = 15° 20 minuten = 5° Utrecht ligt op 52° noorderbreedte Hoe weten we dat? We kunnen “poolshoogte nemen”. Deze is 52°.

15 (Geografisch coördinatenstelsel)
Poolshoogte (Geografisch coördinatenstelsel) Zijsprong Uitgangspunt is dat de aarde een bol is; in werkelijkheid is de aarde “peervormig” De topografische kaarten gebruiken de “Rijksdriehoekscoördinaten” met als nulpunt de toren van de OLV-kerk in Amersfoort. (RD-coördinaten) Het GPS-systeem gebruikt het World Geodetic System 1984 (WGS84-coördinatensysteem)

16 Oriëntatie op aarde Oriënteren betekent “het oosten bepalen”.
De windstreken in het horizontale vlak zijn te vinden met een kompas. (magnetische noorden) De kompasrichting wordt als volgt aangegeven Noord = 0° Oost = 90° Zuid = 180° West = 270° Op teletekst pagina 718 staat het actuele tijdstip vermeld waarbij de zon (in Utrecht) de hoogste stand heeft. (door het zuiden gaat)

17 Overdag: Zon (hoogste punt wijst naar het zuiden)
’s Nachts: Poolster (wijst naar het noorden) Op het noordelijk halfrond de ster Polaris en op het zuidelijk halfrond het sterrenbeeld Zuiderkruis

18 Oriëntatie algemeen Van een object wordt een richting aangegeven en geen afstand Daarom kunnen we, in gedachte, alle hemelobjecten projecteren op een bol met de waarnemer als middelpunt en met oneindig grote straal. Deze denkbeeldige bol noemen we de hemelbol Om een richting aan te geven zijn twee coördinaten nodig Een hoekmaat (a) welke in het grondvlak wordt gemeten vanuit een gekozen nulpunt (O) Een hoekmaat (d) welke wordt gemeten in een vlak dat loodrecht op het grondvlak staat

19 Horizon als grondvlak (Azimutaal systeem) 1e coördinaat is het azimut (A) (van 0° tot 360°) Nulpunt is het zuiden 2e coördinaat is hoogte (h) (van 0° tot +90° en 0° tot -90°) Recht vooruit is 0° Recht omhoog is +90° (Zenit) Recht omlaag is -90° (Nadir)

20 Hemelequator

21 Equator als grondvlak (Equatoriaal systeem)
1e coördinaat is de uurhoek (H) (van 0 tot 24h) Referentiepunt is het zuiden 2e coördinaat is de declinatie (Dec) (van 0° tot +90° en 0° tot -90°) Equatorvlak met uurhoek

22 Equator als grondvlak (Equatoriaal systeem)
1e coördinaat is de rechte klimming (RK) (van 0 tot 24h) Nulpunt is het lentepunt 2e coördinaat is de declinatie (Dec) (van 0° tot +90° en 0° tot -90°) Het lentepunt staat om 0 uur lokale sterrentijd in het zuiden Equatorvlak met rechte klimming

23 Equator en sterrentijd
lokale sterrentijd = uurhoek + rechte klimming Bij een equatoriale montering varieert alleen de uurhoek

24 Ecliptica

25 Seizoenen Herfst equinox Winter Zomer solstitium solstitium
Lente equinox Equinox = nachtevening Solstitium = zonnewende

26 Ecliptica als grondvlak (Eclipticaal systeem)
1e coördinaat is de ecl. ecliptische lengte (EL) (van 0° tot 360°) Nulpunt is het lentepunt 2e coördinaat is de ecliptische breedte (EB) (van 0° tot +90° en 0° tot -90°) De EB van de aarde is per definitie 0°

27 Lentepunt De snijlijn tussen het equatorvlak en het eclipticavlak
geeft de richting aan van het lentepunt De hoek tussen het equatorvlak en het eclipticavlak varieert waardoor het lentepunt langzaam verschuift Het lentepunt staat om 0 uur lokale sterrentijd in het zuiden

28 Verschuiving van lentepunt
De hoek tussen het equatorvlak en het eclipticavlak varieert met als gevolg dat het lentepunt verplaatst. Hierdoor veranderen de waarden van de rechte klimming en van de declinatie met de tijd. Bij deze gegevens wordt daarom ook de geldigheidsdatum vermeld. Bv. epoche of epoche 2000

29 Precessie De hoek tussen het equatorvlak en het eclipticavlak varieert met als gevolg dat het lentepunt verplaatst. Het gevolg is dat in de loop van de tijd Polaris niet meer de poolster is. Over jaar is Wega de poolster In ongeveer jaar wordt een zgn. precessie cirkel beschreven Deze cirkel vertoont schommelingen, de zgn. nutatie

30 Overzicht coördinatenstelsels

31 Galactische coördinaten
Voor bestudering van objecten in ons melkwegstelsel is het handiger om galactische coördinaten te gebruiken Bij galactische coördinaten is het grondvlak het vlak van het melkwegstelsel en de nulrichting wijst naar het centrum hiervan

32 Gegevens op onze website
Zie bij Activiteiten / Waarnemen / Zon, maan en planeten

33 Voorbeeld: begin van de lente in 2018
Sterrengids: om 17:15 uur MET

34 Voorbeeld: Totale maansverduistering in 2018 (in USA)
Sterrengids: om 21:45 uur MEZT

35 wens ik u veel succes met uw komende waarnemingen!
Tot slot wens ik u veel succes met uw komende waarnemingen!

36