Economische en demografische aspecten van vergrijzing Roel Beetsma MN Chair in Pension Economics Vice-decaan FEB Universiteit van Amsterdam

Waarom belangrijk? Vergrijzing is bijna wereldwijd fenomeen – Baby boom gevolgd door lage fertiliteit – Stijgende levensverwachting Belangrijke financiële en economische consequenties – Financiële, met name pensioenen en gezondheidszorg – Economische: arbeidsaanbod, belastingverstoringen, verschuivingen tussen sectoren (van verhandelbare naar niet verhandelbare producten, bv. zorg), kapitaalbewegingen, etc.

Demografische trends

Projecties voor vruchtbaarheid in Europa (bron EC, 2012)

Vruchtbaarheid in Nederland

Levensverwachting: einde stijging? (bron: Oeppen en Vaupel, 2002)

Trends in levensverwachting bij 65 (OECD, 2012)

Levensverwachting Nederland bij 65

Bevolkingspiramides 2010 – 2060

Financiële en economische trends

Afhankelijkheidsratios

Verandering leeftijdsgebonden uitgaven

Uitgaven publieke pensioenen Nemen mee: – Demografische ontwikkelingen – Macro-economische ontwikkelingen – Pensioenregeling (DB/DC/NDC …, indexatie, loonhistorie, etc.) – Pensioenhervormingen die in de pijplijn zitten

Kosten publieke pensioenen (EC, 2012)

Kosten publieke pensioenen (OECD, 2012)

Kosten gezondheidszorg (EC, 2012)

Ontwikkeling gemiddelde pensioenleeftijd (OECD Pensions Outlook, 2012)

Macro-economische gevolgen

Daling arbeidsaanbod Stijgende levensverwachting leidt tot stijgende besparingen Gevolg: hogere lonen en lagere rendementen Verdere opwaartse druk lonen door toename vraag arbeidsintensieve productie, m.n. zorg

Beroepsbevolking EU (incl. migratie)

Populatie en werkgelegenheid EU

Macro-economische gevolgen Effecten op economische groei EU negatief: – Door daling arbeidsaanbod – Compositie arbeidsaanbod – werkenden gemiddeld ouder, dus minder innovatie (?) – Verschuiving naar niet-verhandelbare producten, m.n. zorg (?) Positief effect aanloop vergrijzing door extra besparingen: – Besparingen zullen vooral neerslaan in opkomende economieën met hogere rendementen en jongere bevolking; extra kapitaal opbouw in Europa gering. (BBP en BNP gaan uiteenlopen.)

Fractie oudere werknemers (EC, 2012)

Pensioenhervormingen Europa Verschuiving naar kapitaal dekking: voor zover geen “crowding out” van vrije besparingen, leidt dit tot hogere totale besparingen Lange transitie periode Stijging pensioenleeftijd: Prikkels om langer door te werken Dempt effect op arbeidsaanbod Verkleint noodzaak tot hogere besparingen Politiek lastig: pleidooi automatische koppeling aan levensverwachting en economie