De Oudheid Grieken en Romeinen in de context van de wereldgeschiedenis Hoorcollege propedeuse 2015-2016 semester I blok II F.G. Naerebout

12de college, maandag 30 november ¶ 0 Gelijktijdigheden: de ruime blik ¶ 1 Het dominaat ¶ 2 Constantijn en het christelijke rijk ¶ 3 De val van het westen ¶ 4 Justinianus

27 v.C. -284 principaat Parthen, Koesjan, Han-China 27 v.C.-68 Julisch-Claudische keizers 69-96 Flavische keizers 96-192 Adoptiefkeizers 193-235 Severische keizers 220 uiteenvallen van Han-China 235-284 Soldatenkeizers 230- Sassaniden 284-476 dominaat 280- Goepta-rijk 284-305 Tetrarchie 306-337 Constantijn 363-395 Oost- en West-Romeins rijk 476 Val van West-Romeinse rijk 476-1453 Constantinopel 527-565 Justinianus 618-907 Tang-China 632-750 expansie van de Islam 642 val Sassaniden-rijk 1000- Turkse expansie 1453 Val van het Oost-Romeinse rijk

Crisis van de 3de eeuw 235-284 Soldatenkeizers 230- Sassaniden Maximinus Thrax Germaanse invallen [7 keizers] Aurelianus 270-275 [5 keizers] Eerste tekens van herstel: de Illyrische keizers: Aurelianus, Probus

Rome: de Aureliaanse Muur

Diocletianus dominaat (284 –) 7

Prijsedict van Diocletianus

Na Constantijn was het Romeinse rijk een christelijk rijk. Constantinopolis werd gesticht als een christelijke stad. Munt van Constantijn – op zijn helm is het christogram (XP: de eerste letters van het Griekse Christos) te zien

van imperium naar regna De kaart wijzigt zich ingrijpend tussen 400 en 500: een evidentie Maar: niets is als we dachten dat het was. Er was geen “grote volksverhuizing”, en ook geen “vagues germaniques”. Het gaat om kleine aantallen nieuwkomers, en hoe ‘nieuw’ die nieuwkomers zijn, is ook betrekkelijk: er is al lange tijd sprake van een aanwezigheid binnen het rijk van mensen afkomstig uit gebieden ten noorden/noordoosten van het rijk Er was geen volksverhuizing, want er waren geen ‘volken’: zelfs een label als ‘Germanen’ is fictief. Ethnogenese, als je daar al van wil spreken, grijpt plaats NA de ‘komst’, en is bovendien een voortgaand proces. De jacht op ‘Germaanse’ elementen in de nieuwe ‘Germaanse’ koninkrijken is grotendeels zinloos. De rol van ‘nieuwkomers’ in de ondergang van de rijksstructuur in het Westen is “complex, varies across time and space, and is ultimately unquantifiable” (Edward James).

In ieder geval: geen catastrofe, geen ‘barbaarse horden’ (wat niet betekent dat er in deze roerige periode nooit geweld gebruikt zou zijn). De ‘nieuwkomers’ zijn geen Fremdkörper binnen het rijk: Rome is deel van hun identiteit, en zij zijn een deel van de identiteit van Rome. Politieke ‘collapse’ betekent niet dat dat automatisch/direct geldt voor alle sectoren van de cultuur (in ruime antropologische zin). Maar: politieke eenheden worden autonoom, wat Wickham ‘provincialisering’ noemt. Vervolgens gaat de gedachte deel van een groter geheel te zijn verloren.. Een kleinere schaal betekent minder complexiteit. Het rijk was een complexe samenleving (mede) dankzij de omvang en interdependentie. Minder complexiteit betekent dat veel ‘cultuurgoed’ verloren gaat. Ca 550 zijn de veranderingen onomkeerbaar geworden, en is de wereld van het Westen post-Romeins. Ca 650 spreekt men in de nieuwe koninkrijken niet meer over zichzelf als ‘Romeinen’: nieuwe identiteiten zijn uitgekristalliseerd, en de oude kunnen overboord.

“De volksverhuizingen” en de resulterende situatie ca. 480 476 Val van het West-Romeinse rijk

Mozaiek met Romulus en Remus, Ma‘arrat al-Nu‘man, Syrië, gedateerd 511: het Oost-Romeinse rijk = Rome

De “successor kingdoms” ca. 527 en het Oost-Romeinse Rijk

Vanaf 527 probeert de Oost-Romeinse keizer Justinianus het rijk weer in één hand te verenigen

Decline and fall…? 22

Enkele jaartallen: 337 dood Constantijn de Grote 353 Constantius II verenigt het gehele rijk in een hand 361 Julianus de Afvallige 364 Valentinianus en zijn broer Valens delen het rijk 378 Hadrianopolis: de grote nederlaag tegen de Goten; Valens sneuvelt 379 TheodosiusI : reconstructie van het rijk Edict cunctos populos: christendom staatsgodsdienst 383 Theodosius is alleenheerser rijk 395 Arcadius en Honorius delen het rijk 408 in het oosten Theodosius II De muren van Constantinopel Codex Theodosianus 451 overwinning op Atilla 468 keizer Leo versus de Vandalen: mislukking 474 Zeno Oostromeins keizer; vanaf 476 de enige Romeinse keizer (pas 800 is er opnieuw een keizer in het westen  Karel de Grote) 488 Ostrogoten in Italië onder Theoderik 527-565 Justinianus Corpus Iuris Civilis Kerkbouw en docoratie in Cosntantinopel (Hagia Sophia!) en in heroverd Ravenna Crisis 568 Longobarden in Italië; Perzische (Sassanidische) aanvallen 610-640 Herakleios 627 overwinning op de perzen 636 Jarmuk (Jordaan): Arabische overwinning op de Byzantijnse legers 641-668 Constans II ( hoofdstad tijdelijk Syracuse; Constantijn IV keert terug naar Cosntantinopel) hardnekkig verzet tegen Arabieren: 717 Laatste grote Arabische aanval  Het Romeinse rijk (= Byzantijnse rijk = de oostelijke helft van het Romeinse rijk van voor 476) bestaat voort