Hoofdstuk 16: Middelengebruik en -misbruik De normale ontwikkeling De middelen Verklaringsmodel & ontwikkelingstrajecten Verslaving en misbruik Sensitisatie & poly-gebruik Dubbeldiagnose Risico voor verdere ontwikkeling Behandeling van middelenmisbruik en verslaving

Maatschappelijke factoren Middelengebruik is van alle tijden en vindt binnen alle culturen plaats. Welk middel illegaal is, gedoogd wordt of legaal is verschilt per tijd, per cultuur en per land. Het criterium is zelden het gevaar voor de gebruikende persoon maar is vaak afhankelijk van maatschappelijke factoren en de geschiedenis van een land.

Normale ontwikkeling De adolescentie is de levensfase waarin volop geëxperimenteerd wordt. Losmaken van ouders en eigen identiteit ontwikkelen. In de vroege adolescentie zijn leeftijdsgenoten daarbij enorm belangrijk. Zo ook met middelengebruik. Adolescenten experimenteren het liefst samen met anderen. ‘ Erbij horen’ en ‘meedoen’. Enorme angst bij adolescenten om als buitenbeentje gezien te worden door leeftijdsgenoten. Vanaf 17 à 18 jaar nemen adolescenten meer afstand van leeftijdsgenoten.

Experimenteren tijdens adolescentie Samen. Erbij horen.

Middelen Driedeling (onderscheid is gradueel: veel middelen hebben gemengde effecten) Stimulerende middelen o.a. cocaïne, nicotine, xtc, cafeïne Verdovende middelen o.a. slaapmiddelen, opiaten Bewustzijnsveranderende middelen o.a. lsd, cannabis, paddo’s

Effecten Matig gebruik lokt, na enige ervaring, bij de meeste gebruikers prettige gevoelens op. Ontspannenheid, meer lef, prettige gewaarwordingen. Bij langdurig gebruik: kans op lichamelijk en/of geestelijke afhankelijkheid. Vaak allebei. Onderscheid is gradueel. Sommige middelen zijn levensgevaarlijk bij onjuist gebruik. Coma-zuipen. Xtc en oververhitting van lichaam.

Vraag Wat is waar over het huidige middelengebruik bij de ‘gewone’ jongeren? Tegenwoordig rookt een jongere meer dan tien jaar geleden. De jongere van tegenwoordig drinkt meer en vaker alcohol dan dat hij rookt. De huidige jongere drinkt vooral veel tijdens de vroege en midden-adolescentie, daarna neemt het gebruik van alcohol alweer af. Antwoord: b

‘Normaal middelengebruik’ (1) Roken (van tabak) en alcohol drinken komen veel voor. Zeker oudere adolescenten drinken meer dan dat zij roken. Beide vormen komen soms al voor bij kinderen van de basisschool. Roken is de laatste jaren verminderd. Alcoholgebruik is een tijdlang enorm toegenomen, maar is de laatste jaren bij jonge adolescenten juist verminderd.

Alcoholgebruik bij Nederlandse jongeren Wordt in hoge mate getolereerd in Nederland (en andere westerse landen). Laatste jaren lichte afname binnen leeftijdscategorie 12 tot 14. Eerder was er juist in deze groep een toename. En dan vooral bij meiden. Jongeren doen de eerste ervaringen juist thuis op. Preventie moet thuis beginnen. Belangrijke rol voor ouders. Minder alcoholgebruik onder allochtone jongeren. Maar ook hier subgroepen met veel gebruik. Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3. bijeenkomst 3 ontwikkelingspsychopathologie. Stek Jeugdhulp Gouda jun i 2011 Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3.

Indrinken, zuipketen, coma-zuipen: relatief recente ontwikkelingen

‘Normaal middelengebruik’ (2) Blowen (cannabis) is zeer zeldzaam bij kinderen van basisschool. Daarna neemt het gebruik toe. Veel minder dan roken of alcoholgebruik. Gebruik is laatste jaren stabiel. Gebruik van harddrugs en paddo’s is relatief ongewoon bij scholieren.

Cannabisgebruik THC-gehalte van nederwiet tussen 1991 en 2004 gestegen van 8% naar 20%. Daarna gestage lichte daling. Discussie: is het nog een softdrug? Voor sommige mensen (zoals mensen met psychische stoornissen) niet. Steeds meer jongeren zoeken hulp omdat ze niet kunnen stoppen met blowen. Veel problemen: Slechte schoolprestaties Problemen thuis Ontslag op werk Cannabisgebruik versterkt antisociaal gedrag 30.000 tot 80.000 probleemgebruikers Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3. bijeenkomst 3 ontwikkelingspsychopathologie. Stek Jeugdhulp Gouda jun i 2011 Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3.

Cannabisgebruik in de jeugdzorg Jongeren in jeugdzorg blowen (veel) meer: Amsterdams onderzoek vroeg naar dagelijks blowen (in 2007). 17% in de jeugdzorg versus 3% van alle scholieren. Tips voor begeleiders en hulpverleners: Screenen Vragen naar hoeveelheid en frequentie Functionele analyse Ga uit van comorbiditeit (Vooral ADHD + gedragsstoornis) Houd rekening met peergroep Betrek ouders erbij Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3. bijeenkomst 3 ontwikkelingspsychopathologie. Stek Jeugdhulp Gouda jun i 2011 Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3.

‘Een nieuw fenomeen’ Energie-drankjes Effect op langere termijn onduidelijk Niet probleemloos Zeker niet bij veelvuldig gebruik op jonge leeftijd. Combi met andere middelen (alcohol) Veel-gebruik gaat gepaard met agressiviteit en verkeersovertredingen Topgebruikers in Nederland: allochtone jongens

Vraag Met welk (verklarings)model is het ontstaan van middelenmisbruik of verslaving goed te begrijpen? Het biopsychosociale model Het medische verslavingsmodel Het draagkracht-draaglastmodel Antwoord: a

Verklaringsmodel voor misbruik en verslaving Farmacologische kenmerken van het middel Het biopsychosociale model als kernverklaring Biologisch Erfelijkheid: 40% tot 60% van de kenmerken kunnen hiermee verklaard worden Prenatale blootstelling aan middelen Psychisch Andere psychische stoornis Leerervaringen Sociaal Maatschappelijke factoren zoals armoede Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3. bijeenkomst 3 ontwikkelingspsychopathologie. Stek Jeugdhulp Gouda jun i 2011 Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3.

Ontwikkelingstraject (1) Experimenteren met middelen: vooral beïnvloed door voorbeelden en sociale factoren Afhankelijkheid ontwikkelen: vooral beïnvloed door genetische factoren Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3. bijeenkomst 3 ontwikkelingspsychopathologie. Stek Jeugdhulp Gouda jun i 2011 Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3.

Ontwikkelingstraject (2) Experimenteel gebruik Veelvuldig gecontroleerd recreatief gebruik Misbruik Verslaving: afhankelijkheid en dwangmatig gebruik Bij jongeren is nog weinig sprake van verslaving, maar wel van misbruik.

Verslaving: definitie Een chronisch recidiverende ziekte, gekenmerkt door craving en dwangmatig gebruik. Vaak zijn er tolerantie en onthoudingsverschijnselen. Chronisch recidiverend = langdurig beloop (periodes van abstinentie en van terugval) Craving = hunkering, trek Dwangmatig = controleverlies Tolerantie = afname effect (dosisverhoging nodig) Onthouding = middelspecifiek syndroom na staken

Afhankelijkheid (‘oude’ definitie uit DSM IV) Onaangepast gebruik, veroorzaakt beperkingen of lijden > 2 criteria Tolerantie (dosisverhoging, minder effect) Onthouding (syndroom, reagerend op middel) Gebruik meer/langer dan gepland Wensen/pogingen tot minderen Veel tijd gaat op aan middel (verkrijgen, gebruik, herstel) Afname beroeps-/ sociale activiteiten Doorgaand gebruik ondanks besef van schade (sociaal, psychisch, lichamelijk)

Misbruik (‘oude’ definitie uit DSM IV) Onaangepast gebruik, veroorzaakt beperkingen of lijden > 1 criterium Verzaken van verplichtingen door gebruik Gebruik in riskante situaties (zoals onder invloed rijden) Contact met justitie door gebruik Doorgaand gebruik ondanks sociale problemen Nooit afhankelijk geweest.

Sensitisatie Bij langdurig gebruik worden hersenen gevoelig (sensitief) voor het middel. Er bestaat crosssensitisatie. Gevoeligheid voor het ene middel maakt het aankweken van gevoeligheid voor een ander middel makkelijker. Er bestaat ook crosssensitisatie tussen gokken en middelengebruik.

Steppingstone-theorie? Cannabisgebruik op jonge leeftijd vergroot de kans op harddruggebruik op oudere leeftijd. Risico is 2 tot 5 keer zo groot als bij niet-gebruikers. Onafhankelijk van al of niet legaliseren van cannabis. Gebaseerd op tweelingstudies in Australië en Nederland.

Poly-gebruik bij jongeren: crosssensitisatie

Internetverslaving 1 op 25 kinderen (groep 7 en 8) 6% van de internetgebruikers Dwangmatig internetgebruik is voorspellend voor: Depressieve gevoelens (6 maanden later). Afname schoolprestaties (idem). Advies aan opvoeders: Kwalitatief goede gesprekken over het gebruik (geen ruzie). Normen stellen over aantal uren en soorten sites. Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3. bijeenkomst 3 ontwikkelingspsychopathologie. Stek Jeugdhulp Gouda jun i 2011 Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3.

Vraag Oudere adolescenten en volwassenen met ADHD hebben vaak ook een verslavingsprobleem. Hoe wordt dat in de literatuur genoemd? Een differentiaaldiagnose Een dubbeldiagnose Zelfmedicatie Antwoord: b

Dubbeldiagnose Patiënt of cliënt heeft 2 stoornissen waarvan er één de afhankelijkheid van een middel is. Komt bij bijna alle stoornissen voor. Bekend voorbeeld: schizofrenie en verslaving. Onduidelijk is of de ene stoornis de andere heeft uitgelokt. De verklaring van zelfmedicatie wordt vaak gebruikt. Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3. bijeenkomst 3 ontwikkelingspsychopathologie. Stek Jeugdhulp Gouda jun i 2011 Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3.

Voorbeelden van dubbeldiagnose Blowen en schizofrenie! Jongeren met gedragsstoornissen en blowen (o.a. ADHD) Volwassenen met ADHD (blowen, alcohol en cocaïne) 40% heeft problematisch gebruik 26% van de verslaafden heeft ADHD Slaapstoornissen Angststoornissen Sociale fobie Paniekstoornis Bipolaire stoornis Persoonlijkheidsstoornissen Antisociale persoonlijkheidsstoornis Borderline

Verklaringsmodellen (voorbeelden) Zelfmedicatie Alcohol (ook xtc) tegen angst, depressie, PTSS. Opiaten tegen psychose, dissociatie. Cocaïne tegen depressie. Nicotine tegen concentratiestoornissen. Cannabis tegen negatieve symptomen bij schizofrenie. Of zoeken van ‘rust’ bij ADHD. Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3. bijeenkomst 3 ontwikkelingspsychopathologie. Stek Jeugdhulp Gouda jun i 2011 Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3.

Risico voor verdere ontwikkeling Middelengebruik heeft op veel levensgebieden een negatieve invloed: Relatie met ouders. Prestaties op school en/of werk. Spijbelen en ziekmelden. Middelengebruik: Verergert meestal de al aanwezige andere psychische stoornissen (cannabisgebruik versterkt antisociaal gedrag). Vergroot de kans op ontstaan van andere psychische stoornissen. Middelspecifieke effecten: Blowen vergroot de kans op psychoses. Alcohol vermindert concentratie en geheugen.

Wat is zinvolle behandeling bij verslaving? Motiverende gespreksvoering Cognitieve gedragstherapie Assertiviteit vergroten Leren nee-zeggen Risicovolle situaties herkennen Anders leren denken MDFT (gezinstherapie) Soms opname in residentiële zorg: https://www.youtube.com/watch?v=FEj1tvN7NfY Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3. bijeenkomst 3 ontwikkelingspsychopathologie. Stek Jeugdhulp Gouda jun i 2011 Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3.

Multidimensional Family Therapy (MDFT) Verslaving en andere problemen moeten tegelijkertijd aangepakt worden. MDFT grijpt in op 4 aspecten: De jongere De opvoeding door ouders Het gezin als systeem Betrekkingen buiten het gezin School Werk Vrienden https://www.youtube.com/watch?v=tu-r27w6mgg Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3. bijeenkomst 3 ontwikkelingspsychopathologie. Stek Jeugdhulp Gouda jun i 2011 Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3.

Kenmerken MDFT Intensiteit van de behandeling is groot Bemoeizorg Wekelijks 2 tot 3 maal gesprek met gezinsleden, daarnaast telefonisch. In eindfase wordt verantwoordelijkheid teruggelegd bij de ouders Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3. bijeenkomst 3 ontwikkelingspsychopathologie. Stek Jeugdhulp Gouda jun i 2011 Stek Jeughulp 29/30 september 2009. Ontwikkelingspsychopathologie les 3.