Niet voorgeschreven gebruik van ADHD medicatie Redenen, gevolgen en verslaving Drs. Debby van den Ende Drs. Samson Issa Dr. Tim Schoenmakers FADO 17 november 2010 Aanleiding onderzoek Achtergrond, mogelijke problemen

Achtergrond ADHD-medicatie Werkzame stof: Methylfenidaat (MPH) In Nederland vooral bekend onder de namen: Ritalin Concerta Equasym Medikinet CR Ritalin: kortwerkende variant Concerta: langer werkende variant

Onderzoeksvragen Redenen voor gebruik? Positieve gevolgen? Negatieve gevolgen? Verslavende effecten? (Volkow & Swanson, 2003) Afhankelijk van: Dosis Wijze van inname Individuele verschillen Context Dosis: hogere dosis, grotere kans op bekrachtigende effecten (stimulatie om middel nogmaals te gebruiken) Wijze van inname: oraal of nasaal. Grotere kans op verslavende effecten door nasaal gebruik (door snellere stijging van dopamine) Individuele verschillen: gevoeligheid voor MPH is per persoon verschillend Context: sociale context, gebruikersrituelen, persoonlijke verwachtingen over de werking van MPH en reacties uit de omgeving op de beschikbaarheid van MPH

Definitie Niet voorgeschreven gebruik: Mensen die op voorschrift krijgen, maar meer gebruiken of op andere wijze gebruiken (recreatief). Mensen die gebruiken zonder voorschrift. Waarom gebruiken mensen? Recreatief Presteren (DuPont et al., 2008; Barrett et al., 2005) Recreatief gebruik: MPH lijkt in moleculaire structuur en werking op amfetamine.

Methodiek Online vragenlijst Demografische gegevens ADHD (ASRS-V 1.1) (Adler et al., 2010) MPH afhankelijkheid (MATE) (Schippers & Broekman, 2007) Ander middelengebruik Werving Bereikbaarheid sample Interviews Werving: convenience sample. Respondenten zijn via internetfora en posters en krantenberichten op hogescholen en universiteiten geworven omdat voor het onderzoek een specifieke gebruikersgroep gezocht werd.

Resultaten Onderzoekspopulatie (n=162) 74% Partyflock, 10 % universiteiten/scholen 107 M, 55 V Leeftijd M=24 (range 16 t/m 65 jaar) 41% hoogopgeleid 54% werkend 57% Diagnose ADHD/ADD 44% Indicatie ADHD (ASRS-v 1.1) (Adler et al., 2010) Uitleg wat Partyflock is Diagnose ADHD: diagnose gesteld door arts Indicatie ADHD: gemeten mbv screener in de vragenlijst. Geeft betere visie op huidige problematiek met ADHD en voor de respondenten waarbij geen sprake is van een diagnose kan bekeken worden of zij wel een indicatie voor ADHD hebben.

Resultaten Middelengebruik > Nederlandse bevolking Combinatiegebruik MPH met andere middelen M.n. alcohol, sigaretten en cannabis Wijze van gebruik is berekenend! “Als je heel bezopen bent en je snuift er één of je slikt er één, dat kan ook, dan werkt het op een gegeven moment en dan merk je op een gegeven moment van goh, ik ben minder naar de klote”

Resultaten Soort ADHD medicatie 88% Ritalin 22% Concerta Toedieningsvorm 91 % Slikken 35% Snuiven 1% Spuiten

Resultaten Verslavende effecten (DSM-IV) 20% afhankelijk van MPH (ntot = 121) Symptomen: Tolerantie Doorgaan met gebruik ondanks besef gezondheidsrisico’s Meer gebruiken dan gepland Niet slagen om te stoppen “Ik zeg: “dit is de laatste die ik vandaag neem”, en dat ik er dan toch nog één neem”

Resultaten Verslavende effecten Hoger nasaal gebruik (58% versus 30%) Vaker medicatie op voorschrift (67% versus 27%) Vaker indicatie voor ADHD (67% versus 41%) Groep die afhankelijk is van ADHD medicatie snuift vaker, krijgt vaker medicatie op voorschrift en heeft vaker een indicatie voor ADHD

Resultaten In hoeverre verslavend? Interviews: Verslavende werking < andere middelen Respondenten: Veel combinatiegebruik met andere middelen Geinterviewde respondenten geven aan dat MPH minder verslavend is, er moet in dit kader wel rekening gehouden worden met het feit dat bijna alle respondenten MPH in combinatie met andere middelen gebruiken, waardoor de verslavende werking van MPH als enkel gebruikt middel minder goed ervaren wordt.

Resultaten Voornaamste redenen voor gebruik Niet afhankelijk 1. Afgeronde percentages, het opgetelde totaal kan hierdoor afwijken van 100. Niet afhankelijk % (n = 138) Afhankelijk % (n = 24) Beter presteren (studie/werk) 291 46 Recreatieve doeleinden 64 38 Beter voelen 7 17 Beter presteren (sport) 1 Niet afhankelijken: recreatief Afhankelijken: Beter presteren

Resultaten Positieve gevolgen Niet afhankelijk % (n = 138) Afhankelijk A. Meerdere antwoorden mogelijk Niet afhankelijk % (n = 138) Afhankelijk % (n = 24) Beter voelen 32A 63* Betere prestatie 32 58# Betere concentratie 36 42 Energieker en/of drukker 51 38 Minder vermoeid 33 Afhankelijken: geven significant vaker aan zich beter te voelen en beter te kunnen presteren. Niet afhankelijken: geven aan dat ze energieker of drukker zijn en zich beter te kunnen concentreren.

Resultaten Negatieve gevolgen Niet afhankelijk % (n = 138) Afhankelijk A. Meerdere antwoorden mogelijk Niet afhankelijk % (n = 138) Afhankelijk % (n = 24) Geestelijk 10A 46* Lichamelijk 11 38* Sociaal 1 17 Financieel 8 Anders 3 Nee 83 33* Afhankelijken: geven significant vaker aan negatieve geestelijke en lichamelijke gevolgen te ervaren Niet afhankelijken: geven significant vaker aan geen negatieve gevolgen te ervaren.

Conclusies Redenen voor gebruik Presteren en recreatief Positieve gevolgen Beter voelen en beter presteren Negatieve gevolgen Geestelijk en lichamelijk Samenvattend kan geconcludeerd worden dat reden voor gebruik voor afhankelijken voornamelijk presteren zijn en voor niet afhankelijken is de voornaamste reden voor gebruik recreatief. Afhankelijken geven significant vaker aan zich beter te voelen en beter te presteren, maar ervaren ook in significant grotere mate negatieve gevolgen op geestelijk en lichamelijk vlak.

Conclusies Risico op afhankelijkheid MPH bij niet voorgeschreven gebruik Risicogroep: Mensen met indicatie voor ADHD en/of eveneens gebruik op voorschrift (Kollins et al., 2009; Wilens et al., 2008) Meer ervaring positieve effecten én negatieve effecten Nasaal gebruik van MPH (Kollins, 2008; Stoops, Glaser & Rush, 2003) - Risicogroep: het gaat hier om kenmerken van mensen die afhankelijk zijn van MPH!

Discussie Steekproef = specifieke gebruikersgroep Grote groep gebruikers met voorgeschreven medicatie Hoger ander middelengebruik Totaal gebruik onbekend Verband tussen afhankelijkheid en positieve effecten onbekend Bestrijding ADHD symptomen zonder dat sprake is van een diagnose? Totaal gebruik onbekend: het is niet bekend hoeveel de respondenten met voorgeschreven medicatie precies gebruiken. Mogelijk beinvloedt dit de resultaten als het gaat om de verslavende effecten van gebruik op niet voorgeschreven basis. Het is mogelijk dat respondenten die in grotere mate positieve effecten vermelden MPH gebruiken als vorm van zelfmedicatie om hun symptomen van ADHD te bestrijden.

Aanbevelingen Betere informatievoorzieningen risicogroep Medici: rekening houden met niet voorgeschreven gebruik Door patiënten zelf Door derden (Ganpat et al., 2009) Verslavende werking MPH - Derden zijn in dit geval vrienden die ADHD medicatie op voorschrift gebruiken.

Vragen? Email: vandenende@ivo.nl www.ivo.nl

Literatuur Barrett, S.P., Darredeau, C., Bordy, L.E., & Pihl, R.O. (2005). Characteristics of methylphenidate misuse in a university student sample. Canadian Journal of Psychiatry, 50(8), 457-461. DuPont, R.L., Coleman, J.J., Bucher, R.H., & Wilford, B.B. (2008). Characteristics and Motives of College Students Who Engage in Nonmedical Use of Methylphenidate. The American Journal on Addictions, 17(3), 167-171. Kollins, S.H., English, J., Robinson, R., Hallyburton, M., & Chrisman, A.K. (2009). Reinforcing and subjective effects of methylphenidate in adults with and without attention deficit hyperactivity disorder (ADHD). Psychopharmacology, 204(1), 73-83. Kollins, S.H. (2008). ADHD, substance use disorders, and psychostimulant treatment: current literature and treatment guidelines. Journal of Attention Disorders, 12(2), 115-125. Stoops, W.W., Glaser, P.E.A.., & Rush, C.R. (2003). Reinforcing, subject-rated, and physiological effects of intranasal methylphenidate in humans: a dose-response analysis. Drug and Alcohol Dependence, 71(2), 179-186. Volkow, N.D., & Swanson, J.M. (2003). Variables That Affect the Clinical Use and Abuse of Methylphenidate in the Treatment of ADHD. The American Journal of Psychiatry, 160(11), 1909-1918. Wilens, T.E., Adler, L.A., Adams, J., Sgambati, S., Rotrosen, J., Sawtelle, R., Utzinger, L., & Fusillo, S. (2008). Misuse and Diversion of Stimulants Prescribed for ADHD: A Systematic Review of the Literature. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Pyschiatry, 47(1), 21-31.