bestrijding via beleid Kinderarmoede: bestrijding via beleid 29 mei 2015, Senaat Danielle Dierckx namens Centrum OASeS – UAntwerpen en het Vlaams Armoedesteunpunt

Diachronie van het kinderarmoedebeleid 20 jaar na Algemeen Verslag over de Armoede (KBS, 1995) Rechtenbenadering Thema’s gerelateerd aan kinderen: onderwijs, plaatsing van kinderen 5 jaar na het Belgische Voorzitterschap van de Europese Unie (2010) Poging tot ‘Recommendation on Child Poverty and Child Well-being’ 3 ‘key policy objectives: 1. Ensuring that children grow up in families with sufficient resources to meet their essential needs; 2. Making sure children, while growing up, have access to the services and opportunities that will enhance their present and future well-being and enable them to reach their full potential, with particular attention to the most vulnerable children 3. Promoting the active participation of children and young people in decision-making’

Definitie Kinderarmoede(beleid) Armoede vanuit kinderperspectief: D.w.z. sommige domeinen van uitsluiting krijgen meer aandacht Het is onderdeel van de armoedeproblematiek Categoriale beleidsordening primeert: een primaire, offensieve aanpak wordt uitgetekend vanuit kinderen als doelgroep Dus geen armoedebeleid dat secundair, reactief kijkt wat het voor de kinderen heeft betekend Risico’s van de verenging van een armoedebeleid tot een kinderarmoedebeleid : kan leiden tot de idee dat andere maatregelen, die inzetten op bescherming en herverdeling, minder aandacht zouden moeten krijgen. kinderen worden als slachtoffers gepercipieerd en zo wordt een culpabiliserend schuldmodel ten aanzien van ouders opgebouwd. Daarbij vergeet men dat kinderarmoede steeds ook gezinsarmoede is. Voor de uitwerking van deze focus kunnen we een dubbel perspectief hanteren: (1) Ten eerste, armoede bij kinderen bestrijden is inzetten op het gezin. Hierbij ligt het accent op het creëren van een kansrijke omgeving om als kind in op te groeien. De gekende hefbomen als werk, opleiding en inkomensbescherming spelen hierin een belangrijke rol. (2) Ten tweede, armoedebestrijding bij kinderen omvat ook de realisatie van hun volwaardige deelname - als jonge burgers - aan alle levensdomeinen. Het debat zoomt in op de verbetering van de levenskwaliteit van kinderen en jongeren in het hier en nu, op hun individuele ontplooiing die sterk wordt beïnvloed door hun directe omgeving. De beschikbare kennis over armoede moet bovendien worden verwerkt in een strategie die zo vroeg als mogelijk ingrijpt op de langetermijneffecten van een leven in armoede en sociale uitsluiting.

Figuur: Multidimensionele armoede naar leeftijd in België (EU-SILC 2011, eigen berekeningen) We beschouwen een persoon als arm als hij/zij op minstens vier indicatoren gedepriveerd is, dus op een derde van alle indicatoren Het risico op multidimensionele armoede neemt af naarmate de leeftijd toeneemt, in figuur 2 is deze trend duidelijk te zien. Uit analyses in het vorige jaarboek (Vandenbroucke & Vinck, 2013) bleek dat kinderarmoede in België toeneemt. Hierbij werd aangetoond dat de werkintensiteit binnen het huishouden hierin een belangrijke rol speelt. In de volgende paragraaf komen we hierop terug. Naast werkintensiteit kunnen ook de kosten die de zorg voor (jonge) kinderen met zich meebrengt, het multidimensioneel armoederisico voor het huishouden doen toenemen. Item Definitie HUISVESTING Sanitaire voorzieningen Ontbreken van bad/douche of toilet met waterspoeling Gebrek aan ruimte Minder dan één kamer (excl. badkamer, keuken, toilet, …) per persoon Staat van de woning De woning vertoont één van volgende gebreken: lekkend dak, schimmels, vochtige muren, plafonds of vloeren, rottend houtwerk Verwarming Het huishouden is niet in staat de woning voldoende te verwarmen FINANCIELE STRESS Subjectieve perceptie financiële moeilijkheden Het huishouden kan slechts moeilijk tot zeer moeilijk de eindjes aan elkaar knopen Betalingsproblemen huisvesting (hypotheek of huur) Het huishouden is gedurende de voorbije twaalf maanden ooit niet in staat geweest de huishuur of hypotheek op tijd te betalen Betalingsproblemen huisvestingskosten Het huishouden is gedurende de voorbije twaalf maanden ooit niet in staat geweest om de rekeningen voor gas/water/elektriciteit op tijd te betalen en percipieert de totale huisvestingskost als een last tot zware last Betalingsproblemen leningen Het huishouden is gedurende de voorbije twaalf maanden ooit niet in staat geweest om leningen of huurkopen op tijd te betalen en percipieert de betaling van huurkopen/leningen als een last tot zware last BEPERKTE FINANCIELE MIDDELEN Inkomensarmoede Het gestandaardiseerd maandelijks beschikbaar huishoudinkomen is lager dan 60% van het mediaan inkomen in de bevolking Niet kunnen veroorloven van kleine aankopen Het huishouden kan zich niet veroorloven om de twee dagen vis/vlees/kip of een vegetarisch alternatief te eten Niet kunnen veroorloven van grote aankopen Het huishouden kan zich onverwachte uitgaven ter hoogte van de nationale armoedegrens niet veroorloven en is niet in staat om volgende aankopen te doen: auto, tv, wasmachine of een week vakantie Niet kunnen veroorloven van technologische hulpmiddelen Het huishouden kan zich geen telefoon/gsm of computer veroorloven Bron: Dierckx, D., e.a. (2014), Jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting

Waarom neemt de armoede bij kinderen toe? Een analyse van de verschuivingen tussen SILC 2006 en SILC 2011 toont dat kinderarmoede in België vooral toegenomen is omdat de armoederisico’s gestegen zijn in huishoudens waarvan de werkintensiteit beneden 85% ligt, dit wil zeggen in die huishoudens die niet behoren tot de zeer werk-rijke groep, (Vandenbroucke en Vinck, 2013). We beschouwen een persoon als arm als hij/zij op minstens vier indicatoren gedepriveerd is, dus op een derde van alle indicatoren Het risico op multidimensionele armoede neemt af naarmate de leeftijd toeneemt, in figuur 2 is deze trend duidelijk te zien. Uit analyses in het vorige jaarboek (Vandenbroucke & Vinck, 2013) bleek dat kinderarmoede in België toeneemt. Hierbij werd aangetoond dat de werkintensiteit binnen het huishouden hierin een belangrijke rol speelt. In de volgende paragraaf komen we hierop terug. Naast werkintensiteit kunnen ook de kosten die de zorg voor (jonge) kinderen met zich meebrengt, het multidimensioneel armoederisico voor het huishouden doen toenemen. Item Definitie HUISVESTING Sanitaire voorzieningen Ontbreken van bad/douche of toilet met waterspoeling Gebrek aan ruimte Minder dan één kamer (excl. badkamer, keuken, toilet, …) per persoon Staat van de woning De woning vertoont één van volgende gebreken: lekkend dak, schimmels, vochtige muren, plafonds of vloeren, rottend houtwerk Verwarming Het huishouden is niet in staat de woning voldoende te verwarmen FINANCIELE STRESS Subjectieve perceptie financiële moeilijkheden Het huishouden kan slechts moeilijk tot zeer moeilijk de eindjes aan elkaar knopen Betalingsproblemen huisvesting (hypotheek of huur) Het huishouden is gedurende de voorbije twaalf maanden ooit niet in staat geweest de huishuur of hypotheek op tijd te betalen Betalingsproblemen huisvestingskosten Het huishouden is gedurende de voorbije twaalf maanden ooit niet in staat geweest om de rekeningen voor gas/water/elektriciteit op tijd te betalen en percipieert de totale huisvestingskost als een last tot zware last Betalingsproblemen leningen Het huishouden is gedurende de voorbije twaalf maanden ooit niet in staat geweest om leningen of huurkopen op tijd te betalen en percipieert de betaling van huurkopen/leningen als een last tot zware last BEPERKTE FINANCIELE MIDDELEN Inkomensarmoede Het gestandaardiseerd maandelijks beschikbaar huishoudinkomen is lager dan 60% van het mediaan inkomen in de bevolking Niet kunnen veroorloven van kleine aankopen Het huishouden kan zich niet veroorloven om de twee dagen vis/vlees/kip of een vegetarisch alternatief te eten Niet kunnen veroorloven van grote aankopen Het huishouden kan zich onverwachte uitgaven ter hoogte van de nationale armoedegrens niet veroorloven en is niet in staat om volgende aankopen te doen: auto, tv, wasmachine of een week vakantie Niet kunnen veroorloven van technologische hulpmiddelen Het huishouden kan zich geen telefoon/gsm of computer veroorloven

Beleidsparadigma’s Typologie van beleidsstrategieën (Dierckx, 2007)   Gericht op interne oorzaken Gericht op externe oorzaken Micro: het individu Sanctioneringsbeleid Gebaseerd op het individueel schuldmodel Voorbeeld: straffen van profiteurs Opvangbeleid Gebaseerd op het individueel ongevalmodel Voorbeeld: tijdelijke hulp aan personen met tegenslag Meso: Groepen en voorzieningen Toegankelijkheidsbeleid Gebaseerd op het institutioneel schuldmodel Voorbeeld: toegankelijkheid van voorzieningen Sensibiliseringsbeleid Gebaseerd op het institutioneel ongevalmodel Voorbeeld: sensibiliseren en informatieverspreiding Macro: ‘de’ samenleving Grondrechtenbeleid Gebaseerd op maatschappelijk schuldmodel Voorbeeld: sociale grondrechten afdwingbaar maken Conjunctureel beleid Gebaseerd op maatschappelijk ongevalmodel Voorbeeld: tijdelijke maatregelen om economie op te krikken

Beleidsdoelen De focus ligt op het bestrijden van armoede bij kinderen en de preventie van armoede op jonge leeftijd. 1) inzetten op het gezin: creëren van kansrijke omgeving om in op te groeien (via werk, opleiding, inkomensbescherming, herverdeling) 2) deelname van jonge burgers aan alle levensdomeinen “Policies should focus on children’s present quality of life and on the longer-term impacts of poverty and social exclusion on their future life as adults and on society as a whole.“ (EC, European commitment to social protection and social inclusion, 2010)

Maatregelen 1. Optimale ontwikkeling van elk kind 2. Kwaliteitsvolle leefomgeving voor elk kind 3. Goede zorgen voor elk kind Vooral gefocust op gezinnen met hoogste kinderarmoede: Grote gezinnen Eenoudergezinnen (alleenstaande moeders) Gezinnen van buitenlandse herkomst

1. Optimale ontwikkeling van elk kind Focus op opvoeding/ontwikkeling en onderwijs/opleiding A. Ontwikkeling Een verminderde interactie tussen werkende moeder en kind kan de ontwikkeling van het kind verstoren (OECD, 2010) Een kwaliteitsvolle relatie tussen kind en moeder en een kwaliteitsvolle kinderopvang zijn echter positief voor de cognitieve (cfr. Sharif, 2013) en socio-emotionele ontwikkeling van het kind. Gezinsondersteuning (uitbreiding zorgverlof alleenstaanden, vorming) Kwaliteitsvolle kinderopvang (scholing personeel, aantal, link onderwijs,…)

Figuur: Effecten van socio-economische status en Early Childhood Education and Care op 7-jarige leeftijd (UK) Iedereen is erbij gebaat De kloof verkleint niet De lagere SES komen er wel mee boven de drempel van minimum niveau om de schoolloopbaan tot goed einde te brengen.

1. Optimale ontwikkeling van elk kind B. Onderwijs / opleiding Uitsluitingsmechanismen omwille van financiële barrières, sociale en culturele drempels Kinderen uit een huishouden met ouders met een lagere socio-professionele status hebben een hoge kans op vertraging in het onderwijs België combineert een hoog prestatieniveau met een hoge ongelijkheid: het verschil tussen de beste en slechtste leerling is bijzonder groot Kostenbeleid (school- en studietoelages) Kwaliteit kleuteronderwijs meten Excellentie via selectiviteit combineren met toegankelijkheid en democratiseren Bruggen bouwen/herstellen naar vrijetijdsaanbod

2. Kwaliteitsvolle leefomgeving voor elk kind De aanwezigheid van een degelijke huisvesting, speelruimtes en voorzieningen zoals bibliotheken, parken, gezondheidsdiensten en sociale dienstverlening heeft een positieve invloed op de ontwikkeling van kinderen Processen van socialisering en stigmatisering zorgen ervoor dat kinderen in arme buurten moeilijker aangepast geraken aan normen en waarde van de bredere samenleving Kinderen die opgroeien in een ‘armere’ buurt hebben een verlaagde kans op latere tewerkstelling Buurtbeleid: voorzieningen en open ruimte, sociale indicatoren in stadsontwikkeling (in functie van socialisatie, veiligheid en creatieve impulsen) Wonen: private huurmarkt, sociale huurmarkt Gezondheid: wijkgezondheidscentra, preventie zelfdoding

3. Goede zorgen voor elk kind Focus op gezinsinkomens De stress van een te laag inkomen straalt af op de kinderen Tewerkstelling van de moeder blijkt een grote impact te hebben op het armoederisico bij kinderen => Tewerkstellingsbeleid is een noodzakelijke component in een kinderarmoedebestrijdingsstrategie + quod jeugdwerkloosheid => Familievriendelijk beleid bestaat uit publieke kinderopvang, ouderschapsverlof, andere financiële ondersteuning voor kinderen (kinderbijslag, etc)

Beleidswetenschappelijke uitleiding Soorten agenda’s in relatie tot elkaar: Publiek en politiek is geagendeerd. Beleidsagenda beweegt amper. (Vandegraaf & Hoppe, 1992)

Flexibele beleidsorganisatie via beleidsnetwerken (Dierckx, 2007)