ROW: Verwerking, aanpassing en stress

1. Uitgangspunten 2. Het aanpassingsproces 3 1. Uitgangspunten 2. Het aanpassingsproces 3. Probleemgericht versus oplossingsgericht 4. Stress 5. Psychologische stress 6. Omgaan met stress

1. Uitgangspunten

1. Een persoon is meer dan zijn ziekte maatschappelijk Werk Vrienden Partner Kinderen Overtuigingen Persoonlijke doelen Verwachtingen Zingeving Emotie Achtergrond Biomedische aspecten Lichamelijke beperkingen Risicomanagement relationeel psychisch lichamelijk Zorg ervoor dat je geen bijverschijnsel van de ziekte wordt.

2. Welbevinden ontstaat door een balans tussen het bestrijden van- en het omgaan met- ziekte Vechten tegen de ziekte tot de grenzen van herstel / beveiliging bereikt zijn, hierna leren omgaan met de definitieve gevolgen van de ziekte

2. Het aanpassingsproces

Streven naar herstel / veiligheid Verwerking Aanpassing Bestrijden en omgaan met ziekte in het aanpassingsproces: een fasenmodel Streven naar herstel / veiligheid Verwerking Aanpassing Het doel van deze dia is om een beeld te geven van de mensen achter De Hart&Vaatgroep. Wat kun je bij deze dia vertellen? De Hart&Vaatgroep is een organisatie van en voor mensen met een hart- of vaatziekte. Van mensen een hart- of vaatziekte, omdat: de organisatie bestaat uit leden en vrijwilligers die (bijna allemaal) te maken hebben met een hart- of vaatziekte het gaat om verschillende mensen: jong, oud, man, vrouw. Iedereen kan immers een hart- of vaataandoening krijgen. Toelichting foto’s: De vrouw op de foto heeft een echtgenoot die twee keer een hartinfarct heeft gehad. Dit raakt niet alleen haar man, maar ook haar en het gezin. De man op de foto heeft al op jonge leeftijd een ernstig hartinfarct gehad en is gedotterd. Een paar jaar later kreeg hij nogmaals een aantal hartinfarcten. Ook jonge mensen kunnen dus al problemen krijgen met hun hart en vaten. Voor mensen een hart- of vaatziekte, omdat: De Hart&Vaatgroep ondersteuning biedt aan mensen met een hart- of vaatziekte. Wat bieden wij dan precies? Verwijs naar de volgende dia’s.

1. Streven naar herstel en veiligheid / Bestrijden van draaglast Herstellen wat hersteld kan worden en het minimaliseren van de gevolgen.

Streven naar herstel en veiligheid / Bestrijden van draaglast Medische therapie Aanpassen van leefstijl Herkennen en adequaat reageren op symptomen Omgaan met nieuwe lichamelijke grenzen Onderzoek i.v.m. mogelijke complicaties Onderzoek i.v.m. erfelijkheid (familie, kinderen)

2. Verwerking / Herkennen van blijvende draaglast Dagelijkse confrontatie met beperkingen. Besef van blijvende draaglast

Verwerking / Herkenning van blijvende draaglast Confrontatie met de blijvende gevolgen (voor uzelf en kinderen/familie) Opgeven van het gevecht tegen de blijvende gevolgen / besef van blijvende beperkingen Emotioneel verwerken hiervan / stilstaan bij de lichamelijke en psychosociale gevolgen

3. Aanpassing aan blijvende gevolgen/ Vergroten draagkracht Zoeken naar mogelijkheden die er zijn ondanks de beperkingen. Aandacht voor waardevolle momenten

Vergroten draagkracht Aandacht richten op de mogelijkheden die er nog zijn binnen de beperkingen Openstaan voor waardevolle momenten en ervaringen

Verschil in problematiek gedurende de verschillende fases Begin of Herstelfase: focus met name op lichamelijke en erfelijke aspecten van ziekte en eventueel traumatische aspecten door diagnose of incident Chronische fase: ontstaan van problematiek door: confrontatie met beperkingen (onzichtbare) gevolgen waarvan men zich nog niet bewust was besef dat bepaalde gevolgen definitief zijn terugval / nieuwe incidenten

3. Probleemgericht versus oplossingsgericht

Probleemgericht Gericht op oorzaak Verleden Wat is moeilijk? Waar wil ik vanaf? Focus op wat niet werkt (klacht) Het probleem is er altijd De zorgverlener is de expert over de situatie De zorgverlener stelt de doelen De zorgverlener lost de problemen op Ziekte staat centraal Oplossingsgericht Gericht op doel Toekomst Wat is mogelijk? Waar wil ik naartoe? Focus op wat werkt (kracht) Het probleem is er niet altijd Patient is expert over eigen leven en ervaringen Patient stelt doelen De zorgverlener is coach De persoon staat centraal

Te probleemgericht: blijven vechten op een terrein waar geen winst valt te behalen. Het doel van deze dia is om een beeld te geven van de mensen achter De Hart&Vaatgroep. Wat kun je bij deze dia vertellen? De Hart&Vaatgroep is een organisatie van en voor mensen met een hart- of vaatziekte. Van mensen een hart- of vaatziekte, omdat: de organisatie bestaat uit leden en vrijwilligers die (bijna allemaal) te maken hebben met een hart- of vaatziekte het gaat om verschillende mensen: jong, oud, man, vrouw. Iedereen kan immers een hart- of vaataandoening krijgen. Toelichting foto’s: De vrouw op de foto heeft een echtgenoot die twee keer een hartinfarct heeft gehad. Dit raakt niet alleen haar man, maar ook haar en het gezin. De man op de foto heeft al op jonge leeftijd een ernstig hartinfarct gehad en is gedotterd. Een paar jaar later kreeg hij nogmaals een aantal hartinfarcten. Ook jonge mensen kunnen dus al problemen krijgen met hun hart en vaten. Voor mensen een hart- of vaatziekte, omdat: De Hart&Vaatgroep ondersteuning biedt aan mensen met een hart- of vaatziekte. Wat bieden wij dan precies? Verwijs naar de volgende dia’s. Opgeven van het gevecht, stilstaan bij de blijvende beperkingen, acceptatie

Te oplossingsgericht: positief denken dat niet is geworteld in de realiteit. Het doel van deze dia is om een beeld te geven van de mensen achter De Hart&Vaatgroep. Wat kun je bij deze dia vertellen? De Hart&Vaatgroep is een organisatie van en voor mensen met een hart- of vaatziekte. Van mensen een hart- of vaatziekte, omdat: de organisatie bestaat uit leden en vrijwilligers die (bijna allemaal) te maken hebben met een hart- of vaatziekte het gaat om verschillende mensen: jong, oud, man, vrouw. Iedereen kan immers een hart- of vaataandoening krijgen. Toelichting foto’s: De vrouw op de foto heeft een echtgenoot die twee keer een hartinfarct heeft gehad. Dit raakt niet alleen haar man, maar ook haar en het gezin. De man op de foto heeft al op jonge leeftijd een ernstig hartinfarct gehad en is gedotterd. Een paar jaar later kreeg hij nogmaals een aantal hartinfarcten. Ook jonge mensen kunnen dus al problemen krijgen met hun hart en vaten. Voor mensen een hart- of vaatziekte, omdat: De Hart&Vaatgroep ondersteuning biedt aan mensen met een hart- of vaatziekte. Wat bieden wij dan precies? Verwijs naar de volgende dia’s. Eerst stilstaan bij de problematiek, dan op zoek naar mogelijkheden

Samengevat Geef mij kalmte om te aanvaarden Wat ik niet kan veranderen Moed om te veranderen Wat ik kan veranderen En wijsheid om tussen deze twee Onderscheid te maken

Stress

Stress kan vanuit verschillende bronnen, of door een combinatie van bronnen, ontstaan Denken Mentaal: piekeren, rampenscenario’s Ervaring / Waarneming Stress Zintuigen Lichaam Lichamelijk: pijn, honger, kou, koorts Omgeving Omgeving: gevaar, dreiging, ongeval

Het stressmechanisme is een overlevingsmechanisme Het doel van deze dia is om een beeld te geven van de mensen achter De Hart&Vaatgroep. Wat kun je bij deze dia vertellen? De Hart&Vaatgroep is een organisatie van en voor mensen met een hart- of vaatziekte. Van mensen een hart- of vaatziekte, omdat: de organisatie bestaat uit leden en vrijwilligers die (bijna allemaal) te maken hebben met een hart- of vaatziekte het gaat om verschillende mensen: jong, oud, man, vrouw. Iedereen kan immers een hart- of vaataandoening krijgen. Toelichting foto’s: De vrouw op de foto heeft een echtgenoot die twee keer een hartinfarct heeft gehad. Dit raakt niet alleen haar man, maar ook haar en het gezin. De man op de foto heeft al op jonge leeftijd een ernstig hartinfarct gehad en is gedotterd. Een paar jaar later kreeg hij nogmaals een aantal hartinfarcten. Ook jonge mensen kunnen dus al problemen krijgen met hun hart en vaten. Voor mensen een hart- of vaatziekte, omdat: De Hart&Vaatgroep ondersteuning biedt aan mensen met een hart- of vaatziekte. Wat bieden wij dan precies? Verwijs naar de volgende dia’s. Stressor

Fysiologische stressrespons Hartslag gaat omhoog Extra bloed naar de spieren Vernauwing bloedvaten in de huid Snellere ademhaling Extra zuurstof naar de hersenen Bloed stolt eerder Er komt extra glucose vrij Er komen endorfines vrij De fysiologische stressrespons mobiliseert het lichaam voor het ondernemen van actie

Gedragsmatige stressreactie De gedragsmatige stressreactie bestaat uit automatische gedragspatronen: vluchten of vechten

Acute stress Lichamelijke stressreactie Bedreiging Acute stress bestaat uit bedreiging die een automatische lichamelijke en gedragsmatige reactie oproept. Automatisch betekent dat we er niet bij nadenken, het gebeurt vanzelf. Tegenwoordig zal die bedreiging eerder bestaan uit een auto waarvoor je snel aan de kant moet springen dan een leeuw. Het lichaam en gedragspatronen reageren echter op dezelfde manier. Gedragsmatige stressreactie Automatische lichamelijke- en gedragspatronen. Waarnemen en wegwezen, niet denken

Acute stress is niet alleen negatief: Prettige spanning bestaat ook We zoeken soms ook spanning op omdat dit ons een (adrenaline)kick geeft. Dus van bepaalde acute stress genieten we. Acute stress is niet alleen negatief: Prettige spanning bestaat ook

Spanning Normaal spanningsniveau Acute stressreactie: Fysiologische reacties nemen af na het verdwijnen van de bedreiging

Psychologische stress

Dieren kennen geen langdurige psychologische stress, na de stressreactie verdwijnt de spanning. Einde stressreactie Bedreiging stressreactie Einde stressreactie

Malen Piekeren Rampenscenario,s Examen Relatie Werk HVZ Fysiologische stressrespons Een belangrijke oorzaak van een langdurige fysiologische stressrespons bij mensen is psychologische stress

Langdurige stress is schadelijk voor de gezondheid Weerstandsfase Lichamelijke en geestelijke uitputting Spanning Normaal spanningsniveau Langdurige stress is schadelijk voor de gezondheid

Het denken over gebeurtenissen kan soms meer stress veroorzaken dan de gebeurtenis zelf

Ontstaan van interne spanning Denken / Piekeren Denken Ervaring / Waarneming Ervaring / Waarneming Zintuigen Lichaam Lichaam Omgeving Spanning die ontstaat doordat de ervaring voor een groot deel bepaald wordt door de mentale omgeving

Psychologische stress Gedachten of beelden over verleden / toekomst Examen Relatie-perikelen Angst Fysiologische stressrespons Hartslag gaat omhoog Extra bloed naar de spieren Vernauwing bloedvaten in de huid Snellere ademhaling Extra zuurstof naar de hersenen Bloed stolt eerder Er komt extra glucose vrij Er komen endorfines vrij Mensen kunnen op basis van pure gedachtenkracht lichamelijke reacties oproepen

Acute psychologische stress Gebeurtenis Beleving Stressmechanisme Fysiologie Samentrekking hartspier Hartslagfrequentie Bloeddruk Acute psychologische stress

Chronische psychologische stress Beleving Stressmechanisme Fysiologie Werk Bloeddruk Lipiden Plaques Vaatwandontsteking Ongezonde leefstijl Chronische psychologische stress

Stress bij ROW Ervaren van dreiging Aanpassingen op allerlei leefgebieden Het vermijden van stress Piekeren over gevolgen binnen gezin / familie Confrontatie door diagnose of incident Rampscenario’s

Herkennen chronische stress: aandachtspunten Ingrijpende gebeurtenissen Overlijden naaste Ziekte Scheiding Financiële probl. Slepende zaken Werkstress Relatieprobl. Chronisch ziek Psychologische symptomen Snel geïrriteerd Boosheid Angst Onzekerheid Somberheid Machteloosheid Piekeren Gedrag Vermijdingsgedrag Conflicten Klagen / verwijten Luisteren Leefstijl Lichamelijk spanningskl. Slaapprobl.

Omgaan met stress

Wat zijn dingen die je kunt doen voor het omgaan met stress Wat zijn dingen die je kunt doen voor het omgaan met stress? Hoe gaat u om met stress? Beweeg voldoende (minstens een half uur per dag wandelen) Eet gezond (niet te vet en niet teveel) Zorg voor een goed slaapritme (op tijd naar bed en op tijd weer op) Beperk het gebruik van nicotine en alcohol Onderhoud je sociale contacten (vrienden, kennissen, clubjes, familie) Bouw momenten van ontspanning in (zangclub, t’ai chi, yoga, sport, dans, etc.) Vraag de deelnemers hoe zij omgaan met stress. (lijst is nog niet zichtbaar) Vraag om toelichting bij de gegeven voorbeelden Klik om de voorbeeldenlijst zichtbaar te maken en vraag of daar herkenbare voorbeelden bij zitten.

Zoeken naar een balans Bestrijden draaglast Door een ingrijpende gebeurtenis, zoals ziekte of werkeloosheid, kan de draaglast toenemen. In eerste instantie is het dan zaak om te zien of er praktische oplossingen mogelijk zijn. Kunnen bijvoorbeeld de gevolgen van een ziekte beperkt worden door medicatie en het aanpassen van leefstijl. Vaak is er sprake van blijvende gevolgen of definitieve veranderingen. Dat is draaglast waar niets meer aan veranderd kan worden, die blijvend is. Wanneer je door ziekte bijvoorbeeld blijvend minder energie hebt en eerder moe wordt. Bij dit soort zaken kun je jezelf beter neerleggen. Vechten tegen blijvende veranderingen levert vooral frustratie op. Wanneer je weet wat je beperkingen zijn, kun je op zoek gaan naar de mogelijkheden binnen die beperkingen. Wat zijn de waardevolle of ontspannen momenten die je nog kun ervaren ondanks je beperkingen? Vaak is het zaak om daar weer wat meer aandacht voor te hebben. Hierdoor vergroot je je draagkracht. Bestrijden draaglast (H)erkennen blijvende draaglast Vergroten draagkracht

Zijn er praktische oplossingen of aanpassingen mogelijk? 1. Bestrijden draaglast Wanneer er sprake is van gebeurtenissen die stress opleveren, ga dan eerst na of er praktische oplossingen of aanpassingen mogelijk zijn. Hoe kun je de gevolgen op een praktische manier zoveel mogelijk beperken. Wanneer er dakpannen van het huis afwaaien probeer dan het dak te herstellen en ga niet praten over wat dit met je gevoel gedaan heeft. Bij dia 20 is gevraagd naar draaglast, naar gebeurtenissen die stress veroorzaken bij de deelnemers. Hier bestaat de mogelijkheid om daar op terug te komen en na te gaan in hoeverre er praktische aanpassingen mogelijk waren bij de gegeven voorbeelden. Zijn er praktische oplossingen of aanpassingen mogelijk?

2. Herkennen blijvende draaglast Het is alsof iemand ´s ochtends plotseling een zwaar rotsblok in zijn achtertuin vindt, waarschijnlijk een meteoor die daar ´s nachts terecht is gekomen. In eerste instantie gaat hij proberen dit rotsblok uit zijn tuin te duwen. Het rotsblok is zo zwaar dat er geen beweging in te krijgen is. Elke keer als hij duwt, wordt hij weer geconfronteerd met het gewicht van het rotsblok. Als hij rust, is hij bezig met het bedenken van methodes om het rotsblok te verplaatsen. Als het wéér niet lukt, is hij boos of verdrietig. Als hij slaapt droomt hij erover. Zijn partner en vrienden zijn inmiddels al die verhalen over het rotsblok beu en vinden dat ze te weinig aandacht krijgen. Al zijn aandacht en energie gaan naar het rotsblok, hij ziet niks anders meer en heeft nergens anders tijd voor. Het rotsblok is nog geen centimeter verschoven. Wanneer je het rotsblok uit dit verhaal vervangt voor een ingrijpende gebeurtenis die plotseling in je leven verschijnt, wordt duidelijk hoe de draaglast van die gebeurtenis vergroot kan worden door al je energie en aandacht te steken in het bestrijden van de gevolgen van die gebeurtenis. Als je alleen maar blijft vechten tegen de (blijvende) gevolgen van een gebeurtenis is er geen aandacht of energie meer voor prettige of waardevolle momenten in je leven, die er nog wel zijn maar die je niet meer ziet. Mogelijke vraag: Wat zijn gebeurtenissen die de deelnemers hebben ervaren in hun eigen leven waarvan ze het moeilijk vonden om zich daarbij neer te leggen? Zijn er deelnemers die een voorbeeld hebben van hoe zij dat gedaan hebben? Stilstaan bij blijvende beperkingen of veranderingen en stoppen met vechten

3. Vergroten draagkracht In plaats van de aandacht te richten op de draaglast kan de aandacht ook gericht worden op de draagkracht, wat zijn de ontspannen en waardevolle momenten in het leven. Mogelijke opdracht: We willen even de tijd nemen om te zoeken naar persoonlijke waardevolle momenten omdat die de basis vormen voor de volgende oefening. Met een waardevol moment doelen we op een ervaring waarbij je: • los bent van de alledaagse routine, • openstaat voor wat er in de directe omgeving waarneembaar is, • een gevoel hebt van tevredenheid, welbevinden, verbondenheid, ontroering, schoonheid of geluk, • denken tot rust is gekomen, • in het hier en nu bent, • het gevoel hebt intenser te ervaren dan normaal gesproken. Voorbeelden zijn een herfstwandeling, een fietstocht, luisteren naar muziek, in bad liggen, op de top van een berg staan en verbondenheid met een vriend voelen. • Aan de deelnemers wordt gevraagd om een dergelijk moment voor zichzelf naar boven te halen. Het maakt niet uit hoe lang het geleden is, als de ervaring nog duidelijk genoeg voor de geest gehaald kan worden volstaat deze. • Vervolgens wordt aan enkele deelnemers gevraagd om de ervaring te beschrijven en wat zij deden, dachten, en voelden op dat moment. • Hierna wordt besproken of er overeenkomsten te vinden zijn tussen de gegeven voorbeelden. Aandacht richten op waardevolle momenten. Wat is de moeite waard?

Laat jezelf niet meesleuren door je gedachten (stressmanagement-training De Hart&Vaatgroep) Denken / Piekeren Denken In het rechtse plaatje staat een persoon afgebeeld wiens belevingswereld wordt overheerst door denken en piekeren. Het is iemand die veel met zichzelf bezig is en weinig aandacht heeft voor zijn omgeving en anderen binnen die omgeving. Hij gaat gebukt onder zijn eigen denken en staat niet open voor zijn omgeving. Hij voelt zich bedreigd, angstig, moe en gestresst In het linkse plaatje staat iemand afgebeeld die openstaat voor wat er in zijn omgeving gebeurt. Hij gebruikt zijn denkcapaciteit praktisch, maar zorgt ervoor dat die zijn beleving niet gaat overheersen. Omgeving/ Gebeurtenissen Omgeving/ Gebeurtenissen