Absolutisme en parlementarisme Frankrijk: absolutisme Engeland: parlementarisme

1. Frankrijk: vorstelijk absolutisme

Het vorstelijk absolutisme in de 17de eeuw

Het absolutisme in Frankrijk: Lodewijk XIV (1638-1715) De Zonnekoning (le Roi-Soleil) Koning van 1643 tot 1715 75 jaar lang op de troon Heerste vanaf 1661 (dood van eerste minister Mazarin)

Het absolutistisch bewind: zes kenmerken Macht van de adel beknot Centralisering van het bestuur Eenheid van geloof (sterke controle van de koning over de kerk) Een staand leger (en een sterk leger): actieve machtspolitiek in het buitenland (+ diplomatie) Versailles: centrum van de macht en van de machtscultus Economie: protectionisme

Het absolutistisch bewind: zes kenmerken Macht van de adel beknot en Centralisering van het bestuur Aanstellen van intendanten = ambtenaren (uit de bourgeoisie) krijgen het bestuur over delen van de provincies in handen Ontmantelen van kastelen Sleutelposities in handen van (niet–adellijke) ministers Hoge adel ‘gevangen’ in het hofleven in Versailles  gevolg: protest in de beginfase: Fronde (1648-1649)

Na de Fronde ging Lodewijk nog strenger optreden tegen samenzweerders

Het absolutistisch bewind: zes kenmerken 3. Eenheid van geloof = kenmerk sterk gecentraliseerde staat 1685 afschaffing Edict van Nantes => zowat 400 000 Franse protestanten (naam?) wijken uit Einde van de godsdienstoorlogen in Frankrijk 4. Sterk leger = voorwaarde voor uitoefenen absolute macht Een staand leger! (i.p.v. huurlingenleger) Kost handenvol geld Werd veel ingezet in de talrijke oorlogen van Lodewijk XIV (o.a. tegen de Zuidelijke Nederlanden) Ontstaan van de internationale diplomatie (netwerk van ambassadeurs met diplomatieke onschendbaarheid) Bouw van vestingsteden door Vauban

Vauban Door Vauban versterkte verdedigingswerken : Knokke, Ieper, Menen, Nieuwpoort, Oudenaarde, Veurne, Bouillon, Luxemburg, Maastricht, Rijsel, …

Citadel van Rijsel

Neuf Brisach

Oorlogen Lodewijk XIV Lodewijk XIV had twee doelen: zijn land natuurlijke grenzen geven (Rijn en Pyreneeën) en een leidende rol in Europa

Veroveringen Lodewijk in onze gewesten

Het absolutistisch bewind: zes kenmerken 4. Het paleis van Versailles als symbool voor het vorstelijk absolutisme Bouw duurde 50 jaar => fragment ter info: Enorme kosten! Verplichte aanwezigheid van de adel Allerlei koninklijke ‘rituelen’

Versailles

Zes kenmerken van Lodewijks (& Mazarins) bewind 5. Mercantilisme (Colbert) Zie les mercantilisme Leidde uiteindelijk tot oorlog en (nog) meer staatsschulden

Na Lodewijk XIV In Frankrijk : In het buitenland Macht van de staat > Lege staatskas, toenemende staatsschulden Verarmde boeren In het buitenland Lodewijk XIV inspireerde andere monarchen => Rusland (18e eeuw): tsaar Nicolaas I => Pruisen (18e eeuw): koning Frederik-Willem I Ook vandaag bestaan er nog absolute monarchieën: Brunei (sultan), Saoedi-Arabië (koning), Vaticaanstad (paus*), Qatar (emir) (* de paus is wel gebonden aan religieuze voorschriften)

2. Engeland: parlementarisme De macht van de koning aan banden gelegd

Even terug naar de middeleeuwen… 1066 : Willem I ‘de Veroveraar’ landt in Hastings en wordt koning van Engeland => stelt een adviserende raad van edelen aan om hem bij te staan bij het beleid => deze raad zal zich geleidelijk aan ontwikkelen tot wat we vandaag kennen als het parlement. 1215 : ‘Magna Charta’ => handvest over vrijheden en rechtspraak => de macht van de koning wordt (lichtjes) ingeperkt, ten voordele van de adel (‘de baronnen’)

Magna charta (1215) Uit de Magna Carta (1215) “Art 12. Men zal geen enkele belasting heffen in het koninkrijk, tenzij na overleg met de algemene raad van het koninkrijk. Art 39. Geen enkele vrije man zal aangehouden, gevangengezet, verbannen of kwaad berokkend worden, tenzij na een rechtmatig vonnis door zijn gelijken en volgens de wet van het land. Art 61. Om erop toe te zien dat de vrede en de vrijheden die wij met dit charter hebben toegestaan in de toekomst blijvend in acht genomen worden, mogen de baronnen van het koninkrijk 25 onder hen verkiezen. Indien wij, of één van onze medewerkers, de artikelen van deze verbintenis niet naleven, zullen de baronnen ons daarop wijzen. En als wij onze overtreding niet rechtzetten, dan zullen de 25 baronnen, samen met de gemeenschap van ons land, beslag leggen op onze goederen en ons kwaad berokkenen. Ze kunnen daarvoor onze kastelen, onze gronden en onze bezittingen in beslag nemen, zolang wij het onrecht niet hebben rechtgezet.” = het handvest dat de Engelse koning Jan zonder Land op 15 juni 1215 onder dwang aan de baronnen verleende

Nieuwe Tijd : Engelse vorsten streven naar absolutisme Jacobus I (1603 – 1625) (Eng. James I) - schrijft een boek, De ware wet van het vrije koningschap : argumenten voor absolutisme Karel I (1625 – 1649) (Eng. Charles I) Begunstigt de katholieken => tegen zin van de puriteinen in het parlement Vaardigt zelf nieuwe belastingen uit => protest Petition of Rights (1628) : parlement eist meer in-spraak en rechten => Karel ontbindt het parlement Het puritanisme is in het laatste kwart van de zestiende eeuw opgekomen als reactie op de hoofdstroom van de Anglicaanse Kerk. De puriteinen meenden dat in de Anglicaanse kerk nog te veel roomse elementen bewaard waren gebleven en pleitten daarnaast voor een striktere levenswandel en een persoonlijker beleving van het christelijk geloof.

De Engelse burgeroorlog (1642-’46) Aanleiding? 1640: oorlog tegen Schotten => Karel had geld nodig => roept parlement opnieuw bijeen Parlement stelt extra eisen = begin van machtsstrijd tussen koning en parlement => burgeroorlog 1642-1646 Tijdens en na de burgeroorlog : Parlementsgetrouwen onder leiding van Oliver Cromwell nemen Karel I tot tweemaal toe gevangen 1649 : Karel I wordt onthoofd in Londen Cromwell roept de Republiek uit en regeert als ‘Lord Protector’ (en zonder het parlement!) tot zijn dood in 1658

Onthoofding Karel I

= Cromwells leger = vrome en fanatieke protestanten met zeer strenge discipline

Glorious Revolution : 1688 Herstel van de monarchie 1660 : parlement roept Karel II (zoon van Karel I) uit Frankrijk terug => monarchie hersteld Ook onder Jacobus II (opvolger van Karel II) bleef de machtsstrijd met het parlement voortduren 1688 : de Hollandse prins Willem III van Oranje valt Engeland binnen => Jacobus II vlucht => Willem wordt koning, maar moet instemmen met de Bill of Rights (1689) Bill of Rights : zie taak

Willem III komt met reusachtige vloot aan in Engeland (Brixham)

De parlementaire monarchie Bill of Rights => Engeland wordt een “parlementaire monarchie” (zie taak) = nog geen parlementaire democratie! De parlementaire democratie is doorheen de eeuwen langzaam gegroeid. Engeland speelde daarbij een centrale rol : - inspireerde andere landen tot hervormingen - inspireerde filosofen en politieke denkers tot theorieën over rechtstaat, mensenrechten, democratie… (zie volgende hoofdstuk: de Verlichting).