BREEAM Hoe duurzaamheid van een gebouw meetbaar maken ? Trilogie aan zee Oostende, 2 september 2011 ir. Michaël Dierickx

Agenda BREEAM Case: Hoofdkwartier Grontmij, Mechelen

Agenda BREEAM Case: Hoofdkwartier Grontmij, Mechelen Inleiding BREEAM schemes Score-systeem Plan van aanpak Case: Hoofdkwartier Grontmij, Mechelen

Inleiding Definitie Building Research Establishment’s Environmental Assessment Method Instrument om duurzaamheid meetbaar te maken Wereldwijd beschikbaar én vergelijkbaar 115.000 gebouwen gecertificeerd 700.000 gebouwen geregistreerd Gebaseerd op Europese wetgeving en normen Aanpasbaar per land

Inleiding

Inleiding Doelstellingen Beperken van impact gebouwen op omgeving Geloofwaardig label, i.o.m. hun ecologische impact Vraag naar duurzame gebouwen stimuleren Criteria vastleggen die wetgeving overstijgen Bewustmaking van/uitdaging voor gebouweigenaars, -gebruikers, ontwerpers en aannemers

Inleiding Voordelen voor gebouweigenaar Waarde van gebouw neemt toe (tot 7,5%) Vlottere verkoop of verhuur (tot 3,5%) Vermindering van operationele kosten: onderhoud, … (tot 9,5%) Commerciële meerwaarde

Inleiding Voordelen voor gebouwgebruikers Verbetering van werkomstandigheden Toename productiviteit Kantoren: 2 tot 4% (16%) Retail: stijging verkoop per m² Scholen: 10 tot 15% betere resultaten Vermindering van operationele kosten: energie, … Commerciële meerwaarde Bewustmaking

BREEAM schemes UK Nederland Noorwegen Spanje Zweden International

BREEAM schemes International BREEAM Europe Commercial (nieuwbouw en zware renovaties) Kantoren Retail Industrie BREEAM International Bespoke (nieuwbouw en zware renovaties) BREEAM Communities BREEAM In-Use (bestaande gebouwen) Gebiedsontwikkeling / stedenbouw

BREEAM schemes International: verantwoordelijkheden (!) BREEAM New Build Assessor: Grontmij Auditor: BRE BREEAM In-Use Assessor: opdrachtgever Auditor: Grontmij Gebiedsontwikkeling / stedenbouw

Score-systeem Prestatiecriteria - credits Management (12%) Comfort en gezondheid (15%) Energie (19%) Transport (8%) Water (6%) Materiaalgebruik (12,5%) Afval (7,5%) Ecologie (10%) Vervuiling (10%)

Score-systeem Globale score Minimum prestatie-eisen Bonuspunten voor innovatie Ratings: <30% UNCLASSIFIED >30% PASS >45% GOOD >55% VERY GOOD >70% EXCELLENT >85% OUTSTANDING

Score-systeem

Score-systeem

Plan van aanpak BREEAM-assessor Pre-assessment (voorontwerp) Vereenvoudigde beoordeling Niet verplicht, wel aanbevolen Assessment na definitief ontwerp Volledige beoordeling van ontwerp, incl. bewijsvoering Interim certificaat Assessment as-built Controle van score na DO, incl. bewijsvoering Finaal certificaat

Plan van aanpak Mogelijk extra studiewerk en bewijsvoering Architectuur Stabiliteit Technieken Omgevingsaanleg Aannemers In functie van de beoogde score ! Geen bewijs = geen credit !

Agenda BREEAM Case: Hoofdkwartier Grontmij, Mechelen Context Wat is ‘duurzaamheid’? Sociale aspecten Economische aspecten Ecologische aspecten BREEAM-assessment BREEAM: lessons learned

Context Grontmij - ons profiel Opgericht in 1915 Advies & engineering Multidisciplinair Vooraanstaande Europese speler Meer dan 11.000 professionals Actief in duurzame planning & design, infrastructuur & mobiliteit en water, energie & industrie Omzet € 800 miljoen (2009) Flexibele, dynamische netwerk-organisatie Genoteerd op de Effectenbeurs Euronext Amsterdam Jaarlijks 25.000 projecten

Context Essentiële criteria bij locatiekeuze: Verhuurbare oppervlakte Mobiliteit/bereikbaarheid Openbaar vervoer (bus/trein) Parkeergelegenheid Zichtbaarheid/uitstraling Toegankelijkheid Uitbreidbaarheid AAA locatie

Context Essentiële criteria bij locatiekeuze: Duurzaamheid: ‘respecting the future’ bedrijfsimago investeren in know-how economisch optimum

Context Vruchtbare samenwerking tussen studiebureau Grontmij en projectontwikkelaar ViRiX Multidisciplinair proces: uiteenlopende ontwerpcriteria Geïntegreerd ontwerp: tijdens alle projectfasen Duurzaam bouwen vindt door een geïntegreerd en multidisciplinair ontwerpproces het evenwicht tussen sociale, economische en ecologische aspecten (people - profit - planet). Het is duidelijk dat de zoektocht naar dit evenwicht een intensieve samenwerking vereist tussen alle betrokken partijen. De multi-disciplinariteit van duurzaam bouwen vergt immers het verzoenen van uiteenlopende ontwerpcriteria. Geïntegreerd ontwerpen betekent ook dat er tijdens alle fasen van het ontwerpproces een grote wisselwerking heerst tussen de verschillende partijen.

Wat is ‘duurzaamheid’? Streven naar een optimum tussen: Sociale aspecten Economische aspecten Ecologische aspecten

Sociale aspecten – (1) bereikbaarheid Motivatie: besparing in tijd én CO2-uitstoot nieuwe locatie HQ Mechelen

Sociale aspecten – (2) comfort Esthetisch comfort - uitstraling Thermisch comfort Luchtkwaliteit Lichtkwaliteit Akoestisch comfort

Sociale aspecten – (2.1) esthetisch comfort

Sociale aspecten – (2.1) esthetisch comfort

Sociale aspecten – (2.1) esthetisch comfort

Sociale aspecten – (2.2) thermisch comfort Warmte- en koudeafgifte: betonkernactivering Watervoerende leidingen in draagvloer

Sociale aspecten – (2.2) thermisch comfort Warmte- en koudeafgifte: betonkernactivering Lage-temperatuur-verwarming en hoge-temperatuur-koeling

Sociale aspecten – (2.2) thermisch comfort Warmte- en koudeafgifte: betonkernactivering Lage-temperatuur-verwarming en hoge-temperatuur-koeling Dankzij thermische inertie pieken en dalen in warmte- en koelbehoefte opvangen Energie-overdracht via straling = erg comfortabel Opgepast voor gesloten verlaagde plafonds!

Sociale aspecten – (2.3) luchtkwaliteit Hygiënische ventilatie - debiet aan verse lucht EPB-wetgeving: 22 m³/h.pers (IDA 3) ARAB: 30 m³/h.pers (IDA 3) Kantoor M: 72 m³/h.pers (kantoren, IDA 1) 50 m³/h.pers (vergaderzalen, IDA 2)

Sociale aspecten – (2.4) lichtkwaliteit Daglichttoetreding Daglichtfactor = 3,2 - 3,4 % Aglas/Avloer = 17,5 %

Sociale aspecten – (2.4) lichtkwaliteit Daglichttoetreding Daglichtfactor = 3,2 - 3,4 % Aglas/Avloer = 17,5 % Verlichtingssterkte Locatie Norm (lux) Kantoor M (lux) Kantoor 300 - 750 500 Vergaderzaal Refter 150 - 300 Sanitair 100 - 200 250

Sociale aspecten – (2.5) akoestisch comfort Geluid = lucht-, contact- en installatiegeluid Geluidabsorptie intern vnl. via: Baffles en akoestische plafonds Absorptie op de centrale kern en op de kopse wanden Tapijt op de vloer Geluidisolatie extern vnl. via: Beglazing gevel (ongelijke glasbladdiktes)

Sociale aspecten – (2.5) akoestisch comfort

Economische aspecten Bouwkosten Besparingspotentieel energieverbruik Besparing ten gevolge van behoud bestaande structuur aanwenden voor duurzame ingrepen Besparingspotentieel energieverbruik Kantoor Zaventem (2008) = 22,9 €/m² bouwjaar = 1991 Kantoor Groot-Bijgaarden (2008) = 15,7 €/m² bouwjaar = 2003 Kantoor M (geraamd) = 9,2 €/m²

Economische aspecten Premies, subsidies en fiscale optimalisatie Vermindering onroerende voorheffing energiezuinige gebouwen E-peil ten hoogste E70: 20% E-peil ten hoogste E40: 40% Gedurende 10 jaar!

Economische aspecten Premies, subsidies en fiscale optimalisatie Vermindering onroerende voorheffing energiezuinige gebouwen Ventilatie met warmteterugwinning: 3.750 € Koudewarmteopslagsysteem: 4.560 € Snelheidsregelaars: ca. 4.750 € Hoogrendementsmotoren: ca. 350 € New-lighting: ca. 5.000 €

Ecologische aspecten – (1) renovatie Hergebruik bestaande structuur

Ecologische aspecten – (1) renovatie Hergebruik bestaande structuur

Ecologische aspecten – (1) renovatie Hergebruik bestaande structuur Studie uitgevoerd door WTCB: besparing van 2.500 m³ gewapend beton en 16,5 ton constructiestaal besparing van maar liefst 1.000 ton CO2 equivalent aan energieverbruik voor verwarming gedurende 50 jaar

Ecologische aspecten – (1) renovatie Hergebruik bestaande structuur

Ecologische aspecten – (2) energie K-peil Koudebrugarme detaillering E-peil

Ecologische aspecten – (2.1) K-peil Peil van warmte-isolatie: maat voor de warmte-verliezen doorheen de gebouwschil EPB-wetgeving: max. K45 Kantoor M: K17

Ecologische aspecten – (2.1) K-peil Peil van warmte-isolatie: maat voor de warmte-verliezen doorheen de gebouwschil EPB-wetgeving: max. K45 Kantoor M: K17 Bouwdelen: Vloer = 10cm in-situ gespoten PUR Muur = 9 tot 27cm resolschuim Hoogrendementsglas met houten raamprofielen Plat dak = 18cm PUR

Ecologische aspecten – (2.1) K-peil

Ecologische aspecten – (2.1) K-peil

Ecologische aspecten – (2.2) detaillering Koudebrug = extra (ongeoorloofd) warmteverlies, met risico op condensatie en schimmelvorming Dakrand

Ecologische aspecten – (2.2) detaillering Vloeraansluiting

Ecologische aspecten – (2.3) E-peil Peil van primair energieverbruik: maat voor het energieverbruik van een gebouw EPB-wetgeving: max. E100 Kantoor M: E33, excl. PV-panelen E0, incl. PV-panelen

Ecologische aspecten – (2.3) E-peil Peil van primair energieverbruik: maat voor het energieverbruik van een gebouw EPB-wetgeving: max. E100 Kantoor M: E33, excl. PV-panelen E0, incl. PV-panelen Luchtdichtheid Lage-energiegebouw: max. 1,5 h-1 Passiefgebouw: max. 0,6 h-1 Kantoor M: 0,99 h-1

Ecologische aspecten – (2.3) E-peil Luchtdichtheid

Ecologische aspecten – (2.3) E-peil Peil van primair energieverbruik: maat voor het energieverbruik van een gebouw EPB-wetgeving: max. E100 Kantoor M: E33, excl. PV-panelen E0, incl. PV-panelen Luchtdichtheid Zonwerend glas of automatisch regelbare zonwering op ZO-, Z-, ZW- en W-gevels

Ecologische aspecten – (2.3) E-peil

Ecologische aspecten – (2.3) E-peil

Ecologische aspecten – (2.3) E-peil Verwarming en koeling: warmtepomp met BEO-veld

Ecologische aspecten – (2.3) E-peil Verwarming en koeling: warmtepomp met BEO-veld

Ecologische aspecten – (2.3) E-peil Mechanische balansventilatie: WTW door warmtewiel (76%) Frequentiegestuurde ventilatoren, aangestuurd door CO2-detectie

Ecologische aspecten – (2.3) E-peil Verlichting: Energie-efficiënte armaturen: P < 10 W/m² (kantoren) LED-verlichting in inkomhal en buiten Aanwezigheidsdetectie Daglichtregeling

Ecologische aspecten – (3) water Herbruik regenwater Toilet, urinoir Onderhoud

Ecologische aspecten – (3) water Waterbesparende toestellen Automatische spoeling van urinoirs WC’s met dubbele toetsbediening Spaardouchekoppen Geen onnodige warmwatertappunten

Ecologische aspecten – (4) materiaalgebruik Vergelijkende studie van geveloplossingen door WTCB

BREEAM-assessment Management

BREEAM-assessment Energie

BREEAM-assessment Water

BREEAM-assessment Innovatie

BREEAM-assessment Score Finale score nog niet gekend Doelstelling is ‘excellent’

BREEAM: lessons learned Gemotiveerde bouwheer is essentieel Zo vroeg mogelijk BREEAM-assessor bij ontwerp betrekken Duidelijke afspraken maken (wie-wat-hoe-wanneer) Bouwheer Architect Studiebureau Aannemer

BREEAM: lessons learned Niet steeds noodzakelijk om ingreep door te voeren, soms volstaat haalbaarheidsstudie voor credit Meerkosten, functie van beoogde score Studiekost BRE-fees BREEAM-assessor Bijkomend studiewerk Bouwkost Administratie en bewijsvoering niet onderschatten

Bedankt voor jullie aandacht ! Contactgegevens Michaël Dierickx michael.dierickx@grontmij.be 015/45 13 00 Meer informatie www.grontmij.be www.breeam.org