Zingen met boventonen en resonantie (foto: Candide – Glitter and Be Gay sheet music, last page) Zingen met boventonen en resonantie Manon Hesseling h4b Muziek 2014/2015

Introductie Hoge bes Vaak geen microfoons Vérdragende stem door het goed op elkaar afstemmen van harmonischen en formanten De hoge bes is waarschijnlijk de moeilijkste toon die een operatenor te zingen krijgt. In de opera Aida is de toon niet alleen hoog, maar moet deze ook zacht gezongen worden en als de zanger deze verprutst, kan hij de sympathie van het publiek wel vergeten. Misschien heb je bij de opera wel eens opgemerkt dat operazangers/-zangeressen vaak geen microfoons dragen als ze zingen. Ze hebben ze namelijk helemaal niet nodig. Hun stem is zo vérdragend dat ze door de hele zaal duidelijk te horen zijn. Hun vérdragende stem ontstaat het goed op elkaar afstemmen van harmonischen en formanten. (foto: poster van Aida)

Harmonischen Harmonischen zijn boventonen 1e harmonische: octaaf boven grondtoon 2e harmonische: kwint boven 1e harmonische 3e harmonische: kwart boven 2e harmonische (klinkt 2 octave hoger dan grondtoon) 4e harmonische: grote terts boven 3e harmonische 5e harmonische: kleine terts boven 4e harmonische De hogere harmonischen passen niet meer in het akkoord Belangrijke boventonen voor toonkwaliteit onder 5000Hz Harmonischen Harmonischen zijn de boventonen die onstaan bij iedere gezongen of met een muziekinstrument gespeelde toon. Op muzikaal gebied ligt de eerste harmonische een octaaf hoger dan de grondtoon. 1e harmonische: vb. basis C => C De tweede ligt daar weer een kwint boven. 2e harmonische: vb. C => G De derde ligt een kwart boven de tweede. 3e harmonische: vb. G => C De vierde ligt een grote terts boven de derde. 4e harmonische: vb. C => E De vijfde ligt daar een kleine terts boven. 5e harmonische: vb. E => G De hogere harmonischen passen niet echt meer in het akkoord; de muzikale samenklank. De boventonen die belangrijk zijn voor de toonkwaliteit liggen onder de 5000Hz.

Sopraan hoge bes is een octaaf hoger dan hoge bes van een tenor Mannelijke zangers beschikken over meer boventonen Pracht, praal, kleur en nuance ontstaan door verbuigen van formanten Het aantal en de ligging van die harmonischen in de range beneden de 5000Hz verschillen sterk met de hoogte van de grondtoon. Dat is makkelijk te zien aan de hoge bes van een sopraan. Haar grondtoon ligt een octaaf hoger dan de hoge bes van de tenoren. Beneden de 5000Hz heeft de sopraan-bes boventonen bij de veelvouden 1896, 2844, 3792 en 4740Hz. Mannelijke zangers hebben een veel langere reeks aan boventonen waar zij over beschikken. De zangers zingen immers laag en doen dus ook meer boventonen dan een zangeres en dat is belangrijk, omdat de pracht, kleur en nuance van een toon ontstaan door het verbuigen van de formanten. (foto: La Bohème - Addio dolce svegliare alla mattina! Sheet music, quartet: http://www.youtube.com/watch?v=2ryVQrkxcrQ)

Resonantie Formanten zijn variabele versterkers; ookwel resonantiefrequenties genoemd Resonantie is het weerklinken of weergalmen van geluid Niet alleen zangers/zangeressen gebruiken het F1 ; F2 ; F3 ; F4 ; F5 Het produceren van luide tonen Resonantie Formanten zijn de variabele versterkers waar ieder mens over beschikt door de holten in de mond, keel en neus te veranderen en toegankelijk te maken; ookwel resonantiefrequenties genoemd. Resonantie is het weerklinken of weergalmen van geluid. Formanten zijn niet iets wat alleen zangers/zangeressen gebruiken. Iedereen gebruikt formanten om klinkers te vormen. Bij spraak zijn de eerste twee formanten belangrijkt, F1 en F2. F1 en F2 worden gevormd door plaatsing van de tong. Als je a zegt, liggen de twee spraakformanten dicht bij elkaar. Bij mannen ligt de laagste formant, F1, dan op 750Hz en de tweede, F2, op 1100Hz. Als je i zegt trekken de resonantiefrequenties uit elkaar. Dat komt doordat de tong in de weg staat en dus de mond- en keelholte scheidt. F1 gaat in deze situatie naar 300Hz terwijl F2 hier wel 2300Hz kan bereiken. Zangers gebruiken ook de F3, F4 en F5. Dit zijn de bij hogere frequentie liggende zangersformanten. De luide tonen die zangers zingen, worden geproduceerd door ervoor te zorgen dat de frequentie van de belangrijke harmonischen zoveel mogelijk samenvallen met de formanten. Ieder zanger heeft daar zijn eigen strategie voor.

Borst en falset Borststem en falsetstem/kopstem Borstregister/modaal register Falsetregister/falsettoregister/kopregister B: randen stemplooi dik F: stemplooi uitgerekt, alleen punten raken elkaar B: Stemplooi gesloten 40-45% F: Stemplooi gesloten <30% Hoe korter geluidspuls, hoe meer frequenties Bas, baritone, tenor breder bereik dan sopraan Borst en falset De eenvoudigste indeling is die in twee registers: de borststem en de falsetstem. Bij zingen in het modaal/borstregister zijn de randen van de trillende stemplooien dik. In het falsetregister zijn de stemplooien in de lengte uitgerekt en raken alleen de smalle punten elkaar. In het borstregister is de stemplooi meer dan 40 à 45 procent van de toon gesloten. Bij zang in het falsetregister zijn de plooien lang open. Hier is de stemplooi voor minder dan 30 procent gesloten. Hoe korter de geluidspuls, hoe meer frequenties er in zitten. De puls van een borststemregister is veel korter dan die van een falsettoregister, dus een tenor, bas of baritone heeft een breder bereik dan een sopraan en heeft daardoor dus ook meer harmonischen.

Borststem vooral gesloten (rechts) Falsetstem vooral open (links)

Harmonischen belangrijk voor mannelijke zangers Mannen zingen vooral in modaal register Vrouwen zingen vooral in falsetto register De harmonischen boven een grondtoon zijn vooral belangrijk voor mannelijke zangers. Professionele bassen, baritons en tenoren zingen eigenlijk alleen met hun borststem. Vrouwen zingen zelden in hun borststem. Zij maken vooral gebruik van het falsetto register. (foto: Kristin Chenoweth in Candide : Glitter and Be Gay http://www.youtube.com/watch?v=U5liuHR6wug)

Einde