Menselijk gedrag in massasituaties EEN VISIE VANUIT DE IVOREN TOREN OP Menselijk gedrag in massasituaties PINPOINT 16 februari 2010 www.vandesandeinlezingen.nl

Enkele misvattingen Een massa is een eenheid AARDAPPELPUREE? Nee, aardappels! Kleinere eenheden zijn soorten publiek (bv jongeren, voetbalsupporters, PVVers) BUREAUCRATIE, MARKETING. Nee, clubjes Een massa kan gestuurd worden Nee, mensen doen wat ze het beste vinden Sturen doet men door maatregelen de SITUATIE beinvloedt wat mensen willen Maatregelen sturen gedrag meer dan voorbeeldgedrag Mensen zullen U gehoorzamen, al kennen ze u niet Gezag werkt ook in crisissituaties FORMEEL VS INFORMEEL De positie van de hoogste laag is irrelevant PLEURIS Men kan zich overal op voorbereiden HYBRIS Door mensen gemaakte problemen kunnen met technische middelen opgelost C2000,TASERS, PEPPERSPRAY Techniek werkt juist in noodsituaties goed MURPHY

UITGANGSPUNTEN DE MENS PAUZE MASSAPSYCHOLOGIE ORGANISATIES CONCLUSIES INHOUD UITGANGSPUNTEN DE MENS PAUZE MASSAPSYCHOLOGIE ORGANISATIES CONCLUSIES

CROWD MANAGEMENT uitgangspunten

Wat is anders in massa? Niet zozeer dat er veel mensen zijn Ook niet zozeer dat ze op één plaats zijn Maar wel dat de normale regels en organisatievormen niet meer werken Oftewel: de indirecte beïnvloeding werkt niet meer Wat nog wel werkt zijn directe beinvloedingsmethoden Zijn deze gewelddadig, dan lokt dat geweld uit Zijn deze niet gewelddadig, dan weinig geweld

De crisis kent TRAAGHEID (Chaos model) V A N G C R I S NEGATIEVE GEBEURTENISSEN

CRISIS Crisis: Ernstige verstoring van normale gang van zaken en organisatievormen. Vraagt: Nieuw normen en organisatievormen: CHAOS! Een crisis vraagt richting. Mensen zoeken leiderschap/ liefst één richting Leiderschap = identificatie: Naar de mensen toe Als leider vertrouwd wordt, is hij effectief DUS: JE MOET JE MENSEN KENNEN Andere opvatting: Crisis is situatie waarin verant-woordelijken bang zijn om fouten te maken. P= VRM2 Gevolg: nadruk op preparatie Crisis is ook datgene wat waargenomen wordt door de omgeving. Technische spreken vaak over ernstige verstoring in de zin van harde techniek. Maar kijk naar recente crises: de techniek speelde vrijwel geeen rol: Theo van Gogh, Jesse Dingemans etc. etc.

EEN BIJZONDERE MAN Niets is zo practisch als een goede theorie Als je wil begrijpen hoe iets werkt, moet je proberen het te veranderen Gedrag heeft nooit één oorzaak: analyseer Lifespace! Lifespace: Lewin staat college te geven, hij streeft dus naar kennisoverdracht K, hij ziet ook een zeer aantrekkelijke studente op de voorste rij B, en hij moet erg plassen FFFF! Ook zou hij wel minister-president willen worden, maar dat is nog verweg A. al deze zaken en meer spelen een rol in zijn gedrag Kurt Lewin, 1890-1947

ANALYSE KRACHTENVELD Elk van die krachten kan uit vele componenten bestaan ANONIMITEIT ONDUIDELIJKHEID ANARCHIE SENSATIEZUCHT VIJANDSCHAP VERVELING KENNEN & GEKEND WORDEN AFSPRAKEN GERESPECTEERDE LEIDING VOORZICHTIGHEID WEDERZIJDS RESPECT INTERESSANT PROGRAMMA

Quasi-stationnaire evenwichten (Lewin, 1952) © 2006 JP van de Sande RuG Begin toestand: Verhoog druk in gewenste richting: Verlaag kracht in ongewenste richting

Door conflict wederzijds vijandbeeld © 2006 JP van de Sande RuG VRIEND VIJAND MENS ROBOT VERZETSSTRIJDER TERRORIST HELD GEK of ROEKELOZE goed slecht dapper laf sterk zwak MAAR GEVAARLIJK taai koppig als u dit steeds kunt blijven zien, dan bent u.... WIJ ZIJ

Goed Bezig Geef ik aan studenten. ook aan Jullie GB: onder indruk van congres. Geweldig veel inhoud, gerund als POW kamp

Duwen-trekken Slim-dom

DUWEN

Dom duwen: de stroomstok

Slim duwen: gebruik van vluchtinstinct

TREKKEN

Dom trekken: man die Yak trekt

Slim trekken: Hoe vang je dingos?

CROWD MANAGEMENT De mens

Mens is gewoontedier Dingen die we verwachten, daar wennen we aan Dingen waar we aan gewend zijn verwachten we Bijv: files, uitgaansgebieden, nogo gebieden, bureaucratie, ziekte, armoede, luxe, geluk, beroerd werk, slecht wonen Krijgen wat je verwacht = rechtvaardigheid VB: Als U een nieuwe baan krijgt Zijn de eerste dagen wat nerveus en zoekend Moet U de mensen leren kennen (dat wilt U ook graag) Maar vooral de gewoonten (dat wilt U minder graag) Na enkele weken is alles al veel gewoner Soms verwachten we iets wat niet gewoon is (vb: vacantie, pretpark, stappen, relletjes) Voor sommigen leuk, voor anderen angstig

WAT WIL DE MENS? TOCH ZIJN ER KLACHTEN Klachten gaan over dingen die niet gaan zoals de mensen zouden willen dat ze gaan Te suf of te spannend; Te braaf of te rebels; Te idealistisch of te gewoon Te dominant of te lievig Het is niet rechtvaardig We zouden ons kunnen afvragen hoe het komt dat mensen iets willen Maar dat slaan we over We gaan ons afvragen wát ze willen De vraag wordt dus: WAT WIL DE MENS?

Wat de mens wil: onze natuur Voortplanting (Hofmaken, Paring, Stalking, Porno, SEXINDUSTRIE) Kinderzorg (Temperatuur, Voedsel, Veiligheid, WOONERF, KINDERINDUSTRIE) Erbij horen (Kudde, School, Zwerm, Familie, Stam, Netwerk, Volk, Natie, COMMUNITY) Communicatie (Signaalsystemen, Taal, Media, EMAIL, CHAT, GSM, COMM.INDUSTRIE) Verkennen (Omgeving, Sociale netwerk, Wacht houden, Krant lezen, INTERNET, TV, MEDIA) Status (Dominantiehierarchie, Ambitie, RESPECT, RECLAME, STATUSINDUSTRIE) Agressie (Dreigen, Verdedigen, Vecht/vlucht, ZINLOOS GEWELD, VECHTINDUSTRIE) Jagen (achtervolgen, besluipen, mobbing, doden, JACHT, UITVERKOOP Fourageren (Zoeken, Eten, Delen, Herkauwen, Cantine, ***, CONSUMEREN, McDONALDS) Territorium maken (Gebied, Gebouw, Persoonlijke ruimte, Eigen plek, WOONINDUSTRIE) Voorraad maken (Eikeltjes, Hamsteren, Vrienden, Banken, RIJK WORDEN, FINANCE) Bouwen (Hol, Nest, Val, Dam, Kantoor, Stadion, SCHOENENDOZEN, BOUWINDUSTRIE) Ruilen (Quid pro quo, oog om oog, geschenken, ruilhandel, HANDEL) Lichaamsverzorging (Gladstrijken, Wassen, fitness, COSMETICA & MODE INDUSTRIE) Afwachten (Pauzeren,Wachten, Uitrusten, Zonnen, LEKKER LUIEREN, GEMAKSINDUSTRIE) Migratie (Trek, Nomadisme, Auto's, UITGAAN, MIGRATIE, VACANTIEINDUSTRIE ) Spel (Prooi, Paintball, Pokeren, Poppen, Plagen, COMPUTERSPELLETJES, SPEELINDUSTRIE

Hoe de mens het aanpakt: de cultuur © 2006 JP van de Sande RuG Cultuur is alles wat een groep mensen gedurende vele generaties tot stand heeft gebracht op basis van onze menselijke aanleg. TAAL, MANIER VAN UITDRUKKEN (bv nonverbaal) WETENSCHAP, GODSDIENST, FILOSOFIE TECHNIEK, GENEESMIDDELEN, APPARATEN, WAPENS KUNST, GEBOUWEN, SIERADEN ETEN, DRINKEN, GENIETEN, FESTIVALS HELDEN, VERHALEN, SPROOKJES MANIEREN VAN SAMENLEVEN (bv. Stad vs platteland) IDEALEN, WAARDEN, WAARDERINGEN REGERING, POLITIEK SYSTEEM, RECHTSPRAAK REGELS, NORMEN, GEWOONTES, FOLKLORE RELATIES EN OPVOEDING VERHOUDINGEN MET ANDERE GROEPEN MENSEN Voor elke groep zijn de vormen verschillend

De mens reist langs twee sporen © 2006 JP van de Sande RuG NATUUR Niets dierlijks is ons vreemd Instincten en emoties Gedragsmechanismen Langzame ontwikkeling Samenleving: Gemeinschaft Behoefte aan erbij horen Groepsdoelen Plicht; Eer; Traditie Conservatief; Stabiliteit Religie; Magie Strong ties Specifieke reacties op onvrede Sociale steun zoeken/geven Toename cohesie Strijd zoeken met vijand Acceptatie van lot CULTUUR Ratio beïnvloedt gedrag Normen & Waarden Kosten-Baten analyse Snelle planning Samenleving: Gesellschaft Behoefte aan vrijheid Individualistische doelen Vrijheid; Geld; Vernieuwing Progressief; Schijnverandering Ideologie; Techniek Weak ties Specifieke reacties op onvrede Steun professional zoeken Toename isolement Zoeken rationele oplossing Verzet tegen lot zijn worden

Smakelijk eten en tot straks En nu………. Smakelijk eten en tot straks

CROWD MANAGEMENT massapsychologie

Massapsychologie In massa's blijven mensen zichzelf In massa's is het onmogelijk ingewikkeld gedrag te vertonen Omdat massa's iets bijzonders zijn, heeft men er vreemde verwachtingen over (approach-avoidance) Hierdoor zijn massa's homogener dan de bevolking In massa's is het lastig de juiste toedracht te kennen In massa's dus veel geruchten en die behelzen meestal stereotype gebeurtenissen In massa's is de definitie van de situatie daarom redelijk uniform In massa's wordt men snel besmet door emoties van anderen, vooral als ieder dezelfde emotie heeft Omdat massa's moeilijk te surveilleren zijn, kunnen deelnemers ongestraft geintjes uithalen

ACHT SOORTEN MASSA DOELGERICHT SPEELS VRIJ VRIEND VIJAND DWINGEND MANIFESTATIE PANIEK DOELGERICHT DEMO RAID CONCERT LYNCH DWINGEND FEEST REL SPEELS VRIJ VRIEND VIJAND

Drie soorten crowd management in tijdschema © 2006 JP van de Sande RuG 1) Crowd management 2) Crowd control 3) Riot control MOBILISATIE ACTIE PREPARATIE Hier is escalatie mogelijk

1) Crowd management Regeling en begeleiding © 2006 JP van de Sande RuG Doel: ordelijk en profijtelijk verloop massabijeenkomst Regeling en begeleiding Aan en afvoer; Voorkomen verstopping en stremming Geen kruising vervoers- of voetgangers-stromen Dranghekken, barricades, draaihekken, wegwijzers Veiligheidsdiensten, gidsen, stewards Regelgeving, communicatie van regels, plan bijstelling regels Noodplannen, calamiteitenplannen (+ nodige reserves) Communicatie met massa, tussen personeel en met leiding Voorkomen lange wachttijden en gevoel van doelloosheid Sfeermakers, kleuren, verlichting, muziek Catering, toiletten, garderobes, voertuigstalling Bescherming tegen weer: Temperatuur, neerslag, wind

Crowd management

2) Crowd control Doel: voorkomen rellen en andere uitbarstingen © 2006 JP van de Sande RuG Doel: voorkomen rellen en andere uitbarstingen Preventie en proactie Kundige en ervaren leiding. Afwezigheid groupthink en routinedenken Informatie over sfeer, plannen betrokkenen. Inzicht in statistische kansen Kennis over soorten geweldsuitbarstingen (amusement vs. onderhandeling) Heldere draaiboeken met verschillende scenario’s en noodplannen Coordinatie tussen diensten Adequate verbindingen (betrouwbaar, niet afluisterbaar) Beschikbaarheid getrainde verkenners/observatoren + procedures Gerichtheid op spanningsverlaging (Geen hoorns, heli’s etc, alcoholbeleid) Snelle en onopvallende verwijdering ‘harde kern’ Vermijden anonimiteit (ME helm etc), en ‘oorlogsvoorbereiding’ Contact hebben en houden met publiek, beleefd, open, correct, en met gein Handhaaf tolerantiegrenzen vroeg en strikt Vermijdt Win-Verliessituaties tot het uiterste

Crowd control                                              

3) Riot control Gevechtsactie Heb geduld Doel: uitschakelen tegenstander Gevechtsactie Ken je tegenstander, en pas strategie en tactieken daaraan aan Gebruik misleiding Zorg voor heldere en eenduidige strategie Tracht tegenstander te concentreren i.p.v verspreiden Tracht zoveel mogelijk de ‘leiders’ uit te schakelen Probeer eigen mensen onder controle te houden Leg zoveel mogelijk beslissingsbevoegdheid in het veld Wees duidelijk in communicatie naar tegenstander Kies omgeving waar weinig stuk kan Bedenk dat bluffen niet meer helpt Heb geduld

Riot control

RAM

VOORSPELLEN Voorspellen is lastig, vooral wanneer het de toekomst betreft Zekerheid bestaat niet We kunnen dus slechts kansen bepalen Ook deze kansen zijn weer niet zeker Het te voorspellen feit is meestal zeer onhelder gedefinieerd (in practijk meestal: PLEURIS uitbraak) KORTOM: duisternis heerst

Het RAM Bij preparatie dient men juiste kansinschattingen te maken Kansen hangen van vele factoren af Zelfs experts kunnen maar een beperkt aantal factoren aan Er is dus behoefte aan een instrument om veel factoren tegelijk te verwerken Het Risico Analyse Model is zo’n instrument Twee doelen: Voorspelling risico’s Beslishulp Doel 1 werkt voorlopig op basis expert oordelen Zolang nog weinig data voorhanden zijn is vooral doel 2 operationeel.

STRUCTUUR RAM KENMERKEN PUBLIEK KENMERKEN OMGEVING VERWACHTINGEN, REPUTATIES, SFEER KWALITEIT VAN ORGANISATIES POLITIESTRATEGIE WHAT IF?

PARTIJEN PUBLIEK ORGANISATIE DIENSTEN MEDIA Overall Groepjes, harde kernen etc ORGANISATIE Evenementen organisatie Overheid DIENSTEN Politie (normaal en ME) Security organisaties Brandweer en GHOR Vervoer MEDIA

RAM

CROWD MANAGEMENT organisaties

Vredesorganisatie en Oorlogsorganisatie Opleidingen lang Selectie op bestuurlijke capaciteiten Carrière gebaseerd op foutvermijding Doelen langere termijn Democratische instelling en leiderschap Zorg voor correcte procedures Sancties voor relatief kleine afwijkingen Rivaliteit tussen diensten Professionalisering Preparatie Opleidingen kort Selectie op inspiratie en enthousiasme Carrière gebaseerd op prestaties Doelen korte termijn Autoritaire instelling en leiderschap “Cutting the red tape” Polarisatie in sancties Overkoepelend doel reduceert rivaliteit Improvisatie Veerkracht

Managerialism (Pollit, 1993; McLaughlin et al Managerialism (Pollit, 1993; McLaughlin et al., 2001; Mawby & Worthington, 2002). Organisaties lijken meer op elkaar dan ze verschillen Dus vakkennis is secundair. Alles kan ingehuurd worden Efficiency en groei zijn de toverwoorden Nadruk op output en resultaten Ontwikkeling prestatie-indicatoren en ranglijsten Nadruk op de voordelen van concurrentie Centralisatie-tendens: Afkeer van zelf-sturende teams De burger wordt als klant gezien, de werknemer als tool (HRM) Er wordt alleen vooruit gekeken (Henry Ford: history is bunk) Geen interesse en inzicht in onbedoelde gevolgen Combinatie van centrale beleidsvorming met lokale dienstverstrekking Loyaliteit aan groep is meer een kwestie van sentiment dan noodzaak

Enkele vragen van professionals Graag zou ik willen beschikken over tips en trucs om: grote hoeveelheden mensen zodanig aan te spreken dat ze doen wat jij van hen op dat moment verwacht; @CHARISMA een inschatting te maken hoe grote hoeveelheden mensen zullen reageren op onverwachte berichtgeving met betrekking tot naderende rampspoed @ DIVERS paniek in menigten te voorkomen @VANZELF Afgezien van het feit dat de organisatie in HvH anders had gekund, is er een situatie waar veel mensen bijeen zijn en er door redenen een massa op drift raakt. Daar zitten risico’s in en ik zoek naar de invloed op de kritieke succes factoren bij de organisatie van demonstraties, manifestaties en evenementen ( waaronder massabijeenkomsten en voetbal) @KENNEN EN GEKEND WORDEN Wat zijn die factoren en wat zijn de best practices daartoe. @EEN PRAATJE MAKEN Hoe verantwoord om te gaan met mensen (in grotere getale) die ergens heen willen en van ver komen om een evenement te bezoeken maar er niet meer in/bij kunnen omdat het terrein domweg uit veiligheidsoverwegingen niet meer mensen kan herbergen. @PREPARATIE Ik zou handvaten willen hebben voor preventieve beïnvloeding van groepen mensen, dus bij de organisatie van een evenement en / of beïnvloeding van groepen mensen tijdens ongeregeldheden. @VAN TE VOREN ONDERHANDELEN Omgang met groepen jongeren cq jong volwassenen bij calamiteitbestrijding. @INSCHAKELEN

Nog een paar vragen OVERSTROMINGSDREIGING Hoe reageert groep bij aankondiging van gevaar En als dreiging aanhoudt maar geen evacuatie plaatsvindt En als evacuatie begint maar niet ieder kan gered ORDEHANDHAVER ONDERDEEL VAN ESCALATIEPROCES Is dat te voorkomen?

En nog een paar Langdurige stroomuitval, recalls, DSB, financiële crises, Mexicaanse griep, grote rampen, risicovolle industrie (CO2-opslag Barendrecht): wat doet dat met de mens? Het maakt de mens onzeker, dus loopt hij een stappenplan af Stap 1: informatie zoeken. Maar die is er niet Stap 2 eigen belangen zeker stellen. Maar men weet niet hoe Stap 3 doen wat anderen doen. Dat werkt soms goed (Haiti: ramp en actie) Op welke wijze verwerken mensen onder stressvolle omstandigheden de informatie die wordt aangeboden? Wat aangeboden wordt is irrelevant. Punt is wat gezocht wordt Automatisch, ofwel perifeer Dwz:gestuurd door emoties, gewoonten en gedrag anderen Geen afweging van argumenten Wat gebeurt er met je als je onder druk staat? Het noodsysteem treedt in werking: epinefrine (adrenaline), cortisol etc  Welke invloeden heeft een groep waar iemand deel van uitmaakt?  Belangrijk is welke groep gekozen wordt Wegens sterke neiging tot conformiteit volgt kuddegedrag (Boids) Wat doet de berichtgeving van de media met iemand? Kan als argument gebruikt worden, maar alleen als sociale omgeving dat ook doet.

Conclusies & aanbevelingen CROWD MANAGEMENT Conclusies & aanbevelingen Het draait altijd om hetzelfde en het herhaalt zich steeds

Conclusies tav UITGANGSPUNTEN © 2006 JP van de Sande RuG Spanning verbergt zich Alleen ervarenen herkennen dat (op straat) Theorieen zijn heel practisch Maar welke moet je kiezen? Als je iets wilt begrijpen, moet je het veranderen We trachten voortdurend dingen te veranderen Maar begrijpen? De dingen hebben zelden slechts één oorzaak Moet je dus alles van te voren uitdenken? Groot risico ligt in escalatie van Wij-Zij gevoel Deëscaleren is contact zoeken en houden

CONCLUSIES OVER CRISIS Een crisis is een systeem en dient als zodanig te worden opgevat Een flexibel, of resilient systeem is in crisissituaties te prefereren Een systeem is flexibeler naarmate de componenten autonomer zijn Een systeem met massale groepen mensen levert zelden grote problemen: zelf organiserend vermogen is groot Maar als problemen ontstaan breekt zeker de pleuris uit Kenmerkend voor een crisis is dat hij onverwacht is en dus om improvisatie vraagt De belangrijkste taak van de leiding ligt vooraf: in het vormgeven van het systeem Maar ook zeer belangrijk is het inspireren van vertrouwen, zodat improvisatie plaats kan vinden. Het beducht zijn voor het uitbreken van de pleuris is een normale en te respecteren motivatie

Enkele aanbevelingen voor crisismanagers U kunt zich niet op alles voorbereiden Wel kunt u zich voorbereiden op kritiek achteraf Maar: Hoe meer u bezorgd bent voor uw eigen baan, hoe meer die gevaar loopt HOE BETER GEORGANISEERD EEN SYSTEEM IS, HOE KWETSBAARDER VOOR VERSTORINGEN De enigen die echt iets kunnen uitrichten zijn zij die met publiek/tegenpartij in contact zijn CCTV en communicatiemiddelen zijn hiervoor geen vervanging Een crisis is een systeem met fasering, bedenk steeds wat systeem is en in welke fase het is

Enkele aanbevelingen voor bestuurders Huidige maatschappij aanzienlijk softer dan ooit Burgers zijn er aan gewend geraakt dat staat voor alles zorgt (Leviathan) Staatsmacht berust vooral op regels Dan wordt persoonlijke macht zwakker Regels zijn niet aan te spreken, de α wel De α dat bent U Aanvallen door burgers op overheid ontstaan door Wij-Zij gevoel Dat nemen we niet weg door mooie woorden Dus: Er op uit, zoek de identificatie! Ga kijken!

U kunt met de juiste medicatie ook veel bereiken En tenslotte U kunt met de juiste medicatie ook veel bereiken

8 stellingen over crowd- en crisis- management Technische oplossingen voor menselijke problemen hebben hun nadelen Het ontwerp van procedures en organisaties toont de vooroordelen van de ontwerpers Menselijk gedrag is niet rationeel, maar je kunt heel leuk discussiëren over die veronderstelde rationaliteit Professionals zijn niet immuun voor fouten en vergissingen, maar hopelijk wel voor emoties. Verschil met publiek is dat ze wel verantwoordelijk gehouden kunnen worden In crises zullen mensen veel verwachten van sociale netwerken of organisaties die allang niet meer functioneren Moderne sociale netwerken en organisaties moeten getraind worden in crisismanagement De beste training voor crisismanagement is een crisis Tijdens het maken van het crisisplan, moeten betrokkenen voortdurend geplaagd worden door stroomuitval, honger en dorst, instortende kantoren, hysterische superieuren en telefoontjes van de partner dat de kinderen gegijzeld zijn

Nuttige links http://www.crowddynamics.com/ Engelse firma in planning van evenementen. Deed o.m. Olympische spelen en Hadj. Heel veel nuttige info http://www.econlib.org/library/ENC/RisklessSociety.html Kort stuk van Wildavky, waarin enkele hoofdlijnen van zijn denken worden uiteengezet http://understandingkatrina.ssrc.org/Wachtendorf_Kendra/ Lessen uit WTC en Cathrina m.b.t. organisatie rampbestrijding Drabek, Thomas (1986) Human System Responses to Disaster: An Inventory of Sociological Findings. London. Springer-Verlag Boek dat zeer veel onderzoek over rampen etc., op zeer heldere wijze samenvat.