Van de 16 de tot de 18 de eeuw Het standaardisatieproces

 Guy Janssens en Ann Marynissen, Het Nederlands vroeger en nu. Leuven/Voorburg (2005)², p

Standaardisatie + deelprocessen 1. Inleiding

Standaardisatie

= “het taalsociologische proces waarbij uit een toestand van dialectverscheidenheid een eenheidstaal ontstaat.” (p. 118)

Standaardisatie Dialectverscheidenheid Eenheidstaal

Standaardisatie 1.Selectie 2.Codificatie 3.Functie-uitbreiding 4.Acceptatie + positieve taalattitude

1. Selectie

Voorkeursvariëteit (vaak van de regio/groep die het politiek, economisch of cultureel overwicht heeft: externe factoren!!) Selectie op macroniveau Selectie op microniveau

1. Selectie Bijv. Engels < taal van Londen Bijv. Frans < taal van Parijs Soms: doelbewuste politieke keuze: Bijv. in Indonesië: Maleis Bijv. in derde wereldlanden: taal van de kolonisator

2. Codificatie

Een vrij sterke reglementering Grammaticaal (grammatica’s), lexicaal (woordenboeken), spelling Let op: schrijftaal versus spreektaal Voorbeeld?

2. Codificatie Een vrij sterke reglementering Grammaticaal (grammatica’s), lexicaal (woordenboeken), spelling Let op: schrijftaal versus spreektaal Bijv.: ‘die man die zei tegen me’

2. Codificatie Gevolgen Veel reeds bestaande sociale en regionale variatie wordt buitengesloten Ontstaan nieuwe variatie wordt afgeremd (zeker < lagere klassen) Spellingsuitspraken Bijvoorbeeld: zou naar alle waarschijnlijkheid uitgesproken worden als [plisi:]

3. Functie-uitbreiding

Gebruik in vele domeinen (bijv. wetenschap, godsdienst, bestuur, rechtspraak enzovoort) Opm.: standaardtaal verschilt van andere variëteiten in cultureel en functioneel opzicht

4. Acceptatie

Aanvaarding/erkenning Verbreiding Opm.: algemeen aanvaard als de norm Maar: betekent niet dat iedereen die standaardtaal ook daadwerkelijk spreekt/schrijft!

4. Acceptatie Gevolgen: Gebieden met twee variëteiten: de standaardtaal en het dialect => het dialect ondergaat invloed van de (dominantere) standaardtaal & wordt in steeds minder situaties gebruikt

+ positieve taalattitude ~ externe factoren

Van de 16 de tot de 18 de eeuw 1. Standaardisatie Volgende week: 19 de en 20 ste eeuw

Standaardisatie Tot de 18 de eeuw: vooral schrijftaal werd gestandaardiseerd!!!

+ positieve taalattitude ~ externe factoren

+ positieve taalattitude 16de eeuw < renaissance, reformatie Vorming van een nationaal bewustzijn

1. Selectie 1.1. Op macroniveau 2 de helft 16 de eeuw + 17 de eeuw! Voorkeursvariëteit = het Hollands + Vlaamse en Brabantse invloed

1. Selectie 1.1. Op macroniveau Voorkeursvariëteit = het Hollands + Vlaamse en Brabantse invloed Met name de variëteiten van de hogere klassen!

1. Selectie 1.2. Op microniveau Waarom is in het ene geval de zuidelijke en in het andere de noordelijke variant gekozen (of geweerd)?

1. Selectie 1.2. Op microniveau Politieke/maatschappelijke factoren Het taalgebruik

1. Selectie 1.2. Op microniveau Politieke/maatschappelijke factoren Bijv. bepaalde variëteiten vonden ingang dankzij de Statenbijbel –Bijv.: ‘mij’ en niet ‘mijn’ als objectsvorm

1. Selectie 1.2. Op microniveau In en door het feitelijke taalgebruik –Bijv.: diminutiefsuffix ‘je’ i.p.v. ‘ke’ (ondanks codificering ‘ke’)

2. Codificatie

In de (2de helft van de) 16de eeuw Nieuwe attitude t.o.v. moedertaal Men wil de eigen taal verrijken Grammatica < Latijn Lexicon: vreemde invloed weren Prescriptieve taalregels

2. Codificatie In de (2de helft van de) 16de eeuw Bijv.: Spiegel, Twe-spraack vande Nederduitsche letterkunst ófte Vant spellen ende eyghenscap des Nederduitschen taals (1584) Bijv.: Kiliaan, Dictionarium Teutonico- Latinum (1574)

2. Codificatie

In de (2de helft van de) 16de eeuw Bijv.: Spiegel, Twe-spraack vande Nederduitsche letterkunst ófte Vant spellen ende eyghenscap des Nederduitschen taals (1584) Bijv.: Kiliaan, Dictionarium Teutonico- Latinum (1574)

2. Codificatie In de 17de eeuw Verdere reglementering Trots op de eigen moedertaal Taalkundige geschriften Maar ook elders, bijv. in de literatuur

2. Codificatie In de 17de eeuw Bijv.: Van Heule Bijv. schrijvers als Vondel, Hooft en Huygens

2. Codificatie In de 18de eeuw Nog strengere reglementering

2. Codificatie In de 18de eeuw Bijv.: Lambert ten Kate Bijv.: Balthasar Huydecoper

Geschiedenis van het Nederlands  Standaardisatie 2. Codificatie Bijv.: Lambert ten Kate Opm.: wel uitzondering in 18 de eeuw

3. Functie-uitbreiding

Vanaf de 2de helft van de 16de eeuw het Nederlands op meer en meer terreinen

3. Functie-uitbreiding Vanaf de 2de helft van de 16de eeuw het Nederlands op meer en meer terreinen Bijv.: Simon Stevin (16 de eeuw) Bijv.: Hugo de Groot (17 de eeuw)

4. Acceptatie

Beginnende acceptatie (17de eeuw): Dankzij “autoriteiten”: –Schrijvers als Vondel & Hooft –De Statenbijbel –Etc.

4. Acceptatie Eind 18de eeuw: een duidelijke eenheid in de schrijftaal 19de eeuw: schriftelijke eenheidstaal geconsolideerd in een spellingregeling en grammatica, in opdracht van de overheid

Volgende keer Standaardisatie van schrijftaal én spreektaal in de 19 de en 20 ste eeuw