Het conflict in Oekraïne: een nieuwe Koude Oorlog? Dr. Ria Laenen Docent Internationale Politiek, Specialisatie: Rusland en voormalige Sovjet-Unie Senior Research Fellow LINES (Leuven International and European Studies) KU Leuven

Overzicht Het conflict in Oekraïne in een notendop: van Majdanrevolutie tot oorlog in Donbasregio Ruslands relaties met het Westen sinds uiteenvallen Sovjet-Unie: van honeymoon tot hoogoplopende spanningen Enkele conclusies en aanzet tot debat: Hoe omgaan met Rusland? Nieuwe Koude Oorlog?

Het conflict in Oekraïne in een notendop Nov 2013: Vilniustop mislukking Dec 2013: ontstaan Majdanbeweging

Het conflict in Oekraïne: de Maidanrevolutie 18-23 feb: Majdanrevolutie Ca. 100 doden op het plein Akkoord oppositie – Janoekovitsj Regimewissel: Janoekovitsj afgezet, Jatsenjoek nieuwe premier

Het conflict in Oekraïne: focus verschuift van Kiev naar Krim

Het conflict in Oekraïne: de Krim

Waarom de Krim? Strategisch: basis van Zwarte Zee vloot (Sevastopol) Meerderheid bevolking etnische Russen: Ruslands rol als verdediger van rechten van Russische minderheden die buiten Russische Federatie wonen Symbolisch: Krim in 1954 aan Oekraïense Sovjetrepubliek geschonken; verlies van Krim (bij uitbreiding heel Oekraïne) na uiteenvallen Sovjet-Unie nog niet verteerd

Het conflict in Oekraïne: de Krim Eind feb: gewapende mannen nemen stratgische gebouwen in op de Krim 16 maart: referendum 18 maart: wet ondertekend door Poetin: annexatie van de Krim door Rusland Zeer lauwe reactie van internationale gemeenschap Referendum: voorgesteld als keuze tussen fascisme of bescherming door Rusland

Het conflict in Oekraïne: de oostelijke regio’s

Regionale verdeelheid politiek vertaald

Het conflict in Oekräine: de oostelijke regio’s Gevechten tussen pro-Russische rebellen en Oekraïense regeringstroepen Beide partijen claimen wisselend succes in het (her)veroveren van steden Crash van MH17 (juli 2014): regionaal conflict met internationale impact Wapenstilstandsakkoord van kracht begin september Vredesonderhandelingen zonder resultaat Heroplaaiend geweld vanaf 2015

Het conflict in Oekraïne: de slachtoffers in cijfers

Vluchtelingenproblematiek

Oekraïne: Ruslands houding Majdanprotesten: initieel afstand (geen verregaande steun voor Janoekovitsj) Vanaf regimewissel: zeer antagonistisch discours in berichtgeving over gebeurtenissen Zeer ambiguïe houding t.a.v. gebeurtenissen op Krim en in oostelijke regio’s: aanhoudend blijven ontkennen van betrokkenheid/deelname Russische troepen Annexatie van de Krim: voorgesteld aan buitenwereld als te aanvaarden ‘fait accompli’ Argument dat etnische Russen in Oekraïne bedreigd worden Controversiële acties worden niet geschuwd: bv. sturen van ‘humanitaire’ hulpkonvooien Sovjet-stijl propaganda

Oekraïne: wat staat er op het spel voor Rusland? Combinatie van: Economische belangen Historische/culturele factoren: discours over andere normen en waarden Eis als erkenning van regionale grootmacht

Oekraïne: een nieuwe breuklijn tussen Oost en West

Rusland en Europa sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie Rusland – Europa: lange geschiedenis, complexe relatie Enkele aandachtspunten: Rusland beschouwt zichzelf als deel van Europa (culturele identiteit) 19de eeuw debat tussen Slavofielen en Westerlingen (Europa als belangrijke ‘Andere’) Erfenis van Koude Oorlog: wederzijds wantrouwen (van Rusland vooral t.a.v. Amerika), diepe littekens bij ‘nieuwe’ EU-lidstaten (Baltische staten, Polen,…) Begin jaren ‘90 sfeer van euforie: Rusland wil snel lid worden van de club van Westerse democratische landen EU-Rusland relaties: zeer sterk meester-leerling benadering (PCA 1994) Vanaf midden jaren ‘90: debat in Rusland over eigen nationale belangen meer assertieve houding in Russisch buitenlandretoriek: vooral in houding t.a.v. voormalige Sovjetrepublieken focus vooral op economische samenwerking in EU-Rusland relaties Vanaf 2000: spectaculaire economische groei Rusland 2000-2008 geen eenduidige visie binnen EU over hoe omgaan met Rusland -> verdeel-en-heersbeleid van Rusland t.a.v. EU Toenemende assertiviteit Rusland: Gascrisis Rusland-Oekraine januari 2006 5-daagse Russisch-Georgische oorlog augustus 2008

Rusland en Europa sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie Formeel EU-Rusland: strategische partners Belangrijke focus op energie Onderhandelingen over nieuw EU-Rusland partnerschapsakkoord aan de gang sinds 2008, zonder veel resultaat In response op Ruslands acties in Oekraine: EU sanctiebeleid Algemene perceptie: Rusland heeft alle troeven in handen EU zwakke internationale actor

Impact van Oekrainecrisis op EU-Rusland relations EU-Rusland: van officieel ‘strategic partnership’ naar handelsoorlog met wederzijdse sancties/embargo’s Het Oostelijk Partnerschapsprogramma: vanaf begin door Moskou gezien als geopolitieke competitie Normen/waarden uiteenlopend: Ruslands eigen invulling van begrippen als democratie, rechtsstaat, soevereiniteit, federale staat, mensenrechten Verzwakking Russische economie: Impact van sancties? Grotere bereidheid tot onderhandelen?

EU-diplomatieke inspanningen: Hollande en Merkel naar Kiev en Moskou

Enkele conclusies en aanzet tot debat Streven naar erkenning als grootmacht reeds jarenlang basis Russisch buitenland-beleid: NIET plotse nieuwe koerswending, maar lang genegeerd door Westen (frustratie!) Poetin vertolkt gevoelens van Russische natie over Sovjettrauma: prestigeverlies Cruciale rol van ‘Nabije Buitenland’: elke grootmacht heeft eigen invloedszone Ondermijning machtsbasis Poetin vermijden door tactiek van focus op externe vijand -> aanslepend conflict is in voordeel van Poetin ‘Tsaar’ Poetin bij aankondiging annexatie van de Krim, maart 2014

Enkele conclusies Media houdt van Koude Oorlog jargon: voorzichtig hanteren! Internationale politiek anno 2015: niet langer een bipolaire wereld