Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw A. Doorbraak van de volkstaal B. Scheiding Noord en Zuid
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Doorbraak van de volkstaal 1. Factoren 2. Gevolgen
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Doorbraak van de volkstaal beïnvloed door sociaal-economische en culturele veranderingen
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Centralisatiepolitiek van Karel V Verenigd in de strijd Reformatie Uitvinding boekdrukkunst Humanisme
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Centralisatiepolitiek van Karel V
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Centralisatiepolitiek van Karel V Karel V (Gent, 1500 – Cuacos de Yuste (Spanje), 1558) hertog van Bourgondië (1515-1558) koning van Spanje (1517-1556) keizer van het Heilige Roomse Rijk (1519-1558)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Centralisatiepolitiek van Karel V [1548]: verenigt de Zeventien Provinciën tot een apart onderdeel van het Heilige Roomse Rijk Het Bourgondische Kreitz Omvatte het huidige Nederland, Luxemburg en België (zonder Luik!) én een deel van Noord-Frankrijk
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Centralisatiepolitiek van Karel V [1548]: verenigt de Zeventien Provinciën tot een apart onderdeel van het Heilige Roomse Rijk Het Bourgondische Kreitz => toenemend economisch en intellectueel verkeer
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw http://nl.youtube.com/watch?v=4mKtcXRuMCg&feature=related De Stroppendragers/Stroppen
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw http://nl.youtube.com/watch?v=4mKtcXRuMCg&feature=related De Stroppendragers/Stroppen (= Gentenaars)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Centralisatiepolitiek van Karel V Het Bourgondische Kreitz Verenigd verzet tegen het beleid van Karel V & zijn opvolger Filips II
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Verenigd in de strijd
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Verenigd in de strijd
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Verenigd in de strijd [tegen] Filips II (1527-1598): koning van Spanje (1556-1598) en Portugal (1580-1598), heer der Nederlanden. Hertog van Alva (1507 —1582) – de IJzeren Hertog
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Verenigd in de strijd [tegen] Overcentralisering macht van Filips II Belastingen Inquisitie => VERZET
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Reformatie Niet alleen verzet tegen belastingen (economisch) Het verzet is ook godsdienstig van aard
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Reformatie Niet alleen verzet tegen belastingen (economisch) Het verzet is ook godsdienstig van aard Filips II/Alva: katholicisme 16de eeuw: opkomst protestantisme (vooral Calvinisme)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Johannes Calvijn (1509 – 1564)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Uitvinding van de boekdrukkunst Revolutionair!
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Uitvinding van de boekdrukkunst Revolutionair! ~ Reformatie ~ Humanisme
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Renaissance & Humanisme
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Renaissance & Humanisme Desiderius Erasmus (1466? – 1536) Opm.: schreef in het Latijn
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Renaissance & Humanisme Latijn, Grieks, Hebreeuws (Renaissance!) Maar ook: de volkstaal! (modelleren naar het voorbeeld van de klassieke talen)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Bourgondisch Kreits; verenigd in de strijd Samenhorigheidsgevoel 1 Nederlandse taal
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Reformatie Bijbel voor iedereen toegankelijk => Behoefte aan een taal die door iedereen begrepen wordt
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Boekdrukkunst (commerciële oogmerken) Behoefte aan een taal die door iedereen begrepen wordt Cf. Drukkers vaak ook taalvernieuwers
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Renaissance & humanisme => Behoefte om de volkstaal te modelleren naar de klassieke talen
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Mentaliteitswijziging Spelling Grammatica Woordenboeken Nederlands in de wetenschap [Opmerking: 16de eeuw alleen het begin van het standaardisatieproces]
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Mentaliteitswijziging Volkstalen verdienen ook wetenschappelijke aandacht Lappendeken van dialecten blijft, maar er begint een algemenere schrijftaal te ontstaan Die schrijftaal wordt in meer en meer domeinen gebruikt (i.p.v. Latijn)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Mentaliteitswijziging < Renaissance & humanisme De eigen moedertaal heeft een intrinsieke waarde, maar is in slechte staat => moet verfraaid worden Nieuw: belangstelling en verdedigen van de eigen moedertaal
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Mentaliteitswijziging Cf. Becanus Antwerpse arts Origines Antwerpinae (De oorsprong van Antwerpen). Duyts: de oudste en beste taal ter wereld
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Mentaliteitswijziging Cf. Becanus Oertaal: éénlettergrepige woorden Voorbeeld: appel ← ap-fel: ap=happen, fel=wreed, de combinatie verwijst naar de appel in het Paradijs
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Mentaliteitswijziging Desiderius Erasmus (1466? – 1536) Noemde het “Duyts” een van de “grondtalen”, een “zustertaal” naast het Latijn, waarvan de Romaanse talen slechts dochters en dus “basterdtalen” zijn (Janssens 2005: 116)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Spelling Begin van een eenvormige spelling Spelling in de middeleeuwen:
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Spelling Begin van een eenvormige spelling Spelling in de middeleeuwen: vooral volgens de uitspraak vs. Spelling in de 16de eeuw: men begint te letten op consequentheid en systematiek Cf. Humanisme: vormdiscipline (opm.: nog meer in de volgende eeuwen)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Spelling Voorbeeld: <land> (vs. ME: <lant>) <hoofd> (vs. ME: <hooft>)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Spelling Systematiek: enk. = mv. Duidelijkheid, herkenbaarheid Voorbeeld: <land> (vs. ME: <lant>) <hoofd> (vs. ME: <hooft>) Cf. landen, hoofden
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Spelling Joos Lambrecht Gentse drukker Nederlandsche Spellijnghe (1550)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw “Niet dat myn meaninghe of verstand zy, dat de Hollanders of Bràbanters haar eighen manieren van uutsprake, op de Vlaamsche wize, of de Vlamijnghen en de Vriezen haar pronunciacië, op de Brabantsche, of Hollandsche uutsprake veranderen zullen: maar dat elc in tsine zulke termen of silleben van spràken, als hy in zijnder moeder tàlen ghebruukt, de zelve déghelic, ende met zulken letters alsser toe dienen, spellen magh.” (Joos Lambrechts)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw “Niet dat ik van mening ben dat de Hollanders of de Brabanders Vlaams moeten gaan praten, of dat de Vlamingen en de Friezen hun uitspraak moeten veranderen in Brabants of Hollands, maar dat iedereen zijn eigen moedertaal correct spelt, met de letters die we daarvoor hebben.” (Joos Lambrechts)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Spelling Joos Lambrecht een uniforme fonetische spelling van de verschillende streektalen Bijv.: <joas>(Gents)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Grammatica Taalbouwers ontwerpen grammaticale regels Streven naar zuivering (purisme) en verfijning Naar het model van de klassieke talen
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Grammatica H.L. Spiegel Twe-spraack vande Nederduitsche letterkunst ófte Vant spellen ende eyghenscap des Nederduitschen taals (1584)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw “[…] maar zó die twe an elck ander verknócht wordende een wóórd uytmaken/ neemt menze bey inden noemer als/ slaapmuts, hemdrock, borstlap, handschoen, hozeband, voormou, knóópghat, slaapkamer, woonhuis, bóómghaard, appelbóóm, schryfpen, zandbus, ende dierghelyke ontellike alzó tzamenghelascht: in zulcker voeghen maghmer daghelycks veel t'samenzetten/ die gróte cieraat ende ryckheid inbrenghen/ ende zyn te verstandigher om datter de betekenis beyder wóórden in is/ hier in hebben wy ghelyck de Grieken meerder ryckheid als de Latynen/” (H.L. Spiegel)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Voorbeeld < Het zevende capittel. Vande t'samenvoeghing ende ryckheyd des taals. Over samentrekkingen “Rijkheid van de taal” Verheerlijking van de eigen moedertaal! Streven naar opbouw en verbetering van de volkstaal
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Grammatica H.L. Spiegel, Twe-spraack vande Nederduitsche letterkunst (1584) Verheerlijking van de moedertaal Pleidooi voor taalzuivering Bijdrage tot opbouw en verbetering van de volkstaal op het gebied van de grammatica, naar het model van het Latijn => veel invloed!!
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Woordenboeken Inventariseren + ”neologismen” Weren van vreemde woorden (uit klassieke talen en prestigieuze talen zoals het Frans! => vgl. Attitude t.o.v. Grammatica: anders!)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Woordenboeken Cornelis Kiliaan Dictionarium Teutonico- Latinum (1574) Bij drukker Plantijn in Anterpen
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Woordenboeken Cornelis Kiliaan Dictionarium Teutonico-Latinum (1574) Een mijlpaal! Het eerste wetenschappelijke woordenboek van de Nederlandse taal Internationaal niveau Tot ca. 1700 alle vertaalboeken erop gebaseerd
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Woordenboeken Cornelis Kiliaan Dictionarium Teutonico-Latinum (1574) Dialectische oorsprong aangeven Vertalingen in het Latijn en het Duits
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Nederlands in de wetenschap Steeds meer Nederlands i.p.v. Latijn
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Nederlands in de wetenschap Simon Stevin (Brugge, 1548 – Den Haag of Leiden, 1620) Brugse wiskundige, fysicus & ingenieur
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Nederlands in de wetenschap Simon Stevin Publiceerde in het Nederlands! Neologismen! Waardering Ndl.
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Driehoek Vierkant Wortel Loodrecht Evenwijdig Wiskunde Wijsbegeerte Scheikunde …
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Opmerking 16de eeuw: alleen het begin van standaardiseringsproces ; aanvang van een algemene schrijftaal In de volgende eeuwen gaat de standaardisering verder Standaardiseringsproces in het Noorden!
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw 1. Factoren 2. Gevolgen B. Scheiding Noord en Zuid
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw 1. Factoren B. Scheiding Noord en Zuid
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Reformatie 1566
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Reformatie 1566: Beeldenstorm Begin in (het huidige) Frans-Vlaanderen Reactie van Alva Raad van Beroerte; de ”Bloedraad”
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Filips II en Alva
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Verenigd in de strijd [tegen] Overcentralisering macht van Filips II (minder macht voor de steden) Belastingen Inqusitie => VERZET
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw => De Tachtigjarige Oorlog “De Opstand” 1568-1648 Twaalfjarig Bestand in de jaren 1609-1621 Verzet van de Zeventien Gewesten tegen Filips II
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw => De Tachtigjarige Oorlog Willem van Oranje! (1533 – 1584)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw 1585
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw 1585: Val van Antwerpen
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw 1585: Val van Antwerpen => het Zuidelijke deel van de Nederlanden definitief in handen van de Spanjaarden
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Republiek der Verenigde Nederlanden => het Noordelijke deel van de Nederlanden roept de onafhankelijkheid uit Vrede van Munster (1648): officieel erkend (internationaal)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw => Scheiding Noord & Zuid =>Vele rijke kooplieden en intellectuelen uit het Zuiden immigreren naar het Noorden => Het economische en culturele centrum verschuift van Zuid naar Noord
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw => Scheiding Noord & Zuid Blokkade Antwerpse haven: niet langer economisch centrum Contrareformatie => katholicisme
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw =>Vele rijke kooplieden en intellectuelen uit het Zuiden immigreren naar het Noorden “brain drain” Ook econonomisch verlies voor Zuiden Mede dankzij deze rijke/intellectuele immigranten: bloei in het Noorden
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw =>Vele rijke kooplieden en intellectuelen uit het Zuiden immigreren naar het Noorden Kooplieden Predikanten Geleerden Kunstenaars
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw =>Vele rijke kooplieden en intellectuelen uit het Zuiden immigreren naar het Noorden Ruim 200.000 mensen (= 10% van de bevolking!)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw =>Vele rijke kooplieden en intellectuelen uit het Zuiden immigreren naar het Noorden Bijvoorbeeld: Leiden: 12.000 => 45.000 inwoners Amsterdam: 70.000=> 130.000 inwoners vs. Antwerpen: 100.000 => 42.000
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw => Het economische en culturele centrum verschuift van Noord naar Zuid Amsterdam i.p.v. Antwerpen
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw 2. Gevolgen B. Scheiding Noord en Zuid
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Scheiding Noord & Zuid Aparte ontwikkeling van het Nederlands Noord versus Zuid
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Vele rijke kooplieden en intellectuelen uit het Zuiden immigreren naar het Noorden Het Hollands geeft de toon aan, maar invloed van het Brabants Opm.: Statenbijbel! (volgend college)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw De Antwerps mode
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Op Brabants [op z’n Brabants] knopen sy [zij] haer [hun] mouwen Op Brabants fronsen zy haer brouwen [wenkbrauwen] Op Brabants segghense [zeggen ze] jae voorwaer, Op Brabants spreken sy alle gaer [allemaal], Op Brabants singhense haren sangh, Op Brabants makense haren gangh [lopen ze], Op Brabants Amsterdamse Dochters doet mijn bescheyt, [geef mij antwoord] Schaemt ghy u van de Hollantsche botticheyt? (Roemer Visscher)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Ook in de taal worden elementen van de (prestigieuze!) Brabanders overgenomen Invloed van de Brabanders op de uitspraak van de Hollanders beperkt Uitzondering: diftongering
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Diftongering vb. huis [y:] => [oey] vb. wijs [i:] => [ei] Verklaring: In Holland waren de klinkers al aan het diftongeren Proces versterkt door de Brabanders die al veel langer diftongen hadden
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Diftongering vb. huis [y:] => [oey] vb. wijs [i:] => [ei] Brabants vb. huis [y:] => [oi] vb. wijs [i:] => [ai]
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw In Brabant sayn de liens [mensen] ghemaynlijck exkies [verfijnd] In kleeding en in dracht, dus op de Spaansche mode, Als kleyne Konincxkens of sienelaycke [zichtbare] Goden. O Kaserlaijcke stadt Hantwerpen groot en raijck (Bredero, Spaanschen Brabander)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Opmerking: diftongering in het hedendaagse Nederlands Standaardtaal versus dialecten Zeer westelijke en zeer oostelijke dialecten: geen diftongen Bijvoorbeeld het Antwerps: andere diftongen [oi] en [ai]
http://www. ned. univie. ac http://www.ned.univie.ac.at/Publicaties/taalgeschiedenis/nl/diphthong.htm#muis
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw http://nl.youtube.com/watch?v=OsLevxGguGs
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw http://nl.youtube.com/watch?v=OsLevxGguGs 't Was een occeuse [occasie, tweedehands] da is waar Zai was al mienstens twie- of draiendeirtig jaar Vindegai mai gat nie te diek in dèze rok En ik ben beraid dat te herhalen onder eed Maar oek voer mai was 't een emotioneel moment
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Het economische en culturele centrum verschuift van Zuid naar Noord => Standaardiseringsproces in het Noorden
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw Het Noorden: een onafhankelijke republiek (met godsdienstvrijheid) Men bouwt bewust een algemene Nederlandse schrijftaal Patriottische overwegingen Culturele behoeften Economische behoeften Religieuze behoeften (Statenbijbel!)
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw VRAAGJES Een aantal externe (politieke, sociale, economische, culturele,…) factoren hebben de doorbraak van de volkstaal in de 16de eeuw beïnvloed. Noem deze factoren, en leg uit in welk opzicht ze hebben bijgedragen tot de ontwikkeling van één Nederlandse (standaard)taal. In de 16de eeuw kan men een gewijzigde houding ten aanzien van de volkstaal vaststellen. Leg uit. In de 16de eeuw deden verschillende taalbouwers een poging om één Nederlandse taal te “promoten”, en dit op verschillende gebieden: spelling, grammatica, woordenschat (woordenboeken en woordenschat in de wetenschap). Leg uit en geef telkens een voorbeeld. Voor de “constructie” van een eenheidstaal werden klassieke talen als model gebruikt. Tegelijk probeerde men ook om de invloed van de klassieke talen (en prestigieuze talen als het Frans) te weren. Leg uit. Hoe kwam de scheiding tussen de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden tot stand? Wat zijn de gevolgen voor de ontwikkeling van het Nederlands?
Geschiedenis van het Nederlands Nieuwnederlands in de 16de eeuw