[Plaats/gelegenheid] [Spreker] [Plaats/gelegenheid] Stel je voor als spreker. Kader de presentatie: De presentatie is opgesteld naar aanleiding van de Week van de Valpreventie (WvdV) 2015, waarbij medicatie de belangrijkste focus is. Het geneesmiddelengebruik bij ouderen is immers erg hoog en sommige geneesmiddelen verhogen de kans op een val. De presentatie bestaat uit vragen en antwoorden over valpreventie. Er wordt informatie gegeven over het voorkomen, de gevolgen en de belangrijkste risicofactoren van een val. Verder worden ook een aantal nuttige tips gegeven om toekomstige valpartijen te vermijden. www.valpreventie.be expertisecentrum@valpreventie.be Voordracht valpreventie ouderen

Valproblematiek (h)erkennen Kortfilm ‘Erkenning van de valproblematiek’ De kortfilm ‘Erkenning van de valproblematiek’ laat Paula Semer, voormalig televisiepresentatrice, aan het woord over haar ervaringen met valpartijen en wat zij er aan doet om ze te voorkomen. Deze film is een mooie getuigenis van iemand die aansluit bij de leefwereld van de oudere en kan je gebruiken als intro naar de valproblematiek. Tips: Filmpje speelt af bij aanklikken foto (op voorwaarde dat er internetverbinding is) Filmpje kan gratis gedownload worden via https://vimeo.com/38024441 Voordracht valpreventie ouderen

Wist je dat... Het risico op vallen stijgt als je ouder wordt 1 op 3 ouderen valt jaarlijks minstens 1 keer Vrouwen vallen 2x zoveel dan mannen Geef de oudere informatie over hoe vaak valincidenten voorkomen bij ouderen. Wist je dat... Het risico op vallen stijgt als je ouder wordt: 28% tot 35% (of 1 op 3) van de thuiswonende 65-plussers valt minstens één keer per jaar. Uit deze groep valt 10% tot 31% van de ouderen zelfs twee of meerdere keren per jaar. 32% tot 42% van de thuiswonende 75-plussers valt minstens één keer per jaar. Deze percentages zullen waarschijnlijk nog hoger liggen, want slechts één vijfde van de valpartijen wordt aan de huisarts gemeld. Ouderen verzwijgen vaak een valpartij uit angst hun zelfstandigheid te verliezen en opgenomen te worden in een rusthuis. Er dubbel zoveel vrouwen (30%) dan mannen (15%) vallen: Dit verschil neemt wel af met de leeftijd. Vrouwen lopen twee tot drie maal meer risico op een breuk dan mannen. Dit omwille van botontkalking die samen gaat met de menopauze. Bewoners in woonzorgcentra meer vallen dan thuiswonende ouderen: 30% tot 70% valt minstens eenmaal per jaar. 15% tot 40% valt tweemaal of vaker. Het risico neemt toe bij bewoners met mentale stoornissen. Onder mentale stoornis verstaan we bijvoorbeeld ziektes zoals dementie of de ziekte van Parkinson. Bij ouderen met dementie kan het percentage vallers oplopen tot 66%. In woonzorgcentra vallen ouderen meer Voordracht valpreventie ouderen

Gevolgen Een val kan ernstige lichamelijke, psychosociale en financiële gevolgen hebben Kleine letsels bv. verstuiking Grote letsels bv. heupbreuk Valangst Activiteiten vermijden Na een heupbreuk herstelt slechts 1 op 5 volledig. Opname in woonzorgcentrum Opname in ziekenhuis Geef de oudere informatie over de mogelijke gevolgen van een val. Valincidenten kunnen gevolgen hebben op: Lichamelijk vlak: bij 40 tot 60% van de ouderen resulteert een valpartij in een fysiek letsel: Klein letsel zoals verstuiking, snijwonden, weefselbeschadiging (30 tot 50%). Ernstig letsel (10% tot 15%) waaronder gebroken heup, andere breuken (bv. polsbreuk, enkelbreuk,...), letsels van weke delen (zoals longen en hersenen) en hoofdtrauma. Ouderen die gevallen zijn, hebben een toegenomen kans op overlijden: Een ‘onvrijwillig letsel’ is de 5de doodsoorzaak bij 75-plussers, waarbij valincidenten de belangrijkste oorzaak zijn. Onder ‘onvrijwillige letsels’ verstaan we letsels waarbij men zich niet opzettelijk verwondt. Ten gevolge van een heupbreuk: herwint slechts 1 op 5 ouderen zijn volledige ADL-zelfstandigheid (Activiteiten van het Dagelijkse Leven). wordt 1 op 5 ouderen immobiel. sterft 1 op 3 ouderen binnen het jaar na het valincident. Dit toegenomen sterfterisico blijft behouden tot 10 à 15 jaar na de heupbreuk. riskeert 6 tot 12% een nieuwe heupbreuk. Psychosociaal vlak: valangst (hier wordt later in de presentatie op teruggekomen, zie dia 35 en verder). Economisch vlak: ten slotte zorgt een valincident voor een toename van de kosten, zowel voor de oudere zelf als voor de samenleving. Vallen betekent: Kosten aan de huisarts. Een opname in het ziekenhuis, de nazorg, de medicatie, de kosten van verschillende testen, drastische omgevingsaanpassingen in het huis. De grootste kost is uiteraard de opname in een woonzorgcentrum en vooral kosten ten gevolge van een heupfractuur kunnen hoog oplopen. Voordracht valpreventie ouderen

Valrisicofactoren evenwicht, spierkracht, mobiliteit valangst medicatie omgeving en gedrag duizeligheid Voor de Vlaamse praktijkrichtlijn “Valpreventie bij thuiswonende ouderen: Praktijkrichtlijn voor Vlaanderen” (Milisen et al., 2010) werden 7 risicofactoren geselecteerd, op basis van de best beschikbare wetenschapelijke evidentie ter preventie van vallen. 7 risicofactoren: Evenwicht, spierkracht & mobiliteit Risicomedicatie Duizeligheid Problemen met het zicht Problemen met voeten & schoeisel Risico’s in de omgeving en het gedrag Valangst De 7 valrisicofactoren worden nu één voor één verder toegelicht, waarbij de factor (slaap)medicatie uitgebreider aan bod zal komen (cfr. thema Week van de Valpreventie 2015: ‘Van slaappillen kan je vallen. Praat erover met je arts of apotheker’). voeten en schoeisel zicht Voordracht valpreventie ouderen

De risicofactor medicatie wordt als eerste toegelicht. evenwicht, spierkracht, mobiliteit VAL risico valangst medicatie omgeving en gedrag duizeligheid De risicofactor medicatie wordt als eerste toegelicht. voeten en schoeisel zicht Voordracht valpreventie ouderen

Doe de TEST! Wanneer stijgt jouw risico op vallen? vanaf 2 medicijnen Juiste antwoord: vanaf 4 medicijnen Voordracht valpreventie ouderen

Let op medicatie! Valrisico stijgt als: 4 of meer verschillende medicijnen Of specifieke medicatie zoals Slaapmedicatie Kalmeermedicatie Geneesmiddelen tegen depressie Medicatie tegen hoge bloeddruk Wist je dat... Het risico op vallen toeneemt wanneer de oudere 4 of meer verschillende geneesmiddelen inneemt? Deze kunnen elkaar tegenwerken of versterken, waardoor het risico op vallen toeneemt. Hetrisico op vallen toeneemt wanneer de oudere 1 van volgende geneesmiddelen inneemt: slaapmiddelen, kalmeermedicatie, middelen tegen depressie en ook het gebruik van medicatie die de bloeddruk beïnvloeden. Let vooral op slaapmedicatie! In Vlaanderen slaapt ongeveer één derde van de 65-plussers met een slaapmiddel In de woonzorgcentra is dit zelfs de helft van de bewoners Langdurig gebruik van slaapmedicatie is niet onschuldig! Aan de hand van een aantal stellingen / quizvragen in de volgende dia’s, kan je gaan peilen naar de kennis van ouderen over verantwoord geneesmiddelengebruik en slaapmedicatie in het bijzonder. Voordracht valpreventie ouderen

Doe de medicatietest: goed of fout? STELLING 1 Medicatie heeft hetzelfde effect op ouderen als op jongeren. Dat maakt geen verschil. Antwoord: fout Als je ouder wordt, treden er veranderingen in je lichaam op waardoor je lichaam anders gaat reageren op medicatie. Bij ouderen kan dus dezelfde medicatie anders werken dan bij jongeren. Bijvoorbeeld: met het ouder worden vermindert de werking van je lever en nieren, waardoor medicatie langer in je lichaam blijft en je gevoeliger wordt voor bijwerkingen. Voordracht valpreventie ouderen

Doe de medicatietest: goed of fout? STELLING 2 Medicatie is (altijd) de beste behandeling van een medisch probleem. Antwoord: fout Het is niet altijd nodig om onmiddellijk geneesmiddelen te nemen bij de minste pijn die je voelt. Geneesmiddelen gebruik je best in overleg met je arts of apotheker. Voordracht valpreventie ouderen

Doe de medicatietest: goed of fout? STELLING 3 Hoe ouder we worden, hoe minder slaap we nodig hebben. Antwoord: juist Als je ouder wordt, verandert je slaappatroon en heb je minder slaap nodig. Zo kan je bijvoorbeeld een lichtere slaap ervaren, of vaker wakker worden. Dat is heel normaal. Voordracht valpreventie ouderen

Doe de medicatietest: goed of fout? STELLING 4 Slaapmedicatie is de beste keuze bij slaapproblemen. Antwoord: fout Een slaappil mag dan wel een gemakkelijke oplossing lijken, maar heeft meer nadelen als voordelen op lange termijn. Slaapmedicatie lost de oorzaak van de slapeloosheid niet op. Probeer dus eerst een alternatief uit als je slecht slaapt. Of het verstandig is om slaapmedicatie te gaan nemen, zal je huisarts bepalen. Alternatieven voor een goede slaap zonder slaappil, vind je op dia 18. Je kan een aantal van de alternatieven hier reeds toelichten. Voordracht valpreventie ouderen

Doe de medicatietest: goed of fout? STELLING 5 Vooraleer je start met een slaapmiddel, probeer je best eerst iets anders. Medicatie is niet de eerste keus. Antwoord: juist Wanneer je slecht slaapt, kan het helpen om eerst een aantal alternatieven uit te proberen om goed te kunnen slapen. Als je slecht blijft slapen, overleg dan met je arts de zin van het gebruik van een slaapmiddel voor korte tijd. Alternatieven voor een goede slaap zonder slaappil, vind je op dia 18. Je kan een aantal van de alternatieven hier reeds toelichten. Voordracht valpreventie ouderen

Doe de medicatietest: goed of fout? STELLING 6 Langdurig gebruik van slaapmedicatie is veilig. Je kan dit doen zonder bijwerkingen. Antwoord: fout Slaapmedicatie is niet onschuldig. Het is niet aan te raden om een slaapmiddel langer dan 2 weken te nemen. Slaapmedicatie kan namelijk heel wat nare bijwerkingen veroorzaken, denk maar aan: sufheid, vergeetachtigheid, een moe gevoel overdag, urineverlies, problemen met het evenwicht en vooral ook een verhoogd risico op vallen (met botbreuken tot gevolg). Het verhoogde valrisico komt dus voort uit de mogelijke neveneffecten van deze medicatie, zoals sedatie, duizeligheid en orthostatische hypotensie (orthostatische hypotensie is een plotse daling van de bloeddruk als de oudere van een liggende naar een staande positie overgaat). Voordracht valpreventie ouderen

Doe de medicatietest: goed of fout? STELLING 7 Je stopt best plots met slaapmedicatie. Afbouwen is niet noodzakelijk. Antwoord: fout Als je gedurende langere tijd een slaapmiddel gebruikt en er plots mee stopt, dan kunnen de oude klachten weer terugkomen, soms zelfs nog heviger dan daarvoor. Je kan dan zelfs tijdelijk terug problemen ervaren om te slapen en tijdelijk meer angstgevoelens hebben. Dat komt omdat je lichaam gewend geworden is aan dit geneesmiddel. Als je wilt stoppen met slaapmedicatie, bouw ze dan ALTIJD geleidelijk af en steeds onder toezicht van je huisarts. Voordracht valpreventie ouderen

Sensibilisatiefilmpje ‘Van slaappillen kan je vallen’ In het filmpje ‘Van slaappillen kan je vallen’ getuigen 3 ouderen over het succesvol afbouwen en stoppen van slaappillen en het effect daarvan op hun dagelijks functioneren. Professionelen geven bijkomende informatie over het gebruik van slaappillen op oudere leeftijd. Het filmpje kan gebruikt worden om te tonen dat het afbouwen of stoppen van slaapmedicatie bij ouderen, zelfs na langdurig gebruik, mogelijk is, maar STEEDS onder toezicht van een arts dient te gebeuren. Het filmpje kan ook gebruikt worden om nadien de ervaringen van ouderen met (eigen) slaapmedicatiegebruik te bespreken. De volgende richtvragen kunnen hierbij gesteld worden: Herken je jezelf in dit filmpje? Wie van jullie gebruikt een slaapmiddel? Gebruik je al lang slaapmedicatie? Ervaar je zelf bijwerkingen, zoals we die zagen in het filmpje? Heb je er ooit aan gedacht om ermee te stoppen? ... Tips: Filmpje speelt af bij aanklikken foto (op voorwaarde dat er internetverbinding is) Filmpje kan gratis gedownload worden via https://vimeo.com/119361330 Voordracht valpreventie ouderen

Van slaappillen kan je vallen Slaapmedicatie: Beter niet, want als oudere heb je meer risico op: moeheid of sufheid overdag vergeten concentratieproblemen urineverlies evenwichtsproblemen valpartijen (en breuken) Slaapmedicatie: beter niet, want als oudere heb je bij langdurig gebruik meer risico op: moeheid of sufheid overdag vergeten concentratieproblemen urineverlies evenwichtsproblemen valpartijen (en breuken) Voordracht valpreventie ouderen

Tips voor een goede slaap Op deze dia staan de tips voor een goede slaap opgesomd. Overloop de tips voor een goede slaap samen met de oudere. Toelichting bij ‘Beter te vermijden’ Lezen, computeren of tv kijken in bed. Behoud je slaapkamer alleen om te slapen. Op die manier leer je je lichaam om je bed te associëren met slapen. Roken, alcohol en andere dranken met cafeïne zoals koffie, thee en cola omdat dit oppeppers zijn die je terug doen wakker worden en dus een negatieve invloed op onze slaap hebben. Zware maaltijden en een volle maag voor het slapen gaan omdat een overvolle maag je nachtrust kan verstoren. Een lege maag is evenmin bevorderlijk voor een goede nachtrust. Een lichte hap is OK. Zorg er dus voor dat je niet met een hongergevoel in bed ligt. Meer info nodig? Meer info en tips over slaapproblemen kunnen gevonden worden op de website van de Christelijke Mutualiteit en de Liberale Mutualiteit: Interessante artikels: Slapen Slapeloosheid Dag van de slaap Interessante brochures: Slaapadvies voor rusthuisbewoners’ Voordracht valpreventie ouderen

Slaapmedicatie afbouwen of stoppen? Te onthouden Slaapmedicatie afbouwen of stoppen? Maak ALTIJD een afspraak bij je arts om een afbouwschema op maat te bespreken Stop zeker niet plots met slaapmedicatie  Meer kans op ontwenningsverschijnselen Te onthouden Als je slaapmedicatie wenst af te bouwen of te stoppen, maak dan ALTIJD een afspraak bij je arts om een afbouwschema op maat te bespreken (bouw nooit je slaapmedicatie op eigen initiatief af!). Stop zeker niet plots met slaap- of kalmeringsmiddelen, want dan heb je meer kans op ontwenningsverschijnselen. Bespreek alternatieven met je arts of apotheker om je slaap te verbeteren en kies zo voor minder bijwerkingen en een betere levenskwaliteit. Meer info nodig? Indien de oudere na de toelichting van de risicofactor (slaap)medicatie meer vragen heeft of info wenst, weet dan dat de educatiebrochure (ontwikkeld door het EVV) ‘Van slaappillen kan je vallen. Praat erover met je arts of apotheker’ bestaat. De educatiebrochure is beschikbaar voor 65-plussers die een slaap- of kalmeringsmiddel gebruiken en informeert hen over de negatieve gevolgen van langdurig gebruik, met specifieke aandacht voor het effect op het valrisico. De educatiebrochure dient steeds gekaderd aangeboden te worden aan de oudere via een gezondheidswerker (arts, apotheker, verpleegkundige), die de brochure samen met de patiënt overloopt en bespreekt. Voordracht valpreventie ouderen

2de valrisicofactor: duizeligheid evenwicht, spierkracht, mobiliteit VAL risico valangst medicatie omgeving en gedrag duizeligheid 2de valrisicofactor: duizeligheid voeten en schoeisel zicht Voordracht valpreventie ouderen

Doe de TEST! Langzaam rechtstaan uit zetel of bed vermindert het risico op vallen. JUIST Wie zich duizelig voelt bij snel rechtkomen of vlak na het eten, loopt meer risico op een val Doe de TEST! Langzaam rechtstaan uit zetel of bed vermindert het risico op vallen. JUIST: wie zich duizelig voelt bij snel rechtkomen, of vlak na het eten, loopt meer risico op een val. Voordracht valpreventie ouderen

Duizeligheid bij rechtkomen = bloeddrukval bij rechtkomen of na eten Verhoogt de kans op een val Wist je dat... In medische termen over ‘orthostatische hypotensie’ wordt gesproken? Dit is een plotse daling van de bloeddruk als de oudere van een liggende naar een staande positie overgaat. Dit komt omdat de bloeddruk zich niet snel genoeg aanpast bij het snel opstaan uit een bed of een zetel en de hersenen even wat minder zuurstof krijgen. Dit verschijnsel duurt meestal maar even, maar lang genoeg om het risico op vallen te vergroten. Ouderen die last hebben van orthostatische hypotensie veel meer valpartijen melden dan ouderen die geen duizeligheid ervaren? Voordracht valpreventie ouderen

Duizeligheid bij rechtkomen Tips: Raadpleeg je arts Sta langzaam recht op twee voeten en steun bij het rechtstaan met beide handen op de knieën Verhoog het hoofdeinde van het bed Draag steunkousen Maak geen bruuske bewegingen Zorg voor een niet te warme omgeving Drink voldoende en regelmatig Eet regelmatig kleine porties Let op met bijwerkingen van bloeddruk medicatie Neem voldoende lichaamsbeweging Tips Wanneer bij de oudere orthostatische hypotensie wordt vastgesteld, dient de oorzaak (bijvoorbeeld zout en water tekort, hartproblemen, bijwerkingen van bloeddruk medicatie,...) hiervan te worden onderzocht door de arts. Naast de oorzakelijke diagnose door de huisarts, kunnen andere gezondheidswerkers tips en adviezen geven om orthostatische hypotensie te verminderen/vermijden. Deze tips kunnen ook nuttig zijn voor ouderen bij wie orthostatische hypotensie niet klinisch werd vastgesteld maar die enkel last hebben van duizeligheid bij het rechtstaan: Sta traag op uit een zetel of van een stoel. Ga eerst op de rand van het bed zitten wanneer je opstaat. Laat de benen bengelen totdat je voelt dat uw hoofd niet meer draait; adem eventueel een aantal keren diep in en uit. Plaats vervolgens beide voeten naast elkaar plat op de grond onder de knieën, steun met je handen op je knieën en sta langzaam recht. Maak er een gewoonte van om het hoofdeinde van je bed altijd wat hoger te plaatsen. Draag steunkousen indien nodig. Vermijd bruuske bewegingen, een (te) warme omgeving (bv. hete douche of bad) en langdurig platliggen. Drink voldoende en op regelmatige tijdstippen. Eet regelmatig kleine porties, nuttig geen overdadige maaltijd (om postprandiale hypotensie tegen te gaan). Postprandiale hypotensie is duizeligheid/draaierigheid binnen het uur na een maaltijd. Pas op met medicatie: de werking van bepaalde geneesmiddelen, zoals antidepressiva, geneesmiddelen voor het hart of voor een verhoogde bloeddruk, kunnen orthostatische hypotensie veroorzaken. Neem voldoende lichaamsbeweging en doe de volgende oefeningen voordat je rechtstaat: met de enkels of de polsen draaien, de handen dichtknijpen,… Voordracht valpreventie ouderen

3de valrisicofactor: zicht evenwicht, spierkracht, mobiliteit VAL risico valangst medicatie omgeving en gedrag duizeligheid 3de valrisicofactor: zicht voeten en schoeisel zicht Voordracht valpreventie ouderen

Doe de TEST! FOUT Ik ken mijn huis. Ik hoef het licht niet aan te steken om me te verplaatsen. FOUT Bij ouder worden, gaat het zicht achteruit. Sommige obstakels zie je niet bij slechte verlichting. Doe de TEST! Ik ken mijn huis. Ik hoef het licht niet aan te steken om me te verplaatsen. FOUT: bij het ouder worden, gaat het zicht achteruit, waardoor sommige obstakels over het hoofd gezien worden. Voordracht valpreventie ouderen

Verhoogt de kans op een val Kijk uit met je ogen! Problemen met zicht Verhoogt de kans op een val Wist je dat... Indien er een probleem met de gezichtsscherpte bij de oudere vastgesteld wordt, de kans groot is dat er ook nog andere problemen op het vlak van diepteperceptie en contrastgevoeligheid aanwezig zijn? Vooral deze laatste twee factoren zijn bekend als risicofactoren bij valproblematiek. Een stoornis van het zicht in 70% van de gevallen verholpen kan worden met relatief eenvoudige interventies? Voordracht valpreventie ouderen

Kijk uit met je ogen! Tips: Raadpleeg oogarts bij problemen met lezen of TV kijken Opgelet tijdens de 1ste maanden na aanschaf van een nieuwe (bifocale) bril  jouw ogen hebben tijd nodig om zich aan te passen; wees dus in het begin extra voorzichtig! Laat onderliggende problemen behandelen, bijvoorbeeld cataract Zorg voor een veilige omgeving: voldoende licht? Obstakels uit de weg? ... Tips Bij problemen met lezen of tv kijken wordt de oudere bij voorkeur doorverwezen naar een oogarts. Mensen met valproblemen dienen best jaarlijks op controle te gaan bij hun oogarts. Bij een nieuwe bril of bij een aanpassing dient er voldoende aandacht te gaan naar het correct leren gebruiken ervan. Uit onderzoek is immers gebleken dat in de eerste periode na aanpassing van de brilglazen het valrisico toeneemt. Dat wordt eventueel verklaard door het feit dat de oudere, die nu beter kan zien, meer risicovol gedrag gaat vertonen, waardoor het valrisico toeneemt. Indien de oudere een bifocale bril (bril die dichtbij en veraf kijken combineert) of multifocale bril (u ziet zowel veraf als dichtbij goed én er is een vloeiende overgang tussenin) bril draagt, wees dan bedacht op het gevaar van het dragen van dergelijke bril (verlies van gezichtsscherpte ten gevolge van sterkere lichtbreking in het lagere perifere gezichtsveld) en in geval van problemen, meld deze dan aan jouw huis- of oogarts. Bij aanpassing van brilglazen (bifocaal of multifocaal) moet men rekenen op een aanpassingsfase van minstens een maand. Snelle detectie en behandeling van onderliggende problemen zoals cataract (een vertroebeling van de ooglens waardoor het zicht vermindert), glaucoom (een oogaandoening waarbij oogzenuwcellen langzaam afsterven, door verhoogde oogdruk) en diabetische retinopathie (oogklachten die worden veroorzaakt door suikerziekte) kunnen het zicht verbeteren en op die manier het aantal valincidenten verminderen. Bij behandeling van cataract moeten ouderen gewezen worden op het – tijdelijk – verhoogde valrisico in de postoperatieve periode (cave: overmoedig gedrag omdat ze nu beter zien). Een aangepaste brilcorrectie na de operatie is hierbij eveneens van belang. Eveneens dient men bij een stoornis van het zicht de omgevingsveiligheid te evalueren (zie interventies naar omgevingsveiligheid: dia 34 ‘Ga voor een veilig huis’). Voordracht valpreventie ouderen

4de valrisicofactor: voeten en schoeisel evenwicht, spierkracht, mobiliteit VAL risico valangst medicatie omgeving en gedrag duizeligheid 4de valrisicofactor: voeten en schoeisel voeten en schoeisel zicht Voordracht valpreventie ouderen

Doe de TEST! Met welke schoen is de kans om te vallen het grootst? Sportschoen Pantoffel (achteraan open) Stevige schoen met veters Doe de TEST! Met welke schoen is de kans om te vallen het grootst? Juiste antwoord: pantoffel Wist je dat... Voetproblemen of het dragen van onveilig schoeisel mogelijke oorzaken zijn van valpartijen bij ouderen? Kenmerken van onveilig schoeisel zijn: onvast, open aan de achterkant, te hoge hak (> 2,5cm), te gladde zool of antislipzool, te dikke en zachte middenzool. Op de volgende slide wordt dit aangetoond aan de hand van een afbeelding van een goede schoen (in kader van valpreventie). Bij sommige aandoeningen, zoals diabetes (suikerziekte) en problemen met de doorbloeding extra aandacht moet gaan naar kleine wonden aan de voeten (er is een groter valrisico)?   Voordracht valpreventie ouderen

Juiste schoenen houden je op de been! Tips: Tips: Een goede schoen: omsluit de hele voet. heeft een stevige, platte zool met reliëf. heeft geen hak of een hak van maximaal 2,5 cm hoog. heeft een platte, stevige zool zodat de positie van de voet optimaal ondersteund wordt . heeft het best een sluitingsmechanisme (velcro of veters), dit om uitvallen of ernaast stappen te vermijden. heeft een schuine rand ter hoogte van de hiel en een reliëf aan de onderzijde van de zool. Dit voorkomt het uitglijden op natte of gladde ondergrond.   Voordracht valpreventie ouderen

Laat voetproblemen nazien! Verhogen de kans op een val Bijvoorbeeld: eeltknobbels, ingegroeide nagels, blaren, zweren, amputatie van tenen,... Tips: Voetproblemen? Maak afspraak bij podoloog of orthopedisch chirurg Voetverzorging en voethygiëne? Maak afspraak bij pedicure Wist je dat... Voetproblemen en het dragen van risicohoudend schoeisel eveneens het risico op een valincident kunnen verhogen? De klinische beoordeling van je voeten bij voorkeur gebeurt door een arts of verpleegkundige? Er dient nagekeken te worden of de volgende aandoeningen aanwezig zijn: eeltknobbels, standsafwijkingen zoals platvoet of holvoet, teenafwijkingen, ingegroeide nagels, blaren, zweren, amputatie van tenen, drukpunten, open wonden of diabetes met vermoeden van aantasting diepe gevoeligheid. Je bij voetproblemen steeds een podoloog dient te raadplegen? Je voor voetverzorging en –hygiëne best een afspraak maakt bij de pedicure? Voordracht valpreventie ouderen

5de valrisicofactor: omgeving en gedrag evenwicht, spierkracht, mobiliteit VAL risico valangst medicatie omgeving en gedrag duizeligheid 5de valrisicofactor: omgeving en gedrag Meer info nodig? Meer achtergrondinformatie of handig educatiemateriaal over deze valrisicofactor vind je op http://www.valpreventie.be/Aanbod.aspx: ‘Ga voor een veilig huis’ Folder ‘Zelfstandig thuiswonen, iets voor u! Brochure ‘Zolang mogelijk zelfstandig thuis blijven wonen, hoe doet u dat? (Koning Boudewijn Stichting) voeten en schoeisel zicht Voordracht valpreventie ouderen

Doe de TEST! FOUT Er ligt een antisliplaag onder al mijn tapijten. Mijn huis is nu volledig valvrij. FOUT Antisliplaag onder alle tapijten is goed, maar er zijn nog zeer veel andere factoren binnen- en buitenshuis die valpartijen kunnen veroorzaken. Doe de TEST! Er ligt een antisliplaag onder al mijn tapijten. Mijn huis is nu volledig valvrij. Fout: antisliplaag onder alle tapijten is goed, maar er zijn nog zeer veel andere factoren binnen- en buitenshuis die valpartijen kunnen veroorzaken. Voordracht valpreventie ouderen

Ga voor een veilig huis! Risicovolle omgeving Tips: Verhoogt de kans op een val Tips: Consulteer een ergotherapeut Of doe het zelf: www.dezilverensleutel.be ‘Knelpuntenwandeling in de buurt’ Wist je dat... het valrisico toeneemt bij een onopgeruimd huis, losse tapijten, losliggende snoeren, niet goed zichtbare drempels,...? het valrisico toeneemt bij ouderen die risico’s onvoldoende inschatten, haastig zijn, hulpmiddelen weigeren te gebruiken of verkeerd gebruiken,...? velen hun woning veiliger inschatten dan het in werkelijkheid is? de meeste valpartijen zich in de thuisomgeving voordoen? ouderen die vinden dat ze geen goede gezondheid hebben, hun vallen toeschrijven aan zichzelf en niet aan de dingen uit hun omgeving? de invloed van de omgeving stijgt bij: ouder wordende ouderen? ouderen die al eens gevallen zijn? heel veel ongevallen gebeuren omdat men overhaast te werk gaat? Tips: Risico’s in de thuisomgeving en risicovol gedrag kunnen in eerste instantie op basis van een klinische indruk vastgesteld worden bij een huisbezoek door bijvoorbeeld een ergotherapeut. Men kan hierbij: De website www.dezilverensleutel.be raadplegen: de Zilveren Sleutel ijvert voor langer zelfstandig thuis wonen van ouderen. Op deze site vind je concrete tips om je woning comfortabeler en veiliger te maken en informatie over woningaanpassing, woonvormen, premies, leningen en dienstverlening. Knelpuntwandeling in de buurt: controleer de directe woonomgeving van ouderen naar toegankelijkheid en ‘valkuilen’. Samen met een (groep) vrijwilliger(s), intermediairen en ouderen worden de knelpunten opgespoord via een knelpuntenwandeling: losse tegels, gladde hellingen, te hoge opstapjes, oversteekplaatsen,... De verschillende knelpunten worden per route geïnventariseerd en gaan daarna naar de verantwoordelijke personen in de gemeente/stad voor opvolging. Download gratis de handleiding en knelpuntenfiche.   Voordracht valpreventie ouderen

6de valrisicofactor: valangst evenwicht, spierkracht, mobiliteit VAL risico valangst medicatie omgeving en gedrag duizeligheid 6de valrisicofactor: valangst voeten en schoeisel zicht Voordracht valpreventie ouderen

Doe de TEST! Omdat ik angst heb om te vallen, ben ik voorzichtig. En daardoor val ik minder. FOUT Door valangst ga je activiteiten vermijden die je nog wel kan, waardoor het valrisico verhoogt. Doe de TEST! Omdat ik angst heb om te vallen, ben ik voorzichtig. En daardoor val ik minder. Fout: door valangst ga je activiteiten vermijden die je nog wel kan, waardoor het valrisico verhoogt. Voordracht valpreventie ouderen

Een juiste portie valangst 2. Angst om te vallen 3. Activiteiten verminderen 4. Conditie vermindert 5. Spiersterkte vermindert 6. Reflexen verminderen 7. Valrisico verhoogt Gezonde valangst Wist je dat valangst kan variëren van: een ‘gezonde’ bekommernis over het vermijden van een risico in de omgeving (bv. een bevroren, gladde ondergrond). tot een ‘verlammende’ bekommernis die ertoe kan leiden dat een persoon bepaalde activiteiten niet meer zal uitvoeren die hij/zij eigenlijk nog kan. 4 op 5 ouderen bang zijn om te vallen, ongeacht of ze al gevallen zijn of niet. 1 op 2 ouderen met valangst vermijdt activiteiten, wat kan leiden tot: verminderde mobiliteit: vooral bij verlammende valangst kunnen ouderen zo angstig zijn om te vallen dat ze minder gaan bewegen waardoor spierkracht, evenwicht en botsterkte afneemt. Hierdoor verhoogt de kans op vallen en het oplopen van een fractuur na een val. depressie, ten gevolge van het verlies aan zelfvertrouwen en het verlies van zelfstandigheid sociale isolatie, doordat de oudere steeds beroep moet doen op anderen; dit zorgt ervoor dat de oudere zich meer en meer terugtrekt uit het maatschappelijk leven. Bijvoorbeeld: geen boodschappen meer doen vermindert het sociaal contact. Tips bij valangst: Mensen met valangst moeten dit bespreken met hun gezondheidswerker en vooral aangeven in welke precieze omstandigheden ze valangst ervaren. Bijvoorbeeld: angstig zijn wanneer men een bad moet nemen of wanneer men alleen op straat moet wandelen. Een mogelijke oplossing zou dan kunnen zijn dat iemand hen helpt wanneer ze een bad moeten nemen, of dat een kinesitherapeut hen aanleert om een rollator of looprek te gebruiken, zodat ze meer steun hebben als ze met rollator of looprek op straat gaan wandelen. De belangrijkste tip is dat ouderen toch zo veel als mogelijk in beweging blijven, want rusten roest! En te weinig beweging verhoogt dus het valrisico. Voordracht valpreventie ouderen

Evenwicht, spierkracht, mobiliteit VAL risico valangst medicatie omgeving en gedrag duizeligheid 7de (laatste) valrisicofactor: evenwicht, spierkracht en mobiliteit voeten en schoeisel zicht Voordracht valpreventie ouderen

Doe de TEST! Je blijft beter zitten in je zetel, zo heb je minder kans om te vallen. FOUT Door minder te bewegen, vermindert je conditie en vergroot de kans op vallen. Doe de TEST! Je blijft beter zitten in je zetel, zo heb je minder kans om te vallen. Fout: als je minder beweegt, vermindert je evenwicht, spierkracht en conditie en vergroot de kans op vallen. Wist je dat... Verminderd evenwicht, spierkracht en/of mobliteit 1 van de meest belangrijke risicofactoren voor een val is? De beste remedie om valpartijen te voorkomen daarom lichaamsbeweging is? Iedere (bijkomende) beweging, hoe klein ook, te verkiezen is boven niet actief zijn? Uiteraard is het beter om zo fit en actief mogelijk te worden/blijven, en wordt aanbevolen om min. 30 minuten licht tot matig te bewegen (bv. wandelen, fietsen, zwemmen) en dit bij voorkeur dagelijks. Indien de oudere een dergelijke fysieke activiteit niet gewoon is, is het belangrijk om dit geleidelijk aan op te bouwen (bv. start met 5 à 10 minuten en evt. het doel van 30 minuten spreiden over een aantal kortere momenten in de dag). Tips: Integreer beweging best blijvend in dagelijkse activiteiten (bv. te voet naar de bakker gaan, zelf licht huishoudelijk werk uitvoeren en enkel het zwaardere werk overlaten aan professionele gezondheids- of welzijnswerker, zelf de post binnenhalen i.p.v. de mantelverzorger dat te laten doen). De reden hiervoor is dat de motivatie en/of therapietrouw om te (blijven) oefenen/bewegen zeer laag is bij ouderen. Kom hierbij voldoende buiten in het daglicht. Drink voldoende water (1,5 à 2 liter per dag) bij lang aangehouden activiteiten of bij warm weer. Voordracht valpreventie ouderen

Blijf actief, vermijd vallen! 10/10/2013 Blijf actief, vermijd vallen! Toename - Zelfstandig leven - Gezond gewicht - Botsterkte - Sterkte spieren, gewrichten, houding, coördinatie Afname - Valpartijen - Ziekten (diabetes, hartproblemen, ...) - Stress Actief zijn/blijven! Wist je dat... Regelmatig bewegen/actief zijn niet alleen een positief effect heeft op het valrisico bij ouderen, maar ook tal van andere gezondheidsvoordelen heeft, zoals: behouden of bekomen van een gezond lichaamsgewicht (door het verhogen van het metabolisme) actief en fit blijven door regelmatig te bewegen, bezorgt de oudere bovendien sterke botten (belangrijk i.k.v. preventie van osteoporose), sterke spieren en gewrichten, en het verbetert de houding en coördinatie verminderen van stress (psychosociaal welbevinden) vergroten van vreugdebeleving, men heeft meer plezier in het leven verminderen van het risico op suikerziekte, hoge bloeddruk, hartproblemen, beroerte, sommige soorten van kanker enz. Voordracht valpreventie ouderen

10/10/2013 Activiteitenpiramide thuissetting Om het belang van bewegen en vermijden van inactiviteit visueel duidelijk te maken, kan je gebruik maken van de activiteitenpiramide van het EVV. Voor meer achtergrondinformatie over de activiteitenpiramide, surf naar http://www.valpreventie.be/Aanbod/WeekvandeValpreventie/FocusWvdV/Activite itenpiramide.aspx De organisatie die de vorming aanvraagt, kan de activiteitenpiramide als volgt bekomen (informeer hen hierover): Door deze gratis te downloaden en printen via: activiteitenpiramide thuissetting Gratis de folder ‘Dans je leven lang!’ te printen of aan te vragen bij het Logo in de buurt Gratis de ‘placemat activiteitenpiramide thuissetting’ te printen of te bestellen via het Logo in de buurt   Voordracht valpreventie ouderen

10/10/2013 Activiteitenpiramide woonzorgcentrum Om het belang van bewegen en vermijden van inactiviteit visueel duidelijk te maken, kan je gebruik maken van de activiteitenpiramide van het EVV. Voor meer achtergrondinformatie over de activiteitenpiramide, surf naar http://www.valpreventie.be/Aanbod/WeekvandeValpreventie/FocusWvdV/Activite itenpiramide.aspx De organisatie die de vorming aanvraagt, kan de activiteitenpiramide als volgt bekomen (informeer hen hierover): Door deze gratis te downloaden en printen via: activiteitenpiramide woonzorgcentrum Gratis de ‘placemat activiteitenpiramide woonzorgcentrum’ te printen of te bestellen via het Logo in de buurt Voordracht valpreventie ouderen

Preventie van breuken Risico op breuk preventie Voeding VAL Risico op breuk preventie Voeding Fractuurpreventie Omdat niet alle valincidenten te voorkomen zijn, dient er ook aandacht te zijn voor preventie van breuken. In het bijzonder bij ouderen bij wie bepaalde interventies niet mogelijk zijn, bijvoorbeeld ten gevolge van dementie, is fractuurpreventie belangrijk. De fractuurpreventiemaatregelen behoren tot de taak van de huisarts. Voordracht valpreventie ouderen

Doe de TEST! JUIST De juiste voeding helpt breuken te voorkomen. Voldoende inname van Calcium en Vitamine D versterkt de botten en verbetert de spierkracht en het evenwicht, waardoor de kans op (breuken door) een val vermindert. Doe de TEST! De juiste voeding helpt breuken te voorkomen. Juist: voldoende inname van Calcium en Vitamine D versterkt de botten en verbetert de spierkracht en het evenwicht, waardoor de kans op (breuken door) een val vermindert. Wist je dat... Als je ouder wordt, je botten brozer worden omdat ze voornamelijk calcium verliezen? Gezonde voeding rijk aan Calcium en Vitamine D en voldoende zonlicht (zorgt voor aanmaak van vitamine D) belangrijk zijn om de kans op breuken ten gevolge van een val te verkleinen? Vitamine D het lichaam helpt om Calcium uit de voeding op te nemen; het zorgt ook voor sterke spieren? Inname van extra calcium en vitamine D (via voedingssuplementen) best met de huisarts dient besproken te worden? Voordracht valpreventie ouderen

Calcium en vit D Calcium en vitame D rijke voeding Deze figuur laat zien welke voedingsmiddelen rijk zijn aan Calcium en Vitamine D. De figuur kan geraadpleegd worden via de CM-brochure ‘Laat je niet vallen’. Calcium is voornamelijk terug te vinden in: vis, ei, gekookte aardappelen, vijgen, melkproducten, broccoli, Chinese kool, spinazie, rammenas, radijsjes, abrikoos, appel, dadels, kiwi en pruimen Vitamine D is voornamelijk terug te vinden in: vis (zalm, snoek, baars, tonijn, sardienen), ei en lever. Vorming valpreventie thuissetting

Ga zeker langs de huisarts om jouw valrisico te laten evalueren indien: Je recent 1 of meer keer gevallen bent Je loop- en/of evenwichtsproblemen ondervindt Ga zeker langs de huisarts om jouw valrisico te laten evalueren indien: Je recent 1 of meer keer gevallen bent Je loop- en/of evenwichtsproblemen ondervindt Voordracht valpreventie ouderen

Val- en fractuurpreventie Vlaanderen Contact Expertisecentrum Val- en fractuurpreventie Vlaanderen Centrum voor Ziekenhuis- en Verplegingswetenschap KU Leuven Kapucijnenvoer 35 blok d bus 7001 3000 Leuven Permanentie Tel 016 32 00 51 Dinsdag, woensdag, donderdag 9u30-11u www.valpreventie.be Meer informatie over valpreventie kan geraadpleegd worden op www.valpreventie.be. De website omvat de volgende aspecten: Pagina ‘Welkom’: startpagina met meest recente nieuwsjes vanuit het Expertisecentrum Val- en fractuurpreventie Vlaanderen. Pagina ’65+’: omvat informatie gericht aan de oudere, familie, mantelzorger Pagina ‘Zorgverlener’: richt zich tot professionele zorgverleners: voor het welzijn van de ouderen in hun dagelijkse omgeving (thuis of in een woonzorgcentrum) dienen wetenschap en praktijk op elkaar afgestemd te worden. De aangeboden val- en fractuurpreventiemaatregelen, richtlijnen en tips op deze pagina’s zijn gebaseerd op de best beschikbare wetenschappelijke evidentie, rekening houdend met de haalbaarheid in de thuisomgeving en het werkveld. Pagina ‘Buurt (BOEBS)’: richt zich tot gemeenten. Lokale besturen of organisaties kunnen een belangrijke rol spelen om valpreventie voor de ouderen in de gemeente bespreekbaar te maken. Een gemeenschapsbenadering blijkt immers heel succesvol te zijn om vallen bij ouderen te voorkomen. VIGeZ ontwikkelde, met ondersteuning van het EVV, het BOEBS-project (Blijf Op Eigen Benen Staan). BOEBS helpt de praktijkrichtlijn valpreventie bij thuiswonende ouderen te integreren in de Vlaamse gemeenten. Aan de hand van activiteiten wordt het hoge aantal valpartijen bij ouderen aangepakt in de gemeente. Pagina ‘Aanbod’: de ‘Week van de Valpreventie’ betreft een jaarlijks initiatief van het EVV, VIGeZ en Logo’s. Tijdens deze week worden alle verenigingen, organisaties, intermediairen, woonzorgcentra, gezondheids- en welzijnswerkers enz., dit is iedereen die in contact komt met 65-plussers, aangesproken om eenzelfde boodschap naar buiten te brengen ter preventie van vallen bij ouderen. De week gaat jaarlijks door tijdens de laatste week van april en gaat dit jaar door van 20 tot en met 26 april 2015. Voordracht valpreventie ouderen