Acht juridische analyses voor de toekomst van het Pensioenstelsel Expertisecentrum Pensioenrecht en vu Law academy Vrije Universiteit Amsterdam

Verder kijken naar juridische toekomst pensioen Expertisecentrum Pensioenrecht – Prof Erik Lutjens

Acht juridische analyses voor de toekomst van het Pensioenstelsel Dagvoorzitter Monica swalef Swalef pensioenjuristen

Programma 13.30-15.10: Lezingen: 15.10-15.40: Pauze Lezing 1: Welke problemen moeten opgelost? - mr. drs. Edwin Schop Lezing 2: Wat is het doel? - mr. Ivor Witte Lezing 3: Verplicht of niet? - prof. dr. Erik Lutjens Lezing 4: Toegang zelfstandige? - mr. Mark Boumans Lezing 5: Welke solidariteit en gelijkheid? – prof. dr. Erik Lutjens en mr. Monique van der Poel Lezing 6: Pensioen, of ook zorg en wonen? - mr. Wim Thijssen Lezing 7: Welke fiscale behandeling? - prof. mr. Herman Kappelle Lezing 8: Pensioen in de context van de EU? - drs. Erik Schouten CPC 15.10-15.40: Pauze 15.40-16.20: Reacties Reactie 1: Mr. Tarik Uçar Reactie 2: Michiel J. Hietkamp 16.20-17.00: Discussie - geleid door Monica Swalef 17.00-18.00: Borrel

Problemen en uitdagingen Mr. drs. Edwin Schop CPL Directeur Flexis Groep, adviseurs arbeidsvoorwaarden en verbonden aan het Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam

Probleem Uitgangspunt Ontwikkeling premie als stuurmiddel afhankelijkheid financiële markten balans jong en oud ontgroening en vergrijzing lifetime employment arbeidsmarkt verandert solidaire collectiviteit maatschappij wordt individueler Probleem uitgangspunten zijn achterhaald huidige stelsel zucht en kraakt

Pogingen tot nu toe Onderzoeken Goudswaard, Donner, Frijns (2009) Pensioenakkoord (2010 - 2013) Voornemen: omzetten in nFTK (2011 - 2014) nFTK per 2015, is technisch onderhoud (2011 - 2014) Reconstructie/nieuwbouw nu pas gestart (2015 - ….)

Uitdagingen Verplichtstelling behouden, zo ja in welke vorm? Welke vormen van solidariteit nog aanvaardbaar? Past doorsneepremie nog? Hoe om te gaan met transitie? Wat is positie van zzp-er in tweede pijler? Ontschotten pensioen, wonen en zorg? Kan organisatie van tweede pijler pensioen beter?

“Verder kijken!”

Doel van pensioen Mr. Ivor Witte Promovendus Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam

Verzorgen of belonen Principe: maatstaf, in acht nemen uit overwegingen van rechtvaardigheid, redelijkheid of een andere dimensie van de werkelijkheid (Dworkin) Principes kunnen daardoor bijdragen aan de onderbouwing van concrete regels (Hart) Twee principes van pensioen: beloning en verzorging: beloning: pensioen tegenprestatie voor verrichte arbeid verzorging: pensioen voorziet in de behoefte van levensonderhoud

Principes versus pensioen in natura Pensioen in natura = verstrekken van zorg Geen verzorgingsgedachte: voorziet niet in behoefte van levensonderhoud Geen beloningsgedachte: geen uitkering in geld Praktisch: wijziging PW en mogelijk IORP-richtlijn nodig

pensioen naar hypotheek Principes versus pensioen naar hypotheek Geen verzorgingsgedachte: wonen weliswaar eerste levensbehoefte, maar eigendom woning niet van belang Geen beloningsgedachte: gaat om afschrijving duurzaam consumptiegoed Eventueel wel betaling interest in uitkeringsfase te verenigen met principes van pensioen

“Verder kijken!”

Verplicht of niet verplicht? Prof. dr. Erik Lutjens Hoogleraar Pensioenrecht Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam

Wat is verplicht? Rechtstreeks bij wet: notarieel PF, ABP Op verzoek representatieve vertegenwoordiging: verplichtstelling Wet Bpf 2000, Wvb Contractueel verplicht collectief: cao Contractueel verplicht individueel: pensioenovereenkomst

Wettelijk verplichte deelneming verplicht? Antwoord = neen Nederlandse keuze

Dus afschaffing zonder meer mogelijk? Naar NL recht: afschaffen mag zorgplicht wetgever laat zich niet toetsen (Grondwet) Naar internationaal recht: veel besproken eigendomsrecht? Geen strijd, want: opgebouwde rechten blijven bestaan, misschien onzekerder, maar geen aantasting in wezen van het opgebouwde recht

Afschaffing noodzakelijk voor doelen? Neen Minder doorsneepremie Ander karakter. Premieovereenkomst Uittreders Ongeremde vrijwillige voorzetting tegen doorsneepremie + zorgplicht bij aanbod bij einde deelneming Flexibele arbeidsmarkt Waardeoverdracht naar verzamelregeling. Concurrentie van uitvoerders Keuze uitvoerder Alleen regeling verplicht, collectieve keuze uitvoerder Keuze regeling Meer contracting out. In ieder geval op basis van cao

“Verder kijken!”

‘Een pensioenstelsel voor alle werkenden’ Mr. Mark Boumans Promovendus Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam en werkzaam bij PGGM

Oplossingsrichtingen Huidig stelsel geen grand design 1e | 2e | 3e pijler Knelpunten verandering stelsel arbeidsverhoudingen door groei aantal zzp-ers + groei flex-arbeid Oplossingsrichtingen vergroot bereik 2e pijler → verplicht verbeter mogelijkheden 3e pijler → vrijwillig introductie nieuw stelsel → grand design?

‘Pensioenstelsel voor alle werkenden’ verplicht aanvullende basisvoorziening voor alle werkenden ongeacht arbeidsverhouding met individuele of collectieve aanvulling … Uitgangspunt wettelijke pensioenplicht voor alle werkenden

Juridische noodzaak pensioenstelsel voor alle werkenden? Wettelijke pensioenplicht getoetst aan: Proportionaliteit en subsidiariteit Overheidsinterventie gerechtvaardigd + noodzakelijk? Geen ander middel effectief, minder bezwarend Getoetst voor: Werknemers met aanvullend pensioen Witte vlek Zelfstandigen

Juridische noodzakelijkheid Getoetst aan eigendomsrecht Protocol EVRM legitimatie eigendomsontneming ‘fair balance’: belang samenleving – individu levenstandaardbescherming vs. bescherming minimumniveau (AOW) De werkende Arbeidsrechtelijk | sociaalrechtelijk | fiscaalrechtelijk Onderscheid groepen werkenden vervaagt Gewenste effecten

“Verder kijken!”

Doorsneepremie Prof. dr. Erik Lutjens Hoogleraar Pensioenrecht Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam mede namens mr. Monique van der Poel Promovenda Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam en advocaat bij EPB-law

Probleem? En voor wie? Niet voor: blijvers – ouderen - late toetreder - uitvoerder Wel voor: de uit het stelsel tredende deelnemer werkgever met jong personeelbestand Voor werkgever alleen issue Als zijn personeel altijd jong blijft – maar is dat aannemelijk? Of bij vrijstelling (ivm VTN) – maar is dat een probleem?

De uittreders en de argumenten Stelsel op de schop alleen vanwege uittreders? Goede aspecten solidariteit behouden? Profijtbeginsel onjuist Er is geen (eigendoms)recht op premie Premie is hoofdzakelijk werkgeverspremie Nadeel niet meer profiteren oplossen met daarop gerichte maatregel Zie presentatie Lutjens: voorzetting deelneming tegen doorsneepremie

Alternatieven juridisch houdbaar? Afschaffen doorsneepremie en Mededingingsrecht Essentie voor behoud verplichtstelling: sociale functie Een vorm van solidariteit, doorsneepremie niet noodzakelijk Wat overblijft: toetsen aan proportionaliteit Is deze vorm van solidariteit zonder verplichte deelneming niet op economisch verantwoorde wijze door een pensioenfonds uit te voeren

Alternatieven juridisch houdbaar? Progressieve premie of degressieve opbouw en gelijk behandeling op grond van leeftijd Leefijdonderscheid verboden, tenzij objectieve rechtvaardiging Bij premieovereenkomst verdedigbaar Met zelfde redenering zowel ongelijke premie + gelijke opbouw of gelijke premie + ongelijke opbouw Bij uitkeringsovereenkomst Waarschijnlijk niet verdedigbaar, want arbeidsvoorwaarde is pensioenaanspraak en niet de premie

Conclusie Beoogde doelen alleen bereikbaar bij premieovereenkomst Premieovereenkomst kan met doorsneepremie Premieovereenkomst kan binnen verplichte deelneming Moet dan het stelsel overboord worden gezet alleen voor uittreders waarvoor een meer toegesneden maatregel mogelijk is

“Verder kijken!”

Pensioen inzetbaar voor “wonen” en “zorg”? Mr. Wim Thijssen Advocaat bij Thijssen Pensioen Advocaten en promovendus Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam

Inzetten pensioen bij “wonen” en “zorg” (Extra) aflossen hypotheek met pensioenvermogen (Extra) aflossen restschuld na (gedwongen) verkoop woning met pensioenvermogen (Extra) aflossen of (gedeeltelijke) rentebetaling uit pensioenpremie (Extra) zekerheid stellen met pensioenvermogen Zorg: Direct en indirect naturapensioen Algemeen: Sanering bij (dreiging) schuldsanering of faillissement

Wat zit er in de gereedschapskist? Afstand van pensioen (denk aan verplichte pensioenregelingen) Pensioen moet worden uitgedrukt in Nederlands wettig betaalmiddel Ouderdomspensioen dient levenslang te zijn Pensioen kan niet worden afgekocht Vervreemding van pensioen is slechts beperkt mogelijk Volmacht tot invordering van pensioen is herroepelijk Beslag op pensioen is beperkt mogelijk “Pensioen” is beperkt aantastbaar bij schuldsanering en faillissement Voor “pensioen” geldt een bijzondere voorrangsregeling

Toepassen van het gereedschap bij woningfinanciering "Vrijmaken” van pensioenvermogen is afkoop; niet mogelijk Met terugwerkende kracht afstand doen van pensioenovereenkomst is aantasting verworven aanspraken; niet mogelijk Voor de toekomst afstand doen van pensioen is mogelijk; premie dan inzetbaar (uitzondering: verplichte pensioenregelingen) Pensioen laten fungeren als zekerheid door verpanding is vervreemding; in die vorm niet mogelijk Scheiding/eindigen partnerrelatie: verband met alimentatie, pensioenverevening en bijzonder partnerpensioen “Vrijmaken” pensioenvermogen van saniet of failliet; niet mogelijk

Toepassen van het gereedschap voor zorg Direct naturapensioen: niet mogelijk Indirect naturapensioen: wel mogelijk

Denkbare aanvullingen van de gereedschapskist Wettelijke uitzondering op afkoopverbod voor woningfinanciering; eventueel door delegatie Wettelijke uitzondering op verbod van vervreemding om pensioen te kunnen verpanden; eventueel door delegatie Wettelijke uitzondering verplichte deelneming; individuele vrijstellingsmogelijkheid met beroepsgang Onherroepelijke inningsvolmacht (boven beslagvrije voet?) in het kader van woningfinanciering Pensioen direct in natura uitkeren mogelijk maken (vergt ook aanpassing pensioenfondsenrichtlijn en Richtlijn Solvabiliteit II)

“Verder kijken!”

Fiscaal Prof. mr. Herman Kappelle Bijzonder hoogleraar Fiscaal Pensioenrecht bij de Vrije Universiteit Amsterdam en directeur Aegon Adfis

Nabije toekomst Nettopensioen: - AMvB voorgehangen; voorwaarden voor dispensatie - fiscale kader op basis van Wet LB 1964 in Belastingplan 2015 Verschil in franchise eindloon en middelloon: - eindloon 100/66,28 AOW-gehuwd - middelloon 100/75 AOW-gehuwd - besluit 23-9-2014, BLKB 2014/1702M Verlies partnerpensioen a.o.-deelnemer bij pensioenfonds - politieke wil voor oplossing conform verzekerde regeling ontbreekt - argumentatie Wiebes o.b.v. WMK onvolledig Verschil opbouw a.o.-deelnemers met en zonder a.o.-pensioen - politieke wil om artikel 10a UBLB aan te passen ontbreekt Pensioeningangsdatum 1e van de maand of verjaardag - storm in een glas water, opbouw stopt ook op 1e van de maand

Verdere toekomst Hoe consistent is de grens van € 100.000? - in beginsel geïndexeerd - knop is er, draaien er aan dus makkelijk(er) Pensioen, wonen en zorg Meer flexibiliteit - vóór pensioendatum - ná pensioendatum

Pensioen, wonen en zorg RMU-voorstel; eigen bijdrage naar keuze te gebruiken voor pensioen of aflossen hypotheek Op het eerste gezicht sympathiek, op het tweede gezicht onuitvoerbaar - doorsneepremie - ongelijke behandeling; man/vrouw, jong/oud, huurder/eigenaar - selectie; gezondheid, dekkingsgraad Uitwisselbaarheid pensioen en zorg raakt fundament van pensioen Pensioen is oudedagsvoorziening; dus levenslang en niet afkoopbaar Oudedag houdt pas op als je dood bent Andere vraag is of niveau pensioen per definitie en voor iedereen moet zijn wat het nu is Genoeg, te veel, te weinig?

Meer flexibliteit vóór pensioendatum Werkgever heeft bestemming gebonden deel salaris voor pensioen, wonen en zorg. Maximaal de pensioenpremie die op basis van de omkeerregel mag worden betaald. Werknemer bepaalt hoe hij dit wil verdelen. Wat pensioen wordt, blijft pensioen. Wonen en zorg uit netto inkomen. Wel minimaal adequaat pensioen; hoogte daarvan is per deelnemer verschillend. Absoluut minimum is politieke vraag. Pensioenpremie en/of –aanspraken krijgen geen andere bestemming, maar deelnemer verdeelt beschikbare loonruimte anders. Hoeveel (on)gelijkheid en selectie vinden we acceptabel?

Meer flexibliteit na pensioendatum 100/75 ook na pensioeningang, voor beperkt aantal situaties met incidentele uitgaven voor zorg (traplift). Artikel 18d, eerste lid Wet LB 1964 aanpassen. Gelijktrekken tweede en derde pijler; zie rapport VvB 2010, “Fiscale behandeling van oudedagsvoorzieningen, het kan beter, eerlijker, efficienter en eenvoudiger”. Uitgangspunten staan nog overeind; - zelfde ruimte o.b.v. middelloon tweede pijler - zelfde grondslag, franchise en deeltijdfactor - in tijd ongelimiteerde inzet niet benutte ruimte uit verleden - in uitkeringsfase zelfde behandeling; 100/75 ook in derde pijler

“Verder kijken!”

Keuzevrijheid: buitenlandse aanbieders op de Nederlandse pensioenmarkt Drs. Erik Schouten CPC Internationaal adviseur bij Aegon Adfis en promovendus Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam mede namens mr. Michelle Tomeij CPL Promovenda Expertisecentrum Pensioenrecht Vrije Universiteit Amsterdam

+ 56%

Buitenlandse aanbieders op Nederlandse pensioenmarkt VWEU-vrijheden IORP-RL, SII-RL PW en Wft Buitenlandse aanbieders op Nederlandse pensioenmarkt

'Vlucht pensioenfonds naar België onverantwoord'

+ 56%

“Verder kijken!”

Pauze

Beleidsadviseur Pensioenfederatie Reactie mr. Tarik Uçar Beleidsadviseur Pensioenfederatie Wat is (‘het probleem’ met) pensioen?

Reactie Michiel Hietkamp Voorzitter CNV Jongeren Pensioen in de 21e eeuw

Individueel waar het kan, collectief waar ‘t moet

Pensioen en …?

Discussie onder leiding van Monica Swalef

DANK VOOR UW AANWEZIGHEID Expertisecentrum Pensioenrecht en vu Law academy Vrije Universiteit Amsterdam

Einde & Borrel