6 De Republiek in Europa

Tijd van Regenten en Vorsten • 1600-1700 De Republiek in Europa Tijd van Regenten en Vorsten • 1600-1700 Vroegmoderne Tijd Afbeelding: Een VOC-schip vergaat. Adam Willaerts, 1614.

Kenmerkende aspecten Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie. De wetenschappelijke revolutie. Het streven van vorsten naar absolute macht. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Een kloppend hart De toepassing van de principes van het kapitalisme leidt in de 17de-eeuwse Republiek tot een ongekende bloei van de economie. De beurs van Amsterdam wordt het levendige centrum van de ontluikende wereldeconomie. Ook groeit Amsterdam uit tot de stapelmarkt van Europa in deze tijd van het handelskapitalisme. Kenmerkend aspecten: Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden Afbeelding: Binnenplaats van de Amsterdamse beurs door Emanuel de Witte, 1653

De slag om de handel in Oost-Indië Afbeelding: de verovering van Malakka op de Portugezen door de VOC in 1641. De stad lag aan de strategisch zeer belangrijke Straat van Malakka. De handel met Oost-Indië vormt het bekendste voorbeeld van het 17de-eeuwse handelskapitalisme. De VOC moet hard vechten voor haar positie in Azië. WIC voor Amerika De Portugezen worden grotendeels verdreven, maar in de 18de eeuw nemen de Britten het roer over.

Hollands Glorie? Om haar monopolie in de specerijhandel te handhaven treedt de VOC dikwijls meedogenloos op. Octrooirecht Jan Pietersz. Coen vestigt op dit gebied een bedenkelijke reputatie. Links: Replica van de Batavia Rechts: diverse uit Oost-Indië afkomstige producten.

‘Franse’ en ‘Latijnse’ scholen In vergelijking met de omringende landen hebben veel inwoners van de Republiek onderwijs genoten. De geletterdheid is daarom relatief hoog. Relatieve tolerantie zorgt voor komst van vele immigranten. Antwerpen 1585 Kenmerkend aspect: De wetenschappelijke revolutie Afbeelding: reliëf van een klaslokaal in de 17de eeuw

Bloeiende wetenschappen De 17de eeuw is ook op wetenschappelijk gebied een gouden eeuw: De universiteit van Leiden groeit uit tot de grootste universiteit van protestants Europa. De universiteit heeft vooral een naam op het gebied van de medische wetenschap. Het tolerante klimaat in de Republiek trekt veel buitenlandse studenten en geleerden aan. Afbeelding: De anatomische les van dokter Nicolaes Tulp, door Rembrandt (1632) Tulp studeerde medicijnen in Leiden.

‘Dierkens’ onder de microscoop Er doet zich een wetenschappelijke revolutie voor, gekenmerkt door experimenteren, observatie en samenwerking. Antonie van Leeuwenhoek vervaardigt een microscoop, waarmee hij bacteriën en lichaamscellen bestudeert. Links: Een enkelvoudige microscoop, gebruikt door Van Leeuwenhoek. Rechts: spermatozoïden (‘dierkens’) door Van Leeuwenhoek ontdekt met zijn microscoop. Vraag: waarom is Van Leeuwenhoek een typische vertegenwoordiger van 17de-eeuwse wetenschappelijke revolutie?

Grote geesten De Republiek brengt verschillende grote geesten voort: ‘Het is duidelijk dat er wetten zijn ontstaan, die niet het belang van de afzonderlijke groepen beoogden, maar wel het belang van de grote universele gemeenschap.’ De Republiek brengt verschillende grote geesten voort: zo legt de jurist Hugo de Groot de basis voor het moderne volkenrecht Links: Hugo de Groot door Michiel Jansz. Van Miereveld (1631). Citaat van De Groot uit De iure belli et pacis. Vraag: Leg in eigen woorden uit wat Hugo de Groot bedoelt. Tip: Dit citaat biedt de mogelijkheid tot actualisering door een vergelijking met moderne uitingen van volkenrecht en organisaties als de Verenigde Naties.

Een republiek te midden van vorsten De Republiek neemt binnen Europa een bijzondere positie in: het is een statenbond binnen de gewesten maken regenten de dienst uit het hoogste gezag berust bij de Staten-Generaal de stadhouders streven naar soevereine macht dit leidt tot confrontaties tussen staatsgezinden en prinsgezinden Kenmerkend aspect: De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden Afbeelding: Moord op de gebroeders De Witt. Ets van Jan Luiken.

De zonnekoning De regering van de Franse koning Lodewijk XIV (1643-1715) geldt als hoogtepunt van het absolutisme: de macht van de koning komt van God hij is daarom aan geen enkel mens verantwoording verschuldigd de wil van de koning is wet Economisch is hij uit op mercantilisme met o.a hoge invoerrechten. Eng: acte van Navigatie Kenmerkend aspect: Het streven van vorsten naar absolute macht Afbeelding: Lodewijk XIV op jonge leeftijd Vragen: waarom past de titel zonnekoning zo goed bij het absolutisme? Hoe heeft de schilder proberen uit te beelden dat de koning ondanks zijn leeftijd al veel macht heeft? Frankrijk had vóór de regering van Lodewijk XIV en tijdens diens eerste regeringsjaren een reeks burgeroorlogen en opstanden doorstaan. Verklaar het absolutisme vanuit deze achtergrond.

Oorlog, politiek en economie Oorlog wordt in deze tijd gezien als een legitiem middel om economische en politieke belangen te verdedigen. In het ‘Rampjaar’ 1672 valt Frankrijk samen met Engeland, Münster en Keulen de Republiek aan. Val van gebr. de Witt/opkomst Willem III, die ook koning van Engeland wordt. Kaartje: De Republiek in 1672 en het verloop van de Franse opmars

Godsdienstvrijheid voor iedereen? Afbeelding: Ons Lieve Heer op Solder, Amsterdam Aan de hand van het fenomeen ‘schuilkerk’ kan de positie van religieuze ‘minderheden’ in de Republiek aan de orde worden gesteld in samenhang met het begrip relatieve tolerantie.

Immigranten en drukkers In de Gouden Eeuw komen er veel vluchtelingen naar de Republiek: Vooral met economische motieven uit de Duitse landen. aan het eind van de 16de eeuw komen er protestantse vluchtelingen uit de zuidelijke Nederlanden In het begin van de 17de eeuw vestigen zich hier Portugese joden na 1685 volgen de Franse hugenoten mede door de relatieve persvrijheid leidt dit tot een bloei van de boekhandel Afbeelding: prent door Jan van der Straet, circa 1600.

Hollands realisme De schilderkunst komt in de Gouden Eeuw tot grote bloei. De Hollandse schilders vallen op door de keuze van hun onderwerpen. Kunstenaars werken voor de vrije markt. Jan Steen, Het Sint-Nicolaasfeest, ca. 1665-1668.