Omgaan met Inteelt in de Hondenfokkerij 10 april 2010 Omgaan met Inteelt in de Hondenfokkerij Piter Bijma Leerstoelgroep Fokkerij en Genetica Wageningen Universiteit Fokkerscongress. Lezing P. Bijma Wageningen Universiteit

De Boodschap In elk gesloten ras neemt de verwantschap geleidelijk toe Dat is een normaal fenomeen De toename van de verwantschap bepaalt de toename van de inteelt in het ras Inteeltbeheersing vraagt beheersing van de verwantschapstoename op rasnivo Samen organiseren Gebruik software

1. Wat is inteelt

1. Wat is inteelt? Inteelt = paring van dieren die familie van elkaar zijn AB CD AD AC AA Alle DNA bestaat in tweevoud ~ 25.000 genen, twee van elk Deze twee honden zijn verwant Deze pup is ingeteeld (25%) De kans is 25% dat deze pup AA, BB, CC of DD is

Inteelt en familiegraad (verwantschap) Verwantschap tussen twee honden % DNA dat overeenkomt tussen de honden Ouder – kind 50% Grootouder – kind 25% Overgrootouder – kind 12,5% Volle broer – zus 50% Half boer - zus 25% Neef – Nicht 12,5% Inteelt van een hond % DNA dat homozygoot is in het dier Inteelt = 0.5 * verwantschap tussen de ouders Vader-dochter: Inteelt = 0.5 * 50% = 25% 25% van het DNA vertoont geen variatie meer. dochter vader moeder 50% verwant 25% inteelt

Wat is de inteelt van Naen? Obv deze stamboom Inteelt is niet erfelijk

Inteelt: individu en rasniveau Individueel Een hond is ingeteeld als de vader en moeder familie van elkaar zijn. Inteelt is niet erfelijk Een ingeteelde reu geeft niet perse een ingeteelde pup Gebruik gerust een ingeteelde reu of teef Rasniveau In elk gesloten ras neemt de inteelt geleidelijk toe. Hoe kleiner het ras des te sneller de toename.

Inteelt op rasniveau Oorzaak Gevolg In een klein ras wordt iedereen familie van elkaar. Oorzaak: een hond heeft 2 ouders 4 grootouders 8 overgrootouders …etc. “Iedereen stamt van Willem van Oranje af” Gevolg Inteelt wordt onvermijdelijk “Er bestaat geen reu die geen familie is van uw teef” “Iedereen is ingeteeld op Willem van Oranje” Afname van de erfelijke variatie

2. Gevolgen van inteelt Inteeltdepressie Algemene achteruitgang Kleiner Minder vruchtbaar Meer gezondheidsproblemen Korter leven Komt in vrijwel alle (dier)soorten voor

Inteeltdepressie in de wolf Conservation Biology 1991 5: 33-40 Effect van 25% inteelt Lichaamsgewicht 8 mnd -6 kg Levensduur -1 jaar Nestgrootte -1 pup #nakomelingen/teef -0.7 pup Relatie met erfelijke blindheid

Inteeltdepressie in Schotse schapen Lichaamsgewicht vader x dochter = 12% afname

Inteeltdepressie in Schotse schapen Bevruchtings% vader x dochter = 11% afname

Inteeltdepressie in Schotse schapen Aantal lammeren vader x dochter = 20% afname

Inteeltdepressie in Schotse schapen Levensduur ooien vader x dochter = 8% afname

Inteeltdepressie bij mensen

Inteeltdepressie bij mensen Effect vader x dochter (25% inteelt) Geboorte gewicht – 0.675 kg (Japan) – 0.213 kg (VS) Lichaamslengte – 7 cm (Hutterites, VS) – 4 mm (Italie) – 2.5 cm (Japan) IQ – 5 punten (Japan) – 9 punten (Japan) – 5 punten (VS) Overleving tot voortplanting – 8.75%

2. Gevolgen van inteelt Inteeltdepressie Algemene achteruitgang Erfelijke ziektes / gebreken Honden PRA Narcolepsie Miniatuur type Koeien: BLAD, CVM, gladde tong Schapen: erfelijke blindheid Mensen: taaislijmziekte

Erfelijke gebreken Inteelt brengt reccesieve erfelijke gebreken aan het licht Oorzaak reccesieve gebreken: defect gen AB CD AD AC AA Het voorkomen van erfelijke gebreken is normaal. (Het A-gen bestaat; dragers hebben een gezond “reserve” gen) Door te veel inteelt komen de gebreken plotseling veel voor. Toename fractie dieren met AA → ziekte komt meer voor Inteelt veroorzaakt de erfelijke gebreken niet

Inteelt en taaislijmziekte bij mensen Incidentie: 1 in 4000 Broer-zus paring: 1 in 242

3. Omgaan met inteelt - op dierniveau - op rasniveau

3.1 Omgaan met inteelt op diernivo Relatief eenvoudig Voorkom sterk ingeteelde combinaties Broer-zus Vader-dochter Neef-nicht Hou de afstamming bij Liefst 3 generaties geen familie Betekent: 8 verschillende overgrootouders van de te fokken pup Gebruik ieder jaar een vader met andere achtergrond Maak een database en gebruik een computer

3.2 Beheersing van de inteelttoename op rasniveau Langere termijn “Iedereen wordt familie van elkaar” Inteelttoename = 0.5 x toename van verwantschap Kernpunt: beperk toename van de verwantschap Voorkom dat verwantschap te snel toeneemt Organiseren op rasniveau Wat “het beste is” hangt af van wat “de rest doet” “Niet allemaal hetzelfde doen”

Inteelt & verwantschap: Voorbeeld melkkoeien Verwantschap komt voor de inteelt Voorbeeld bij melkvee BLAD, CVM gaat terug op de stier Bell Geboren 1974 Problemen openbaarden zich rond 1990 en 2000 Bell intussen al heel veel gebruikt Als je te veel inteelt ziet ben je te laat Fokverbod voor ingeteelde reuen heeft geen zin

3.2 Beperken van de verwantschapstoename Spreiding in de bloedvoering (stamboom) Meeste inteelt komt via de reuen Omdat er minder reuen zijn Keuze van de reuen Aantal reuen Afstamming van de reuen Beperk de verwantschapsgraad tussen de reuen. De mode is vaak de grootste bedreiging Iedereen wil dezelfde reu Inteeltcoefficienten van fokreuen zijn niet van belang

Wat werkt niet? Vermijden van ingeteelde paring is geen oplossing voor het ras Er zijn geen onverwante dieren meer in een klein ras Het gaat dus niet op de combinatie van reu en teef, maar om de keuze van de fokreuen.

Effect Reu-teef combinaties op inteelt Deels broer-zus paring start stop willekeurig Vermijden ingeteelde paring Reu-teef combinaties laten de gemiddelde inteelt afwijken van gemiddelde verwantschap, maar de trend blijft gelijk ↓ Reu-teef combinatie = korte-termijn fenomeen

Praktische oplossingen: Wat is ongeveer vereist? Doel Inteelttoename max ~0.5 tot 1% per generatie Benodigd: Streef naar ~50 reuen per generatie (~6 jaar) Ongeveer gelijke bijdrages van iedere reu Voorkom dominante stamouders zo veel mogelijk Vermijd maatregelen waardoor het aantal daalt Sterke fokkerij voor zeldzame uiterlijke kenmerken Te veel uitsluitingen van de fok

Praktische uitvoering: Software Gebruik software door fokkers: Het kiezen van fokreuen Gemiddelde verwantschap van reu met het ras als geheel Het combineren van reu en teef Bijv. 3 generaties geen gemeenschappelijke voorouders

Praktische uitvoering: Software Gebruik software door fokkers: Het kiezen van fokreuen Gemiddelde verwantschap van reu met het ras als geheel Het combineren van reu en teef Bijv. 3 generaties geen gemeenschappelijke voorouders Gebruik software door rasverenigingen Monitor toename verwantschap & inteelt

Is inteelt altijd negatief? “Lijnenteelt” Gemiddeld is inteelt negatief Er is veel variatie Voorspellen van het individu is onmogelijk Inteelt kan gericht gebruikt worden voor kleurpatronen bijvoorbeeld bij vogels Minder relevant voor honden

Selectie Selectie: gerichte keuze vaders en moeders voor de volgende generatie Selectie geeft een gerichte verandering Inteelt op rasnivo geeft een ongerichte verandering Selectie: Karakter Gezondheid Uiterlijke eigenschappen

Conclusies Inteelt ontstaat door verwantschap Inteelt is goed te beheersen Beperk de verwantschapstoename Gespreid gebruik van reuen Organisatie op rasniveau is belangrijks Gebruik van software & internet Streef naar ~50 reuen per generatie Vergeet selectie niet