Is de thuiszorg onderontwikkeld? Is de thuiszorg onderontwikkeld in Vlaanderen en België? Studienamiddag Vlaamse Federatie Diensten Thuisverpleging en Hoger Instituut voor de Arbeid Leuven, Huis van Chièvres, 31 oktober 2008 Is de thuiszorg onderontwikkeld? Onderzoek naar de ontwikkelingsmogelijkheden van de thuiszorg in het algemeen en de thuisverpleging in het bijzonder* Prof. Dr. Jozef Pacolet Sigrid Merckx Annick Peetermans Hoger Instituut voor de Arbeid, Katholieke Universiteit Leuven Info: Jozef.pacolet@hiva.kuleuven.be *Onderzoek in opdracht van de Vlaamse Federatie van Diensten voor Thuisverpleging

Onderzoeksopzet

Wat wilden wij weten? Hoe zijn de uitgaven en prestaties geëvolueerd? Zijn er regionale verschillen in ontwikkeling? Is er substitutie tussen institutionele zorg en thuiszorg? Zijn er tekorten? Wat verklaart stagnatie? Wat verklaart vraag? Demografie en morbiditeit Aanbodfactoren institutionele zorg Ziekenhuiszorg Mantelzorg en zelfzorg Aanbod overige thuiszorg Is de thuiszorg internationaal goed uitgebouwd? Wat zijn de mogelijkheden en wenselijkheden in het beleid?

Waar hebben wij gezocht? Macro-ontwikkelingen in de zorg Verschillen in ontwikkeling Beschrijvende en verklarende analyse op basis van de gezondheidsenquêtes De Lovo-enquête Dynamische analyse op basis van het werkelijk gebruik Internationale ontwikkeling Beleidsontwikkeling Toekomstige ontwikkelingen Beleidsconclusies

Gebruikte bronnen Data/doelgroep Respondenten Administratieve informatiebronnen Administratieve gegevens sector en financierende overheden Macro-gegevens / Administratieve gegevens medische consumptie Medische consumptie 2003-2005, Katz-score 1991-2005 Steekproef bij 57 500 personen van één mutualiteit Bestaande enquêtes LOVO-enquête Vlaams Gewest CBGS Thuiswonende personen tussen 55 en 90 jaar in Vlaams Gewest 2 462 gerealiseerde enquêtes Gezondheidsenquête WIV: - 1997 - 2001 - 2004 Belgische bevolking 10 221 12 111 12 945

Voornaamste vast-stellingen

1. De thuisverpleging en de thuiszorg zijn niet onderontwikkeld

1. Publieke uitgaven aan ouderenzorg van RIZIV en Vlaamse Gemeenschap, Vlaanderen, in miljoen euro

1. RIZIV-uitgaven ROB, RVT, verpleegkundige thuiszorgen en totaal RIZIV-uitgaven, België, index 1994=100

1. Cliënten residentiële zorg, thuiszorg en gerechtigden zorgverzekering Vlaanderen

1. Bereik thuiszorg België op basis van Gezondheidsenquête 2004 Gebruikspercentage thuiszorg bij thuiswonenden t.o.v. thuiswonende bevolking in dezelfde leeftijdsgroep, 2003/2004

1. Bereik thuiszorg en residentiële ouderenzorg België op basis van Gezondheidsenquête 2004 Gebruikspercentage thuiszorg, ROB/RVT en serviceflats t.o.v. bevolkingsaantal per leeftijdsgroep, 2004

1. Bereik thuiszorg Vlaanderen: vergelijking gezondheidsenquêtes Gebruikspercentage thuiszorg bij thuiswonenden t.o.v. thuiswonende bevolking, Vlaanderen

1. Bereik thuiszorg Vlaanderen: vergelijking gezondheidsenquêtes Aantal thuiswonende gebruikers thuiszorg, Vlaanderen

1. Bereik thuiszorg Vlaanderen: vergelijking gezondheidsenquêtes Gebruikspercentage thuiszorg bij thuiswonenden t.o.v. thuiswonende bevolking in dezelfde leeftijdsgroep, Vlaanderen

1. Bereik thuiszorg België: andere verstrekkers Gebruikspercentages huisartsen en kinesitherapeuten t.o.v. bevolkingsaantal, 2004

1. Bereik thuiszorg België: andere verstrekkers Gebruikspercentages huisartsen en kinesitherapeuten t.o.v. bevolkingsaantal, 2003/2004

2. Toch zijn er verdere ontwikkelings-mogelijkheden

2. Ontwikkelingsmogelijkheden op basis van vastgestelde verschillen

2. Staat Limburg model voor een betere uitbouw van de thuisverpleging

2. Ontwikkelingsmogelijkheden op basis van vastgestelde noden LOVO- enquête Gebruikspercentage thuisverpleging t.o.v. totaal aantal in dezelfde leeftijdsgroep in de steekproef

2. Ontwikkelingsmogelijkheden op basis van vastgestelde noden LOVO- enquête Gebruikspercentage gezinszorg t.o.v. totaal aantal in dezelfde leeftijdsgroep in de steekproef

2. Ontwikkelingsmogelijkheden op basis van vastgestelde noden LOVO- enquête Aantal gebruikers thuisverpleging en gezinszorg in Vlaanderen

3. De thuisverpleging is een dam tegen institutionalisering

3. Transitie naar de residentiële zorgsector Gebruikspercentage thuisverpleging, residentiële zorg en de combinatie thuisverpleging-residentiële zorg, 1991-2006

3. Transitie naar de residentiële zorgsector Gebruikspercentage thuisverpleging, residentiële zorg en de combinatie thuisverpleging-residentiële zorg, 1991-2006

3. Transitie naar de residentiële zorgsector: dam voor opname in ROB Gemiddeld jaarlijks gebruiks% thuisverpleging bij 65-plussers i.f.v. de opname in een ROB t.o.v. het aantal 65-plussers in het transitiejaar, 2003-2005

3. Transitie naar de residentiële zorgsector: dam voor opname in RVT Gemiddeld jaarlijks gebruiks% thuisverpleging bij 65-plussers i.f.v. de opname in een RVT t.o.v. het aantal 65-plussers in het transitiejaar, 2003-2005

4. In Vlaanderen is er meer intensieve thuisverpleging, in Wallonië is het ruimer verspreid. Dit kan wijzen op substitutie van gezinszorg

4. Verschil in bestedingen voor thuisverpleging 2005, bedrag per verzekerde, België = 100

4. Regionale verschillen in het gebruik thuisverpleging Gebruikspercentage thuisverpleging t.o.v. aantal verzekerden, 1999, in %

4. Regionale verschillen in het gebruik thuisverpleging Gemiddelde ZIV-uitgaven voor thuisverpleging per verzekerde, 1999, in €

4. Regionale verschillen in het gebruik thuisverpleging Gebruikspercentage thuisverpleging t.o.v. bevolking per leeftijdsgroep, 2003, in %

4. Regionale verschillen in het gebruik thuisverpleging Gemiddelde ZIV-uitgaven voor thuisverpleging t.o.v. de bevolking per leeftijdsgroep, 2003, in euro

5. Gezinszorg en thuisverpleging ondersteunen elkaar

6. In een eindelijk ‘matuur’ worden de markt is een ruime definitie van thuiszorg-ondersteunende diensten aangewezen

6. Gebruik van de thuiszorg naar opleiding: ruime definitie aangewezen Gebruikspercentages t.o.v. bevolkingsaantal in dezelfde leeftijdsgroep, 1996/1997 PD= poetsdienst van de dienst bejaardenhulp

6. Gebruik van de thuiszorg naar opleiding: ruime definitie aangewezen Gebruikspercentages t.o.v. bevolkingsaantal in dezelfde leeftijdsgroep, 1996/1997 PD= poetsdienst van de dienst bejaardenhulp en privé-poetsvrouw

7. Indien het ene beleidsniveau zijn verantwoordelijkheid niet kan of wenst op te nemen, dient het andere niveau dit in te vullen

8. Er is een opmerkelijke leemte in de thuiszorg in Brussel

9. De thuiszorg dient zich niet te laten inperken door budgettaire middelen aangezien de macro-economische kost ervan beperkt blijft.

10. Een beleid dat prioriteit wenst te geven aan thuiszorg dient er ook de prijs voor te betalen ‘TANSTAAFL’: ook in de thuiszorg

‘There Ain’t No Such Thing As A Free Lunch’: 10. Een beleid dat prioriteit wenst te geven aan thuiszorg dient er ook de prijs voor te betalen ‘There Ain’t No Such Thing As A Free Lunch’: ook in de thuiszorg

10. Budgettaire impact van het verschil in zorggebruik : het voorbeeld van Limburg Huidige situatie Limburg Situatie Limburg met Vlaamse g e bruikspercentages Aantal Uitgaven in 1 000 euro Prijs per jaar in Thuisverpleging 12 268 71 269 5 809 7 92 4 42 251 33 2 Rusthuis 575 46 175 10 093 836 52 383 8 976 Totaal 16 843 117 444 6 973 13 763 94 634 876

11. Het beleid hoeft zich ook niet in te perken voor het gebrek aan personele middelen. Een ‘zorgkloof’ riskeert immers ook een ‘jobkloof’ te worden.

11. Thuisvoorzieningen in 1995 in vergelijking met de residentiële ouderenzorg (aantal VTE personeelsleden per 100 65+) Vlaanderen Brussel Wallonië 0.5 1 1.5 2 2.5 3 Thuisverpleging Gezinszorg Verpleegkundig/ verzorgend personeel residentiële zorg

De zorgkloof is een jobkloof: Brussel een Mini-Europa? 11. Thuisvoorzieningen in 1995 in vergelijking met de residentiële ouderenzorg (aantal VTE personeelsleden per 100 65+) Vlaanderen Brussel Wallonië 0.5 1 1.5 2 2.5 3 Thuisverpleging Gezinszorg Verpleegkundig/ verzorgend personeel residentiële zorg De zorgkloof is een jobkloof: Brussel een Mini-Europa?

11. Personeel in de thuiszorg en residentiële ouderenzorg, Vlaanderen (en volgens Nederlandse normen) Verpleegkundigen Verzorgende Poetsdienst (in Vlaanderen)/ Alfahulp1 en overig personeel (in Nederland) Totaal Aantal-len VTE Thuiszorg 11 982 8 635 12 865 10 163 10 575 5 951 35 422 24 749 Rusthuis 12 019 8 232 16 345 10 361 11 161 7 316 39 525 25 909 24 001 16 867 29 210 20 524 21 736 13 267 74 947 50 658 Vlaanderen met dezelfde verhouding bevolking/personeelsleden als Nederland 3 601 2 094 27 356 14 274 22 643 3 774 53 601 20 141 5 326 3 302 33 793 20 951 4 981 3 088 44 099 27 341 8 927 5 396 61 149 35 225 27 624 6 862 97 700 47 483 Vlaanderen met dezelfde verhouding 65-plussers/personeelsleden als Nederland 4 477 2 603 34 004 17 743 28 146 4 691 66 627 25 036 6 620 4 104 42 005 26 043 6 191 3 839 54 816 33 986 11 097 6 707 76 009 43 786 34 338 8 530 121 444 59 022

12. Enkelvoudige thuisverpleging (en thuiszorg) blijft wijd verspreid, en is misschien zelfs een teken van betere zorg op maat, zodat overleg relatief gezien minder frequent hoeft te zijn dan gedacht

12. Enkelvoudige thuiszorg: vergelijking gezondheidsenquêtes Gebruikspercentage thuisverpleging bij thuiswonenden t.o.v. thuiswonende bevolking in dezelfde leeftijdsgroep, Vlaanderen

12. Enkelvoudigen thuiszorg: vergelijking gezondheidsenquêtes 1997, 2001 en 2004 Gebruikspercentage gezinszorg bij thuiswonenden t.o.v. thuiswonende bevolking in dezelfde leeftijdsgroep, Vlaanderen

12. Enkelvoudige thuiszorg: vergelijking gezondheidsenquêtes 1997, 2001 en 2004 Gebruikspercentage thuisverpleging en gezinszorg bij thuiswonenden t.o.v. thuiswonende bevolking, Vlaanderen

Tot daar onze twaalf artikelen van geloof in de thuisverpleging en thuiszorg.