DE GRIEKSE BOUWKUNST TEMPELS
7de eeuw v.C. : overgang van tempels in hout en terracotta naar steen
HET HEILIGDOM Tempelcomplex = temenos (temenoj) of hieron ( i(eron), toegankelijk voor publiek. Tempel = naos (naoj, woning van de god mét beeld) of hieron, toegankelijk voor priesters, gericht naar het Oosten. Altaar (bwmoj) voor de tempel.
Functie van het heiligdom De tempel is een verblijf van de god. De god is afgebeeld in de tempel in een zittende houding, vaak in brons en ivoor (chryselefantien). Het heiligdom is een bedevaartsoord waar mensen tegen betaling gunsten vragen. De offers worden gebracht op het altaar voor de tempel. De priesters varen er wel bij. De opbrengsten worden bewaard in een schatkist in de tempel.
Chryselefantienen beeld in de tempel in zittende houding.
GRONDPLANNEN
antentempel peripteros tholos
Indeling van een tempel Naos of cella, waar het beeld staat pronaos, toegang tot de tempel Adyton, (schat) kamer achter de naos Opisthodomos, ruimte aan de achterzijde, soms schat- kamer
De opbouw of opstand van een tempel
fronton fries architraaf of dekbalk zuil Stylobaat (3 treden) akrotyrion fronton fries architraaf of dekbalk zuil Stylobaat (3 treden)
kapiteel zuilschacht met groeven of cannelures voetstuk
DRIE BOUWORDEN DORISCHE ORDE IONISCHE ORDE CORINTHISCHE ORDE
DORISCHE ORDE INVLOED UIT EGYPTE SOBER ZWAAR STOER EN STATISCH KOMT MEEST VOOR
fries = afwisseling van trigliefen en metopen sober kapiteel = echinus + zware dekplaat (abacus) tussen architraaf en kapiteel zware zuilen geen voetstuk
Dorisch kapiteel
Tempel voor Hephaistos in Athene
Tempel voor Hera in Agrigentum
Tempel voor Hera in Paestum
Het Parthenon, tempel voor Athena in Athene
Parthenon : reconstructietekening
Reconstructie van het Parthenon in Nashville
IONISCHE ORDE ONTSTAAN IN KLEIN-AZIE LICHT EN ELEGANT FRIVOOL EN DYNAMISCH
doorlopende fries kapiteel met voluten en lichte dekplaat (abacus) tussen kapiteel en architraaf voetstuk
Ionisch kapiteel
Nike-tempeltje in Athene
Nike-tempeltje : reconstructie
het Erechteion in Athene
altaar voor Zeus in Pergamon
CORINTHISCHE ORDE variant van de Ionische orde ontstaan in Corinthe zelfde opstand ander kapiteel
Corinthisch kapiteel versierd met acanthusbladeren
Tempel van Zeus in Athene
La Madeleine, neoclassicistische kerk in Parijs uit de 18de eeuw in Corynthische orde
De drie orden vergeleken Dorisch Ionisch Corinthisch
Esthetiek en harmonie optische correcties harmonie en getallen sculpturen kleuren
Optische correcties Om het uitzicht van de tempel eleganter te maken werden optische correcties aangebracht Het grondvlak (stylobaat) is niet vlak maar bol. De zuilen verjongen en hellen naar het midden toe.
Harmonie en getallen Wereld = kosmos (kosmoj) Kosmos = harmonische ordening Volgens Pythagoras bestaat de orde in de kosmos uit proporties van getallen Heilig getal = 1+2+3+4 = 10 (de Heilige Tetractys)
Deze en andere verhoudingen (Gulden Snede) werden toegepast door architecten bij de het ontwerp van tempels. De Gulden Snede in het Parthenon
Sculpturen Tempels werden meestal versierd met beeldhouwwerk. In frontons op de fries, afgewisseld met metopen (Dorisch) of doorlopend (Ionisch of Corinthisch), vaak in een beeldverhaal. op de uiteinden van het dak (akrotyria) Soms dienen beelden van vrouwen (kariatiden) of mannen (atlantiden) als zuil.
Parthenon : de strijd tussen Poseidon en Athena
Tempel van Zeus te Olympia : strijd tussen de Lapythen en de Centauren
De kariatiden van het Erechteion
Beeld van Apollo, akrotyrion in terracotta van een Grieks-Etruskische tempel
Kleuren Tempels werden gebouwd in wit marmer of in ruwe steen (travertijn) met wit stucwerk. Het beeldhouwwerk was geverfd in opvallende kleuren (blauw, rood…)