Les 7 dd. 4 December 2012 Rietveld-lyceum Doetinchem De OERKNAL / BIG BANG v.s.w. Corona Corona Borealis Zevenaar

Een antiek instrument

Een moderne radiotelescoop (Drenthe)

“ALMA” een van de 64

H-R- diagram (Herzsprung-Russell-diagram)

Beknopte lessen gehad over de Zon, Planeten het Zonnestelsel en als laatste: instrumenten en Sterrenstelsels MESSIER 83 DIT STERRENSTELSEL, EEN VAN DE MINIMAAL 200. MILJARD, REEDS GEZIEN IN EEN VORIGE LES. MET 200 MILJARD STERREN, GASWOLKEN, MET ZWART GAT IN HET HART. AFSTAND: 15 MILJ. L.J SNELHEID: 1000KM/SEC. Laatste les zijn beandeld : de Sterrenstelsels

GRAFISCHE weergave van de ONTWIKKELING van het HEELAL. Van OERKNAL tot HEDEN in 13,7 miljard jaar. =HET ZICHTBARE HEELAL. Werkelijkheid: BOLVORMIG. HEDEN een DOOSNEDE van miljard Licht-Jaren.

Historie 1 (blz ) WAT MEN DACHT EN WIST. Voor 1923 geen overtuigend idee dat naast melkwegstelsel er meer sterrenstelsels waren. Eind 19e eeuw discussies en vermoedens. In 1923 bevestiging door Hubble. Lemaitre(Belg+priester ): heelal vroeger compacter. Ontstaan door explosie van oeratoom : Hubble(U.S.A ) ontdekte uitdijing van het heelal. George Gamov( ): werkte idee(1945-”50) van Lemaitre uit.: het jonge heelal heet >> spontane kernfusie. Vervolgens de theorie: ”Hot Big Bang” >> alle elementen gevormd. Fred.Hoyle(G.B ); introduceerde de naam “Big Bang”. Toonde aan: Alle zware elementen gevormd bij kernfusiereacties in inwendige van sterren. Oerknaltheorie:interressante maar onbewijsbaar. Tot :

HISTORIE 2 In jaren 60: kentering ; WEL aanwijzingen !! Metingen hoeveelheden in heelal van helium,deuterium,lithium, komen nauwkeurig overeen met voorspellingen van oerknaltheorie, met extreem hete, compacte beginfase. Waarnemingen Radiostelsels: Heelal zag er vroeger anders uit. (Hoyle’s idee: onveranderlijk heelal >> niet meer juist) 1965: Ontdekking achtergrondstraling door Penzias en Wilson (Bell Lab. USA ) Bell LabJanskie antenne

MODERNE OERKNAL THEORIE Berekeningen op basis van de huidig bekend zijnde fysische wetten. Deze zijn pas mogelijk vanaf circa 5x seconde na de oerknal. Daarvoor niets bekend. Aan het begin: Quantumfluctuatie. Daarna extreem supercompacte samenstelling van energie en evoluerende velden Er zijn theoriën over, maar die zjjn hier te moeilijk!! (temp: >>10 28 Kelvin) (begon in Singulariteit). Energie wordt materie, De materie vriest als het ware uit tijdens het uitzetten van de ruimte. De materie geeft zwaartekracht die het uitzetten afremt Inflatie periode: (Guth 1981) korte periode van exponentiele versnelling. Oorzaak: Het inflatonveld, dat een negatieve druk geeft. Eerste elementaire deeltjes ontstaan dan (waaronder quarks en electronen). Samenvoegen van quarks: geeft protonen dat zijn waterstofkernen en ook neutronen. Na 3 minuten: ook kernen van: helium, deuterium en lithium. Na jaar : heelal voldoende afgekoeld, Daardoor binden electronen zich aan de protonen. Eerste neutrale atomen. Licht kan vrij passeren Ontstaan Kosmische Achtergrondstraling. daarin dichtheids fluctuaties: in afkoelende oermaterie, daarvoor een ondoorzichtig plasma. Veel later: Vorming van de eerste sterren-(stelsels)

OERKNAL: temperaturen van miljarden graden en zeer hoge druk. Na jaar temperatuur en druk enorm verlaagd. Ontstaan van atomen. Heelal wordt doorzchtig. BEGRIP: ER WAS GEEN LEEG HEELAL, NA DE OERKNAL ONTSTONDEN: RUIMTE en TIJD + ENERGIE en MATERIE. ONTSTAAT HET HEELAL.

ACHTERGROND STRALING OPNAME VAN HET OUDSTE ZICHTBARE DEEL VAN HET HEELAL JAAR NA DE OERKNAL. Heden een temperatuur van 2,7 graden Kelvin= min 270 gr.Celsius Links: De hele aarde Onder: Het hele heelal

VERDELING VAN MATERIE BOVEN : HEDEN 13,7 miljard jaar na de Oerknal ONDER: JAAR na de Oerknal

Hierna de volgende les

Deel van het heelal Op basis van gemeten afstanden /verdeling

IN DE BEGIN FASE DE ONTWIKKELING van GROTE / ZWARE STERREN VELE MALEN DE ZON. Tot zeker een maal. DAARNA VORMING VAN STERRENSTELSELS.

Computer simulatie De structuur van het huidige Heelal = een “spons”. De “lijnen” zijn in feite miljoenen sterrenstelsels met plaatselijke verdichtingen(geel)

Animatie in rood grootste verzameling. Donkerblauw: leeg en donkere materie en donkere energie

Een prachtopname van drie sterrenstelsels. De twee grootste beinvloeden elkaar. Mogelijk in de toekomst eenbotsing door elkaar vliegen

CENTRUM VAN HET MELKWEGSTELSEL. OP EEN LICHT JAREN AFSTAND VAN DE AARDE

SOMBRERO—sterrenstelsel(Messier 104) Afstand: 50.miljoen Licht Jaren een van de 177 miljard sterrenstelsels