Tweede tumoren en survival Sabine Siesling Hoofd Onderzoek & Registratie Integraal Kankercentrum Stedendriehoek Twente, Enschede Jan Willem Coebergh Hoogleraar kankersurveillance Erasmus MC Rotterdam hoofd Onderzoek Integraal Kankercentrum Zuid, Eindhoven

Meervoudige primaire tumoren Sabine Siesling Hoofd Onderzoek & Registratie Integraal Kankercentrum Stedendriehoek Twente, Enschede Jan Willem Coebergh Hoogleraar kankersurveillance Erasmus MC Rotterdam hoofd Onderzoek Integraal Kankercentrum Zuid, Eindhoven

Met dank aan Marloes Elferink Isabelle Soerjomataram Marieke Louwman onderzoeker IKST Isabelle Soerjomataram onderzoeker Afd Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Marieke Louwman epidemioloog IKZ Esther de Vries epidemioloog Erasmus MC en vele anderen….

Definitie meervoudige primaire tumoren Een patiënt met een bepaalde vorm van kanker (bijvoorbeeld borstkanker) krijgt gelijktijdig of later een andere primaire tumor (bijvoorbeeld dikke darm kanker): het betreft hier geen uitzaaiing van de eerste primaire tumor

Belang Mogelijke associatie tussen de eerste en tweede tumor geeft informatie over risicofactoren/etiologie van tweede tumoren Klinische relevantie: tijdige opsporing Bepalen van vooral lange termijn effecten van een behandeling op het risico op tweede tumoren

Verklaringen van voorkomen (1) Verhoogde gevoeligheid voor het ontwikkelen van kanker Genetisch Tekortschietend afweersysteem Blootstelling aan risicofactoren, die de eerste tumor hebben veroorzaakt kunnen tevens een risicofactor zijn voor een andere primaire tumor Roken UV licht

Verklaringen van voorkomen (2) De behandeling van de eerste tumor Beschermend Risicoverhogend Combinatie van factoren Afhankelijk van Lokalisatie eerste tumor: overleving Stadium eerste tumor Leeftijd ten tijde van eerste tumor Bij een slechte overleving van de eerste tumor bv eierstokkanker of alvleesklierkanker is er nauwlijks tij dom een tweede tumor te ontwikkelen

Methode Regionale Kankerregistratie IKST/IKZ

Werkwijze Registratie medewerkers (Inter-)nationale codeerregels Alle primaire tumoren Patiënt Tumorkenmerken Verrichtingen www.kankerregistratie.nl www.iKCnet.nl

KR regels meervoudige tumoren Verschil in primaire lokalisatie, inclusief verschil in lateralisatie bij gepaarde organen Verschil in histologisch type Als na een in situ tumor op dezelfde lokalisatie een invasief carcinoom met zelfde histologie wordt ontdekt na 3 maanden Niet gelijktijdig

Uitzonderingen op: KR regels meervoudige tumoren Verschil in primaire lokalisatie, inclusief verschil in lateralisatie bij gepaarde organen Ovarium, broncho-alveolaircelcarcinoom, SCLC, nefroblastoom en neuroblastoom Verschil in histologisch type Combinaties van carcinoom NNO, combinatie code mogelijk dat als 1 tumor, lymfatisch of hematopoietisch systeem: aparte regels Als na een in situ tumor op dezelfde lokalisatie een invasief carcinoom met zelfde histologie wordt ontdekt na 3 maanden Niet gelijktijdig Multipele urotheelcelcarcinomen blaas/urine wegen, multipele plaveiselcelcarcinomen van de huid

Methode IKST Regionale Kankerregistratie IKST Periode 1989-2003 Totaal aantal patiënten eerste primaire tumoren: 69.965 Meerdere tumoren (2e en verder) Aantal meerdere tumoren: 6474 (9,3%) Per tumorgroep Welke tumoren als meerdere primaire Absolute aantallen en %

Vrouwelijke tumoren 1e tumor Aantal patienten Aantal (%) meerdere tumoren Gem leeftijd bij eerste tumor Gem tijd tussen tumoren Totaal 69965 6474 9,3 Borst 11765 1203 10,2 62 3,6 Baarmoeder 1576 125 7,9 65 3,5 Baarmoederhals 625 37 5,9 56 3,8 Eierstok 1408 72 5,1 58 3,4 De gem tij dtussen de tumoren: hier zitten ook de >tweede tumoren bij, dus een overschatting??

Vrouwelijke tumoren 0% 25% 50% 75% 100% Borst Baarmoeder Cervix Ovarium (n=1203) (n=125) (n=37) (n=72) Colon Nier Longen Overig Genetisch risicofactor/hormoonhuishouding risicofactor

Huidtumoren 1e tumor Aantal patienten Aantal (%) meerdere tumoren Gem leeftijd bij eerste tumor Gem tijd tussen tumoren Huid, overig 274 44 16,1 70 3,4 Huid, plaveisel cel carcinoom (pcc) 3350 883 26,4 72 3,3 Huid, melanoom 2446  245 10,0 62 Plaveiselcel ca regmedewerkers zullen dit direct herkennen

Huidtumoren 0% 25% 50% 75% 100% Huid, overig Huid, pcc Huid, melanoom Borst Longen Colon Prostaat Overig Risocofactoren

Maag darm kanaal 1e tumor Aantal patienten Aantal (%) meerdere tumoren Gem leeftijd bij eerste tumor Gem tijd tussen tumoren Dikke darm 6218 708 11,4 71 2,6 Maag 2273 88 3,9 72 2,4 Rectosigmoid 1085 91 8,4 70 2,1 Rectum 2417 244 10,1 69 2,7

Maag darm kanaal 0% 25% 50% 75% 100% Longen Prostaat Borst Blaas Colon Maag Rectosigmoid Rectum (n=708) (n=88) (n=91) (n=244) Longen Prostaat Borst Blaas Overig

Systeemziekten 1e tumor Aantal patienten Aantal (%) meerdere tumoren Gem leeftijd bij eerste tumor Gem tijd tussen tumoren CLL 467 79 16,9 3,1 M.Kahler 726 40 5,5 72 2,3 Non-Hodgkin 1874 118 6,3 65 3,7

Systeemziekten 0% 25% 50% 75% 100% Huid, pcc Prostaat Longen Blaas CLL M. Kahler Non-Hodgkin (n=79) (n=40) (n=118) Huid, pcc Prostaat Longen Blaas Colon Borst Tractus digestivus overig Overig

Andere lokalisaties 1e tumor Aantal patienten Aantal (%) meerdere tumoren Gem leeftijd bij eerste tumor Gem tijd tussen tumoren Blaas 4080 791 19,4 69 2,6 Nier 1302 114 8,8 68 2,5 Prostaat 6116 568 9,3 73 2,7 Long 8625 401 4,6 2,1

Andere lokalisaties 0% 25% 50% 75% 100% Blaas Nier Prostaat Longen Urinewegen overig Colon Huid, pcc Overig

Methode IKZ Regionale Kankerregistratie IKZ Periode 1972-2003 Meerdere tumoren (2e en verder) Borstkanker Welke tumoren als meerdere primaire Pre- en postmenopauzaal Behandeling Relatief risico

Relatief Risico Verhouding tussen de waargenomen aantallen tumoren en de te verwachten aantallen tumoren op basis van het risico in de algemene bevolking Gestandaardiseerd incidentiecijfer Standardized Incidence Ratio (SIR) geobserveerde aantal meerdere tumoren verwachte aantal tumoren in de bevolking Is dit risico wel 2,4 in plaatje 2,7?!!

Voorbeeld: borstkanker Het risico voor borstkankerpatienten om opnieuw een primaire tumor te krijgen is 2,6 keer hoger dan risico om kanker te krijgen in de algemene bevolking (SIR= 2,6)

Relatief Risico op tweede primaire tumoren na borstkanker 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 alle 2e tumoren borst baarmoederhals baarmoeder- lichaam eierstok vagina Risico op 2e primaire tumor* (SIR) Kans verhoogd op tweede borsttumor en van de vrouwelijke geslachtorganen Genetisch Bron: Van meten naar weten 50 jaar kankerregistratie IKZ

Plaats van tweede primaire tumor na borstkanker pre-menopauzaal ten opzichte van postmenopauzaal Bron: I.Soerjomataram et al. Breast Ca Research and Treatment (2005) 93: 91-95

Tweede borstkanker per therapie van eerste primaire borstkanker

Conclusie Voldoende tijd nodig om een tweede tumor te ontwikkelen Lokalisatie eerste tumor: overleving/behandeling Stadium eerste tumor: vroeg diagnostiek Leeftijd ten tijde van eerste tumor Periode van beschikbare gegevens Patienten moeten voldoende tijd overleven na diagnose van de eerste primaire tumor om een tweede te ontwikkelen Dit soort studies kan alleen gedaan worden doordat er onwtikkelingen zijn geweest in vroegdiagnostiek en behandeling

Conclusie Kans op een tweede primaire wordt steeds groter door Verbetering overleving Stijging incidentie