Een ethisch begeleidingsmodel voor seksualiteit en relaties in de GGZ Axel Liégeois K.U.Leuven – Broeders van Liefde OPZ Geel, 2 december 2010

Inleiding Doelstelling Toepassing van ethisch begeleidingsmodel uit Waarden in Dialoog Theoretisch gefundeerd en praktisch bruikbaar model Indeling Theoretische fundering in visie op (zorg)relatie Ontwikkeling en toepassing van begeleidingsmodel Vooronderstelling: relationele visie Parallelle relationele visie bij zorg en bij seksualiteit Relationele visie deels niet-rationeel gemotiveerd Grondervaring van wederzijdse en verantwoordelijke relatie Relationele visie deels redelijk gemotiveerd Menselijk verbindende en integrerende kracht van relatie Christelijk geïnspireerde, relationele ethiek

Casus Wouter en Lieve zijn allebei opgenomen in een psychiatrisch centrum voor een lichte psychiatrische problematiek. Beide zijn getrouwd en hebben een gezin met jonge kinderen. Van bij de opname is Wouter geïnteresseerd in Lieve en omgekeerd. Ze zoeken elkaar op en al vlug komen ze tot knuffelen en lichamelijke spelletjes. Enkele andere patiënten zijn hierdoor gestoord. De teamcoördinator spreekt hen hierover aan. Wouter en Lieve zeggen dat ze mekaars gezelschap erg op prijs stellen en niemand op de zorgeenheid kwaad doen. Mogen mensen elkaar dan niet graag zien? Ze zeggen dat hun echtgenoten er geen last van hebben en dat ze ook niet weten wat hun echtgenoten nu uitsteken. De teamcoördinator vraagt hen zich niet meer af te zonderen van de groep en zich zo te gedragen dat ze geen aanstoot meer geven aan andere patiënten. Met tegenzin beloven Lieve en Wouter dit te zullen proberen. ‘s Anderendaags treft een zorgverlener hen na het ontbijt aan in bed op de kamer van Lieve... Hoe kunnen de zorgverleners met dit gedrag omgaan?

Morele intuïtie en ethische reflectie Innerlijk en onmiddellijk aanvoelen en evalueren van waarden en normen in een concrete situatie vanuit ervaringen en emoties Morele intuïtie Ethische reflectie Kritische en methodologische reflectie op het intuïtief aanvoelen en evalueren vanuit een visie op de (zorg)relatie

Visies op (zorg)relatie Traditionele visie Moderne visie Medische visie Emancipatorische visie Religieuze visie Vermaatschappelijkingsvisie Institutionele visie Emancipatorische visie Relationele visie zorg Relationele visie seksualiteit Relationele visie

Dialoog tussen betrokkenen Gemeenschap Derden Zorgvrager Naastbetrokkenen Zorgverleners

Fundamentele waarden Vertrouwen Wederkerigheid Levenskwaliteit – Beschermwaardigheid Autonomie Zorgverlening Eigen verantwoordelijkheid Verantwoordelijkheid ander Privacy – Participatie Rechtvaardigheid Verantwoordelijkheid derden Solidariteit

Grondhoudingen van zorgverleners Ontvankelijkheid Waarachtigheid Mildheid Erkenning Integriteit Aandacht Versterking Wijsheid Zelfreflectie

Aandachtspunt: situatie Fundering methodiek Aandachtspunt: motieven Aandachtspunt: gedrag Aandachtspunt: effecten Subject Object Context Aandachtspunt: situatie

Begeleidingsmodel Grondhoudingen Dialoog aannemen voeren Intuïties Situatie uitspreken Gedrag analyseren verduidelijken Normen verduidelijken Motieven Effecten verhelderen Waarden inschatten evalueren

Begeleidingsethiek Realiteit Ideaal Waken over minimale Begeleiden vanuit Streven naar maximale bescherming waarden verscheidenheid realisering waarden Optreden indien In dialoog evalueren Bespreekbaar maken grensoverschrijding: van waarden: van waarden Niet dwingen Mogelijkheden en beperkingen Gelijkwaardigheid Niet schaden Morele verscheidenheid Verantwoordelijkheid

Voorwaarden voor begeleiding Grondhoudingen aannemen Drijvende kracht van ethische reflectie Ontvankelijkheid – Waarachtigheid – Mildheid Erkenning – Aandacht – Versterking Integriteit – Wijsheid – Zelfreflectie Dialoog voeren Verschillende perspectieven in dialoog Dialogale verantwoordelijkheid Zorgvrager Naastbetrokkenen Zorgverleners Derden – Gemeenschap

Aandachtspunten in begeleiding Situatie analyseren Levenssituatie in complexiteit en context Samenbrengen van persoonlijke en professionele perspectieven Gedrag verduidelijken Aard van gedrag of handeling Zoeken naar alternatieve handelingsmogelijkheden Motieven verhelderen Betekenissen en motieven voor zorgvrager en betrokkenen Persoonlijke en professionele motieven van zorgverleners Effecten inschatten Individueel – Relationeel – Sociaal vlak Korte – Middellange – Lange termijn Fysiek – Psychisch – Existentieel niveau

Evaluatiemomenten in begeleiding Intuïties uitspreken Persoonlijk niveau van morele evaluatie Uitdrukkelijk communiceren van morele intuïties Morele verontwaardiging of rechtvaardiging Normen verduidelijken Sociaal niveau van ethische evaluatie Juridische, deontologische, ethische, levensbeschouwelijke normen Minimale norm ander niet dwingen Minimale norm zichzelf of ander niet schaden Waarden evalueren Dialogaal niveau van streven naar waarden bij betrokken partners Zorgverlening/Verantwoordelijkheid Ander – Beschermwaardigheid Autonomie/Eigen Verantwoordelijkheid – Levenskwaliteit Rechtvaardigheid/Verantwoordw Derden – Vertrouwen/Gelijkwaardigheid

Begeleidingsmodel Grondhoudingen Dialoog aannemen voeren Intuïties Situatie uitspreken Gedrag analyseren verduidelijken Normen verduidelijken Motieven Effecten verhelderen Waarden inschatten evalueren