Kustvorming: Rotskusten

http://www. undiscoveredscotland. co http://www.undiscoveredscotland.co.uk/shetland/eshaness/images/cliffs-450.jpg SHETLAND EILANDEN

Inleiding De kust is de plaats waar land en zee elkaar ontmoeten. Deze confrontatie zorgt er voor dat de verschillende kustmilieus zoals zandstranden, rotskusten en estuaria veranderlijk en onstabiel zijn. De kusten worden door golven gebeukt en zijn dagelijks aan de invloed van eb en vloed blootgesteld. De kust is daarom nooit een afgelijnd gebied, maar meer een brede strook die er na een tijd anders kan uitzien of van plaats kan wijzigen. Er werken bij het vormen van de kust verschillende krachten op de kust in: soms breekt de zee bij een storm een stuk rots af. Dan wordt er eens een groot deel van een klif weggeslagen. Wanneer de zee niet wordt afgeremd, is haar kracht nabij de kust des te groter. De afgebroken rotsblokken stapelen zich voor de kust op of worden dieper in zee meegevoerd. Ze vormen daar zowel een nieuwe leefomgeving voor zeeorganismen als een verraderlijk gevaar voor de mens. De kliffen zijn vaak ontoegankelijk, wat een ideaal toevluchtsoord voor zeevogels maakt. Samen met de daarop groeiende vegetatie dragen ook fauna en flora bij aan de vormen van rotskusten. Ook processen uit een ver veleden hebben het uitzicht van de kusten bepaald. Na de ijstijd schuurde het terugtrekkende ijs fjorden uit de rotsige noorderlijke kusten en liet grote zwerfstenen achter die nu over zeebodem en kusten verspreid liggen. Al deze factoren droegen bij aan de opbouw en afbraak van rotsige kusten. In deze presentatie komen erosie en afzetting bij rotskusten door zee (mariene) , ijs (glaciale) en organismen (organische) aan bod.

Inhoud 1. De zee geeft vorm aan de kust 1. Mariene erosie en sedimentatie 2. Van klif tot rif 3. Terrasvorming 4. Fysische verwering 5. Chemische verwering 6. Organische verwering 7. Organische sedimentatie 2. Impact van ijs op kust 1. Glaciale erosie en sedimentatie 2. Ontstaan van fjord 3. Kustlijn 4. Sedimentatie in fjord 5. Isostasie

1. De zee geeft vorm aan de kust 1.1 Mariene erosie en sedimentatie MARIENE EROSIE = de zee breekt af - dagelijks door golven. - periodieke door stormgolven: slaan in één keer grotere stukken van de kust weg MARIENE SEDIMENTATIE = de zee bouwt op - dagelijks aanvoer zand en (kiezel)stenen De afgeslagen stukken klif stapelen zich op voor de kust en vormen onderwater een platform. MARIENE EROSIE KUSTAFSLAG MARIENE SEDIMENTATIE Boven: http://www.bbc.co.uk/norfolk/content/images/2005/06/27/cliff_erosion_pat_gowen400_400x300.jpg Onder: http://www.redshift.com/~bigcreek/roads/slide2000/new%20beach%20sand%20by%20slide%203-16-00,%20small.jpg ZANDAFZETTING

DRUK ENTER VOOR VOLGENDE STAP 1.2 Van klif tot rif BEELDANIMATIE Zee slaat af en toe een stuk rots weg. Hier onstaat een inham en door verdere uitschuring van de zee een grot. Naarmate deze verder wordt uitgehold, stijgt de druk op het bovenliggende gesteente waarin er scheuren ontstaan. Na boogvorming wordt holte steeds verder naar boven toe geërodeerd, tot wanneer de verbinding met land volledig door golven is weggeslaan. De zognaamde ‘stack’ staat nu zelfstandig en kwetsbaar in het water. De zee heeft geen moeite deze paal tot een platform onder water af te ronden. Hier ontwikkelt zich een nieuwe habitat waar organismen bescherming vinden. Een rif is geboren. Herwerkt naar bron: http://www.physicalgeography.net AFGESTOMPT LOSSTAAND GROT BOOG PILAAR AFBRAAK STUK ROTS PLATFORM/RIF DRUK ENTER VOOR VOLGENDE STAP

1.3 Terrasvorming Net zoals de werking van rivierwater op het land kan het zeewater ook terrassen uitschuren en terug opbouwen. TERRASVORMING herwerkt naar bron:http://piru.alexandria.ucsb.edu/collections/geography3b/NEWlectures/

1.4 Fysische of mechanische verwering Gesteente brokkelt af maar verandert niet van samenstelling ABRASIE (lett. afkrabbing) de schurende werking op gesteente van materiaal dat door wind, water en ijs wordt meegevoerd AFRONDEN door turbulente bewegingen worden scherpe stukken van stenen afgeslagen en gemodelleerd tot rondere vormen Boven: http://cse.cosm.sc.edu/erth_sci/Erosion/Abrasion.htm Onder: http://www.bijbart.com/images/pic5.JPG

1.5 Chemische verwering Samenstelling van het gesteente verandert. Chemische stoffen in zeewater tasten het gesteente aan waardoor hun structuur verandert. SNELHEID EN INTENSITEIT Deze chemische verwering hangt af van type gesteente (mineralen), temperatuur en vochtgehalte. Ook biologische activiteit stimuleert de aanmaak van zuren. OORSPRONG Voortdurend komen chemische stoffen via rivieren, hete onderwaterbronnen en allerlei omwoeling in zee in het zeewater terecht. Hierdoor is de zee gevuld met o.a. zout (natriumchloride). KALKSTEEN VERWEERT SNELLER Boven: http://imagecache2.allposters.com Onder: copyright Doug Houghton: http://www.orkney.com ZANDSTEEN VERWEERT MINDER SNEL

1.6 Organische verwering Verwering onder invloed van fauna en flora VEGETATIEWORTELS BANEN ZICH WEG DOORHEEN GESTEENTE Bron: http://imagecache2.allposters.com/images/LPIPOD04/BN8923_27.jpg ZUREN IN UITWERPSELEN VAN VOGELS BEVORDEREN CHEMISCHE VERWERING

1.7 Organische sedimentatie Organismen dragen ook bij tot de opbouw van een kust. De meest opmerkelijke wijze is de vorming van kalksteenkliffen door plankton. Bron links: http://www.dinocoast.org.uk/ Bron rechts: http://www.mbari.org/staff/conn/botany/phytoplankton/phytoplankton_coccolithophorids.htm ‘DINO’ KUST (UK) COCCOLIETEN miscroscopisch kleine algjes (phytoplankton) bedekt met kleine ronde kalkplaatjes (CaCO3). KALKSTEENKLIFFEN honderden meters opeengeperste kalkplaatjes afkomstig van plankton

2. Impact van ijs op de kust 2.1 Glaciale erosie en sedimentatie GLACIALE EROSIE = impact van ijs breekt kust af Na een ijstijd smolt het landijs en trok het zich over land terug. Het materiaal dat mee met het ijs werd verplaatst had een schurende werking op het landschap. Hierdoor ontstonden in de noordelijkste gebieden diepe dalen vanaf de kust genaamd fjorden. GLACIALE SEDIMENTATIE = impact van ijs bouwt op Zwerfstenen die achterbleven zijn nog steeds zichtbaar. Soms hoopten ze zich op aan ingang van fjord waardoor er een fjorddrempel ontstond. GLACIALE EROSIE GLACIALE SEDIMENTATIE Bron boven en onder: http://www.polar-quest.com SEDIMENTAFZETTING ZWERF- STEEN

2.2 Vorming van een fjord Landschap voor ijstijd Ijstijd breekt aan Landschap wordt bedekt door landijs. Gletsjers schuren dalen verder uit. LANDIJS Aarde warmt op, ijs smelt, zeespiegel stijgt. Landschap ligt deels onder water Herwerkt naar bron: http://users.telenet.be/geowisvlio/Aardrijkskunde/ MORENE Uitgeschuurde dalen lopen vol met zeewater FJORD

2.3 Kustlijn is in Noorwegen en West-Schotland grilliger dan Oost-Schotland door overheersende westenwinden en het oostwaartse terugtrekken van ijs. IJSKAP TIJDENS LAATSTE IJSTIJD DIEPE KLOVEN OPGEVULD MET ZEEWATER SCHOTLAND NOORWEGEN Boven links: http://www.highcoast.net/english/eng.html boven rechts: http://www.polar-quest.com Onder rechts: http://www.norway.no onder links: http://www.enchantedlearning.com/europe/britain/scotland/outlinemap/map.GIF TERUGTREKKEN WESTENWINDEN WESTELIJKE KUSTLIJN IS GRILLIGER OOSTELIJKE KUSTLIJN IS MINDER GRILLIG KUSTLIJN IS VERSNIPPERD

2.4 Sedimentatie in fjord ZWERFSTENEN FJORDDREMPEL Herwerkt naar bron: http://users.telenet.be/geowisvlio/Aardrijkskunde/ Bron foto: http://www.polar-quest.com Verhoging aan ingang van fjord door opstapeling afgezet materiaal, achtergelaten door morene. Deze drempel laat enkel warmere bovenwater binnen waardoor fjorden niet bevriezen. Ook reiken eb & vloed tot slecht 10 km in de fjord waardoor het er rustig is met soms in zomer te weinig doorstroming.

2.5 Isostasie: toestand van drijvend evenwicht waarin de aardkorst verkeert ten opzichte van de aardmantel. Ander gevolg van glaciale werking op landschap is de isostatische werking waarbij de aardkorst door druk van landijs is verzakt. IJSTIJD LANDIJS gewicht van ijs oefent druk uit op land dat zakt. Post-glaciale/isostatische opheffing: bij afsmelten neemt druk af en komt lithosfeer terug omhoog (+/- 12.000 jaar geleden) http://www.highcoast.net/english/eng.html SMELTEN IJS GEWICHT NEEMT AF LAND RIJST TERUG OP