4.2 De natuur verandert het klimaat • klimaatveranderingen: grote golfbewegigen daarbinnen kleine schommelingen • oorzaken klimaatveranderingen: kosmische oorzaken terrestrische oorzaken catastrofen de mens Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv kosmische oorzaken (1) • instraling van de zon - aarde draait sneller om de zon - aarde draait langzamer om de aardas gevolgen voor seizoenen en daglengte • vorm van de aardbaan - ellips - perihelium en aphelium - excentriciteit aardbaan (van bijna rond tot uitgerekt) Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv kosmische oorzaken (2) • zonnevlekken - bij veel zonnevlekken: warmer op aarde i.v.m. energie-explosies - bij veel zonnevlekken: meer uv-straling ozon in stratosfeer houdt warmte vast - verschillende cycli Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv kosmische oorzaken (3) de stand van de aarde t.o.v. de zon • de stand van de aardas hoe groter de hoek, hoe meer temperatuurverschil zomer/winter • richting aardas → precessie Alle factoren werken op elkaar in. totaalbeeld → Milankovitsch-effect stand van de aarde t.o.v. de zon • stand van de aardas Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

terrestrische oorzaken (1) a. vulkanisme b. platentektoniek c. zeestromen d. Noord-Atlantische oscillatie a. Vulkanisme zorgt voor stof in atmosfeer - minder instraling → afkoeling - meer CO2 → opwarming Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

terrestrische oorzaken (2) b en c. zeestromen en platentektoniek • zeestromen zorgen voor uitwisseling van warmte en kou • dit werd minder door platentektoniek (o.a. Noord- en Zuid-Amerika aan elkaar) • Zuidpool thermisch geïsoleerd door westenwinddrift • Noordpool koelt af door minder aanvoer warm water Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv terugkoppeling • positieve terugkoppeling: een proces versterkt zichzelf - bergen op Zuidpool krijgen sneeuwbedekking. - albedo neemt toe - afkoeling wordt versterkt • negatieve terugkoppeling verandert bestaande situatie: - meer warm water naar Noordpool - zee-ijs smelt - albedo wordt minder → warmer Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

terrestrische oorzaken (3) • in West-Europa vaak westenwind • windrichting wordt bepaald door - lage druk bij IJsland - hoge druk bij Azoren • luchtdrukverschil is de Noord-Atlantische Oscillatie-index (NAO) • hoge index (groot drukverschil) → zachte winters • de index schommelt in perioden van ruim10 jaar Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv catastrofes snelle klimaatveranderingen door • afzwakking oceanische transportband voorbeeld: golfstroom wordt warmer meer verdamping water wordt zouter en zakt weg. koud poolwater komt naar zuiden • kosmische ramp voorbeeld: inslag meteoriet tijdelijk koud en donker - astrobleem = inslagkrater - nucleaire winter Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv Onderdelen van de laatste ijstijd Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv stand van de aarde ten opzichte van de zon Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv de curve van Milankovitch Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv de wereld tijdens het Krijt Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv de Circum-Antarctische stroom Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv de oceanische transportband Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv