Medication Overuse Headache (MOH) Co-schap Neurologie 17 december 2004 Jan-Willem Beijen Liesbeth Hoekstra Jonne Kortmann

Inhoud Inleiding Vraagstellingen Methode Resultaten Conclusie

Inleiding: definitie Medication Overuse Headache (MOH) fenomeen waarbij het frequent gebruik van anti-hoofdpijn medicatie reeds bestaande hoofdpijn verergert of een nieuwe vorm van dagelijks verschijnende hoofdpijn creëert (IHS, 2003) IHS  International Headache Society Eerdere termen o.a.: drug-induced headache, daily headaches, painkiller headache, medication-misuse headache, analgesic-dependent headache, analgesic overuse headache, medication-induced headache, chronic migraine  Bij patiënten met andere klachten van chronische pijn, zoals pt. met RA, die bekend zijn analgetica te gebruiken en vaak ook regelmatig en in hoge doses, ontwikkelen geen MOH!

Diagnostische criteria MOH Hoofdpijn > 15 dg/mnd Pijn: bilateraal, dof, licht-matig van intensiteit Drug-intake: Ergotamine, triptanen, opioiden > 10dg/mnd en/of Analgetica > 15dg/mnd voor min. 3 mnd Hoofdpijn verdwijnt binnen 2 maanden na stoppen

Pathogenese Exacte pathogenese onbekend Mogelijke factoren: Genetische belasting. Centrale sensitisatie van de nociceptieve banen tgv herhaalde activatie. Daling van de serotonine waarden. Dysfunctie van het anti-nociceptieve systeem.

Epidemiologie Getallen van MOH zijn nog niet duidelijk: eerste onderzoeken wijzen in de richting van: 1% in algemene populatie (-14% in chronische migraine populatie) Vergelijk: spanningshoofdpijn (door > 50 % ervaren) migraine (10 – 12%) Toenemend probleem Gegevens nog niet duidelijk: volgens recente cohortstudie met n=600 ontwikkelde van de 600 pt. met chronische migraine 14 % MOH. Bij deze studie waren de predicitieve factoren: hoge frequentie van hoofdpijn en overmatig medicatie gebruik. Men verwacht dat het aantal MOH-ers zal gaan stijgen, gezien het feit MOH al bij 6 jarigen voorkomt

Behandeling Abstinentie Eventueel symptoom bestrijding N, V, hypotensie, tachycardie, rusteloosheid en angst Psychische ondersteuning

Prognose Eerste 12 maanden is kritieke periode van terugval Gemiddeld valt 38% van de pt. terug in deze periode

Vraagstellingen Is de mate van gebruik van medicijnen een voorspellende factor voor MOH? Is de klinische presentatie van MOH afhankelijk van het type medicatie? Welke factoren hebben een voorspellende waarde voor terugval?

Methode Medline, zoekcriteria 9 relevante artikelen: Medication overuse headache Publicatie jaar 2002 – 2004 Engels/ Nederlands 9 relevante artikelen: 3 reviews 3 artikelen 3 nog IP IP  In Process (nog niet verschenen)

Medicatiegebruik als voorspellende factor voor MOH Analgesic use: A predictor of chronic pain and medication overuse headache. The head-HUNT study J.-A. Zwart, G. Dyb, K. Hagen, S. Svebak and J. Holmen Neurology, July 2003, 160-164

Medicatiegebruik: opzet Hunt 1 (1984-1986); vragenlijst naar >20jr. Over medicatiegebruik voor pijn. 85.100  74.977  59.471 Hunt 2 (1995-1997); vragenlijst naar >20jr. Over medicatiegebruik en aanwezigheid van pijn 92.566  64.560 Hunt 1 + Hunt 2  32.067 Gecorrigeerd voor leeftijd en opleiding Eindwaarde in RR

Medicatiegebruik: resultaten (1) Analgetica gebruik bij begin Chr. Migraine Chr. Non-Migraine HP Chr. Nekpijn Chr. Lage Rugpijn Nooit (n= 22.720) 1.0 (no.= 17) (no.= 66) (no.= 163) (no.= 596) <Wekelijks (n= 6.857) 5.8 (3.2-10.6) (no.= 33) 2.5 (1.7-3.6) (no.= 53) 2.5 (1.6-3.9) (no.= 133) 2.6 (2.1-3.4) (no.= 339) >Wekelijks (n= 2.490) 37.6 (21.3-66.4) (no.= 60) 14.4 (10.4-19.9) (no.= 101) 7.1 (5.5-9.2) (no.= 121) 6.4 (4.9-8.4) (no.= 188)

Medicatiegebruik: resultaten (2) Analgetica gebruik bij begin Chr. HP ivm overgebruik analgetica Chr. HP NIET ivm overgebruik analgetica Nooit n=22.720 1.0 (no.= 83) (no.= 219) <Wekelijks n=6.857 3.2 (2.3-4.3) (no.= 86) 1.7 (1.3-2.1) (no.= 110) >Wekelijks n=2.490 19.6 (14.8-25.9) (no.= 161) 3.1 (2.4-4.2) (no.= 79)

Klinische presentatie van MOH bij verschillende pijnstillers Features of medication overuse headache following overuse of different acute headache drugs V. Limmroth, Z. Katsarava, G. Fritsche, S. Pryzywara en H.-C Diener Neurology, Oktober 2002, 1011-1014

Klinische presentatie MOH: opzet 98 pt. met MOH Inclusiecriteria: IHS Criteria 71% Migraine, 14% Spierspanningshoofdpijn (SSH), 15% gecombineerd Type medicatie: Analgetica, Triptanen, Ergotamines Klinisch verschil MOH afhankelijk van type medicatie en type pre-existente hoofdpijn

Klinische presentatie MOH: resultaten (1) Klinische verschillen tussen medicaties: Analgetica MOH 100%  SSH Ergotaminen MOH 84 %  SSH 8 %  Milde dagelijkse migraine 8 %  Toename frequentie migraine Triptanen MOH 40 %  Toename frequentie migraine 26 %  Milde dagelijkse migraine 34 %  SSH

Klinische presentatie MOH: resultaten (2) Klinische verschillen MOH bij verschillende primaire typen hoofdpijn Spanningshoofdpijn 100%  Chronische SSH Migraine 64%  Chronische SSH 13%  Milde dagelijkse migraine 23 %  Toename frequentie migraine Gecombineerd 85%  Chronische SSH 15%  Milde dagelijkse migraine

Klinische presentatie MOH: extra Gemiddeld maandelijks gebruik Analgetica 114 Ergotamine 37 Triptanen 18 Gemiddelde duur gebruik voor ontstaan MOH Analgetica 4.8 jaar Ergotaminen 2.7 jaar Triptanen 1.7 jaar

Voorspellers voor terugval Rates and predictors for relapse in medication overuse headache: A 1-year prospective study Z. Katsarava, V. Limmroth, M. Finke, H.-C. Diener, G. Fritsche Neurology, Mei 2003, 1682-1683 Patienten voldeden aan de IHS criteria en de diagnose was bevestigd door een hoofdpijnreductie van 50 % (of geen hoofdpijn meer) 1 maand na stoppen. Primaire hoofdpijn: Migraine 71%, spanningshoofdpijn 14%, spanningshoofdpijn en migraine 15% Type medicatie: analgetica 48%, ergotaminen 13% en triptanen 39% Gemiddeld overmatig medicatie-gebruik 6.5jr (6mnd-25jr)

Voorspellers voor terugval: opzet 98 pt. met MOH Inclusie: IHS-criteria Exclusie: depressie, gebruik versch. HP-med. Variabelen: Klinische kenmerken Duur van primaire hoofdpijn Type medicatie Mate van inname Behandeling bij ontslag 6 en 12 maanden follow-up evaluatie

Voorspellers voor terugval: resultaten Type hoofdpijn: Migraine  22% SSH  73% (p=0.002) Migraine + SSH  77% (p=0.0001) Type medicatie: Triptanen overgebruik  19% Ergotaminen overgebruik  20% Analgetica overgebruik  58% (p=0.001)

Conclusies Frequenter gebruik van analgetica leidt tot een groter risico op MOH Klinische presentatie is afhankelijk van het type medicatie Voorspellers van terugval: Pre-existent SSH of SSH + Migraine Gebruik van analgetica

Aanbeveling Alert zijn bij: veranderd patroon van hoofdpijn chronisch verloop Kritische benadering van medicatie-gebruik bij pt. met hoofdpijn

Gebruikte Artikelen Analgesic use: A predictor of chonic pain and medication overuse headache. The head-HUNT study. (J.-A. Zwart e.a., Neurology Juli 2003 160-164) Features of medication overuse headache following overuse of different acute headache drugs. (V. Limmroth e.a. Neurology Oktober 2002 1011-1014 Rates and predictors for relapse in medication overuse headache; a 1-year prospective study. (Z. Katsarava e.a. Neurology Mei 2003 1682-1683)

Gebruikte reviews Medication-overuse headache; a worldwide problem. (H.-C. Diener, V. Limmroth. Lancet-neurology Augustus 2004 475-483) Medication overuse headache (V. Limmroth, Z. Katsarava. Current Opinion Neurology Juni 2004 301-306) Medication overuse headache from antimigraine therapy: clinical features, pathogenesis and management. (T. Smith, J. Stoneman. Drugs 64(22) 2503-2514)