Rotterdam Opslag en Afvang Demonstratieproject (ROAD) Introductie Hoek van Holland 14 juni 2011

Page 2 Wat is CO 2 ? Wat is CO 2 ?:koolstofdioxide of koolzuurgasO=C=O Wat doet CO 2 ?reuk-, geur- en smaakloos, niet brandbaar, niet explosief Hoe ontstaat CO 2 ?verbranding fossiele brandstoffen, uitademen mens Wat kan je met CO 2 ?frisdrank, kassen, brandblussers, grondstof industrie

Page 3 Waarom CO 2 -uitstoot verminderen? Toenemede mondiale energievraag Fossiele brandstoffen voorlopig nog noodzakelijk CO 2 -uitstoot draagt bij aan broeikaseffect en klimaatverandering Transitie naar “CO 2 -arme” energievoorziening: Efficienter energieverbruik Duurzame energie CO 2 -afvang en -opslag

Page 4 European Energy Programme For Recovery (EEPR) Hatfield, United Kingdom (Pre-combustion offshore / gasfield) Rotterdam, The Netherlands (Post-combustion offshore / gasfield) Bełchatów, Poland (Post-combustion onshore / Saline aquifer) Jänschwalde, Germany (Oxy fuel / Post- combustion onshore) ROAD is door Europese Commissie geselecteerd als één van 6 EEPR projecten Compostilla, Spain (OXY-CFB onshore / Saline aquifer) Porto Tolle, Italy, (Post-combustion offshore / Saline aquifer)

Page 5 Waarom CCS demonstratieprojecten in Nederland? Industriële gebieden met groot aantal puntbronnen Nieuwe energiecentrales in aanbouw met mogelijke toepassing CCS On- en off-shore gasreservoirs die komende jaren uitgeproduceerd raken Uitgeproduceerde reservoirs van gasvelden vormen geschikte structuur voor CO 2 -opslag Veel kennis beschikbaar over gastransport door dicht landelijk aardgasnet Veel ervaring met olie- en gaswinning en gasopslag in aquifers en gasreservoirs

Page 6 CCS in Rotterdamse regio E.ON Benelux en Electrabel / GDF-SUEZ Group werken nauw samen met Rotterdam Climate Initiative (RCI) aan ontwikkeling Rotterdams CCS netwerk CCS netwerk strategisch speerpunt voor Rotterdamse haven- en industriecomplex ROAD als belangrijk startpunt voor Rotterdams CCS netwerk en stimulus voor duurzame economische ontwikkeling Rotterdamse regio

Page 7 Waar staat naam ‘ROAD’ voor? R otterdam O pslag A fvang D emonstratieproject

Page 8 Wie is ROAD? Maasvlakte CCS Project C.V. is joint venture van: E.ON Benelux Electrabel Nederland (GdF-SUEZ Groep) In samenwerking met beoogde partners: TAQA Energy GDF SUEZ E&P Met financiële steun van: Europese Commissie (EU) Rijksoverheid Global CCS Institute

Page 9 Wat zijn doelstellingen ROAD? Demonstreren haalbaarheid (technisch, economisch) van gehele CCS- keten op grootschalig (industrieel) niveau Vanaf 2015 circa 1,1 miljoen ton CO 2 per jaar afvangen en opslaan in (bijna) lege gasvelden Kennis en ervaring opdoen met gehele, grootschalige CCS-keten: Technisch Juridisch Economisch Organisatorisch Maatschappelijk

Page meter energie centrale (Maasvlakte) CO 2 -afvang compressie transportleiding 20 km over zeebodem (Noordzee) transportleiding 5 km over land (Maasvlakte) 3,5 km Platform P-18A niet op schaal CO 2 -afvang, -transport en -opslagketen CO 2 -opslag in leeg gasveld

Page 11 MPP3 location Nieuwe elektriciteitscentrale op Maasvlakte

Page 12 CO 2 -afvanginstallatie

Page 13 CO 2 -afvang rookgas zwaveloxide koeler zwavelfilter schoon rookgas CO 2 absorber CO 2 desorber oplosmiddel met CO 2 hergebruikt oplosmiddel pure CO 2 compressor CO 2 STAP 1 Het rookgas van de elektriciteitscentrale wordt opgevangen en gekoeld. Vervolgens wordt het rookgas extra ontzwaveld. Na dit ontzwavelingsproces gaat het rookgas naar de zogenoemde “absorber”. STAP 2 In de “absorber”wordt het rookgas gewassen. Hierbij komt de CO 2 in het rookgas in aanraking met een oplosmiddel waarin de CO 2 oplost. De nagenoeg CO 2 vrije rookgassen worden vervolgens via de schoorsteen uitgestoten. Het mengsel van het oplosmiddel en de CO 2 gaat vervolgens naar de zogenoemde “desorber”. STAP 3 In de “desorber”wordt het mengsel van oplosmiddel en CO 2 met stoom verhit. Hierdoor wordt de CO 2 weer gescheiden van het oplosmiddel, dat vervolgens weer hergebruikt kan worden in de absorber. De hoog geconcentreerde CO 2 wordt naar een compressor geleid. STAP 4 In de compressor wordt de CO 2 onder hoge druk gebracht en via een pijpleiding getransporteerd naar het platform op de Noordzee. Daar wordt de CO 2 geïnjecteerd in bijna lege gasvelden en permanent opgeslagen.

Page 14 CO 2 -transport over land

Page 15 Opslaglocatie

Page 16 Tijdspad en mijlpalen 14 juli 2009:indienen projectvoorstel EC September 2009:selectie projectvoorstel door Europese Commissie Mei 2010: subsidiebeschikking Nederlandse overheid September 2010:publicatie MER-startnotitie Q2/Q3 2011: MER en vergunning aanvragen 2013: activering E.ON centrale MPP3 2015: volledige CCS keten operationeel :demonstratie CCS-keten

Page 17 Maasvlakte CCS project C.V. Parallelweg NA Schiedam

Page 18 Keten van CO 2 -afvang, -transport en -opslag AFVANG TRANSPORT OPSLAG energiecentrales chemische industrie pijpleiding schip lege gasvelden oliewinning

Page 19 Vormen van CO 2 -opslag bossen / oceanen ondergronds: mineralen olie gas steenkool waterlaag

Page 20 Rotterdam Climate Initiative CCS doelstellingen

Page 21 Rotterdam CCS netwerk 2011

Page 22 Rotterdam CCS netwerk 2015

Page 23 Rotterdam CCS netwerk 2025