Bewegen en Sport Fietsen Invloed en impact van lichaamsbeweging en sport op de diabetesregeling Michiel Van Damme diabetesverpleegkundige AZ Groeninge – Kortrijk O.C. De Vonke te Heule om 20 uur

Mits een goede kennis van de aandoening hoeft diabetes geen hinderpaal te zijn om normaal te leven en zelfs te komen tot topprestaties. Hier zie je Steve Redgrave, mulit-gouden medaille winnaar op de olympische spelen in het roeien.

Pär Zetterberg (Falkenberg (SE), 14 oktober 1970) is een voormalig Zweedse voetbalspeler. Zijn carrière begon bij Falkenbergs FF voordat hij een profspeler werd bij RSC Anderlecht. Met uitzondering van twee periodes bij Sporting Charleroi in 1991-1993 en Olympiakos in 2000-2003, heeft hij altijd als middenvelder voor RSC Anderlecht gespeeld. In 1993 en 1997 won hij de Gouden Schoen, de meest gerenommeerde voetbaltrofee in België. Zijn sportieve prestaties worden extra getint doordat hij van kindsaf aan suikerziekte lijdt. Daarom achtte toptrainer Aad de Mos hem destijds niet opgewassen voor een sleutelrol bij een topclub. Zetterberg werd uitgeleend aan Charleroi, ontplooide zich daar helemaal en bewees aldus dat zijn ziekte hem niet belemmerde om topprestaties te leveren. Zetterberg stopte in het seizoen 2005-2006 met de landstitel. Zijn afscheid in het Astridpark was onvergetelijk. Heel het stadion scandeerde zijn naam en er waren verschillende spandoeken gemaakt voor hem. Het werd helemaal mooi toen hij een applausvervanging kreeg en zijn tranen niet meer kon bedwingen op de Anderlecht-bank. Na zijn actieve voetbalcarrière bleef hij bij Anderlecht waar hij sindsdien de scouting verzorgt.Zijn eerste belangrijke speler die hij binnehaalde na actieve scouting in zijn thuisland Zweden is de verdediger Max von Schlebrügge. Pär was een geliefde voetballer in het Belgische voetbal. Hij won meermaals de Fair-Play prijs. Doorbreken bij de Zweedse nationale ploeg is niet gelukt, maar hij heeft wel een mooi palmares: negen landstitels, zes bij Anderlecht en drie bij Olympiakos. Hij heeft aangegeven zijn sportcarrière voort te zetten, door Floorball te gaan spelen.

Het menselijk lichaam bestaat uit miljoenen cellen, die allemaal bij elkaar zorgen dat we leven en bewegen. Die cellen hebben allerlei voedingsstoffen nodig om hun werk te kunnen doen. Die voedingsstoffen worden onttrokken aan het voedsel dat we eten en de lucht die we inademen. Ons lichaam heeft het vermogen om dat voedsel en die zuurstof automatisch te verwerken tot stoffen die de cellen nodig hebben. Die verwerking gaat dag en nacht door via een groot aantal ingewikkelde processen, die we stofwisseling noemen. Hoe ontstaat diabetes

Voedsel q Stofwisseling Voedingsstoffen Naar de cellen

Vertering en resorptie van koolhydraten

Nu is het onder andere de verwerking van koolhydraten die bij diabetici niet meer helemaal goed verloopt. Koolhydraten worden tijdens de spijsvertering omgezet in glucose, een soort suiker. Glucose dient als brandstof, die binnen de cellen in energie wordt omgezet. Glucose in de cellen is in zekere zin te vergelijken met benzine in een auto.

Glucose kan niet zo maar op eigen kracht de cellen binnenkomen Glucose wordt, net als de andere (verwerkte) voedingsstoffen, door het bloed naar de cellen gebracht. De meeste stoffen kunnen zonder moeite binnendringen door de wand van de cellen waar ze nodig zijn. Maar glucose is een bijzonder geval.

Insuline wordt door de alvleesklier geproduceerd en in de bloedstroom gebracht. De insuline begeleidt daar als het ware de glucose en zorgt dus dat deze in de cellen wordt opgenomen. Als er geen insuline wordt geproduceerd of te weinig, dan kunnen de lichaamscellen geen glucose opnemen, of te weinig.

Pathogenese van diabetes Hoe verloopt de normale stofwisseling KH worden na vertering omgezet in glucose of enkelvoudige suikers Glucose wordt opgenomen in de bloedbaan en vervoerd naar de cellen Glucose is de energieleverancier van onze cellen Insuline (hormoon gemaakt door de pancreas) vormt de sleutel om glucose te laten toetreden tot de cel

Diabetes herkent u aan de volgende signalen vermageren alhoewel men even veel blijft eten dikwijls en overvloedig wateren (ook ’s nachts) een voortdurende dorst een plakkerige of droge mond een voortdurende vermoeidheid zonder aanwijsbare oorzaak jeuk en ontstekingen aan de geslachtsorganen moeilijk geneesbare wonden een verminderd gezichtsvermogen krampen of tintelingen in de benen

Even herinneren Goals HbA1c lager dan 6.5% (anders slecht nieuwsgesprek) Bloeddruk lager dan 130/80 mm Hg Lipiden LDL cholesterol onder de 100 mg/dl HDL cholesterol hoger dan 40/50 (vrouwen) mg/dl triglyceriden lager dan 150 mg/dl Aspirine (bij mannen > 40j en vrouwen > 50j) BMI < 25 kg/m² ROOKSTOP !!!! LICHAAMSBEWEGING!!!!DIEET!!!!

Insuline Resistentie Syndroom + Obesitas + Insulineresistentie + Hyperinsulinemie + Type 2 diabetes of gestoorde glucosetolerantie + Dyslipidemie + ­ Bloeddruk + Atherosclerose http://utopia.knoware.nl/~wwitsel/main/artikelen/behandeling.overgewicht.1.html Zwaarlijvigheid is een belangrijke uitlokkende factor in het ontwikkelen van diabetes. Immers hierdoor worden de perifere cellen (lever, spier, vetweefsel) weerstandig aan de werking van insuline. Met als gevolg dat de bètacellen steeds meer insuline gaan maken wat uiteindelijk kan leiden tot uitputting van de insulineproductie. Er is wel een overgangsfase die we een toestand van verminderde glucosetolerantie noemen. De bloedsuiker is hier wel gestegen maar niet voldoende om erkenbare diabetessymptomen uit te lokken. Obese mensen met abdominale vetdepots hebben een verhoogd risisco op lipidenstoornisssen en hoge bloeddruk. Gezien 80 % van de type 2 diabeten een abdominale vetopstapeling heeft, hebben zij de facto een verhoogd risisco op hart- en vaatziekten. DeFronzo, Ferrannini. Diabetes Care 1991; 14 (3): 173-94

Gebrek aan lichaamsbeweging Gebrek aan lichaamsbeweging als oorzaak van overgewicht calorie-inname ↑ niet in jaren 80 Ö gewicht ↑ gem energieverbruik in UK laatste 20 met 800 kcal/d  dagelijks bericht aan collega: via e-mail Ö 2 min wandelen  ∆ 5,5 kg / 10 jaar

LICHAAMSBEWEGING

Energiebehoefte Caloriën Koolhydraten, vetten, eiwitten en alcohol uit onze voeding worden door het lichaam opgenomen en leveren zo de nodige energie (gemeten in caloriën of kilojoule, 1 kcalorie is ongeveer 4,2 kilojoule). http://www.afvallen-voeding.nl/energiebehoefte.htm hier vind je calorie rekenmachine Persoon van 1.69 m en 68 kg die 55 jaar is en lichte arbeid verricht heeft 2603 kilocalorieën nodig http://www.voedingscentrum.nl/voedingscentrum/Public/Dynamisch/gewicht+en+dieet/energie+en+eten/energiebehoefte/ http://www.slank-en-sterk.nl/energiebehoefte.html http://www.goede-voeding.nl/berekeningenergiebehoefte.htm

Energiebehoefte Mannen afhankelijk van de arbeid 2500 – 3600 leeftijd 60 – 74 jaar 2200 leeftijd > 75 jaar 1900 Vrouwen afhankelijk van de arbeid 2000 – 3400 leeftijd 60 – 74 jaar 2050 leeftijd > 75 jaar 2000 http://gezondopgewicht.com/CMS/index.php?option=com_content&task=view&id=28&Itemid=57

Energiebronnen (vb man 70kg, nuchtere toestand) BRON Gewicht in gram Kcal Leverglycogeen 75 300 Spierglycogeen 400 1600 Bloedglucose 20 80 Vetweefsel 15000 141000 Eiwit 6000 24000

Gebruikte energiebronnen tijdens fysieke inspanningen http://www.suikerinfo.nl/nl/professionals/nieuwsbrief.php?editienieuwsbrief=3&artikel=256  Suiker en sportprestaties Op het gebied van sportvoeding is er veel te koop. De diversiteit aan sportdranken is hierbij het meest in het oog springend. Sportdranken pretenderen het prestatievermogen te verbeteren wanneer ze tijdens inspanning worden ingenomen. Wat is eigenlijk het nut van deze sportdranken, wat zijn de belangrijkste ingrediënten van een goede sportdrank en kan het gebruik ervan daadwerkelijk de prestatie verbeteren? Het gebruik van sportdranken tijdens inspanning is niet meer weg te denken uit de duursport. Ook dit jaar hebben we tijdens de Tour de France weer het belang van een goede (sport) voeding kunnen bewonderen. Het innemen van sportdranken tijdens inspanning heeft twee belangrijke doelen. Het aanvoeren van energie in de vorm van koolhydraten/suikers enerzijds en de toevoer van water en elektrolyten anderzijds. Energie om 5 dagen te rennen Fysieke inspanning kost energie. Die energie wordt voornamelijk gehaald uit de verbranding van koolhydraten en vetten in onze spieren. Wanneer onze spieren een gram vet verbranden komt daarbij 38 kJ energie vrij. Voor de verbranding van een gram suiker/koolhydraten ligt dat beduidend lager met pakweg 17 kJ. De opslag van vet is dus de meest efficiënte wijze om gemakkelijk veel energie met je mee te dragen. Het is daarom logisch dat meer dan 97% van de energievoorraad in ons lichaam wordt opgeslagen als lichaamsvet. Vet wordt opgeslagen als triglyceriden in vetcellen. Deze vetcellen zijn voornamelijk aanwezig in onderhuids vetweefsel en tussen de organen in de buikholte. Daarnaast worden kleine vetdruppeltjes opgeslagen in de spieren zelf. Theoretisch zou deze voorraad voor voldoende energie kunnen zorgen om maar liefst 5 dagen onafgebroken te rennen... Koolhydraten/suikers worden als glycogeen opgeslagen in de lever en de skeletspieren. Deze energievoorraad is echter vele malen kleiner dan de vetvoorraad. Ook biedt deze glycogeenvoorraad theoretisch slechts voldoende energie om 60-90 minuten intensief te kunnen sporten. In praktijk ligt dat zelfs nog lager (30-40 minuten). Dat komt doordat bij zware inspanning de actieve spieren al eerder door hun glycogeenvoorraad heen raken. Over snelle en langzame energiebronnen Vet is dus een zeer praktische vorm om veel energie op te slaan. Toch hoor je vaak dat juist suikers voor de sporter van groot belang zijn. Dat heeft te maken met het feit dat koolhydraten en vetten van elkaar verschillen wanneer we de spierstofwisseling bekijken. In het kort kan worden gesteld dat koolhydraten een ‘snelle’ brandstofbron vormen en dat vet een ‘langzame’ energiebron vormt. Hiermee wordt de hoeveelheid energie bedoeld die per seconde vrijgemaakt kan worden uit verbranding. Bij suikers is die hoeveelheid energie groter dan bij vetten. Om die reden vormen de vetten bij inspanning van een lage intensiteit relatief de belangrijkste energiebron. Wanneer echter de inspanningsintensiteit wordt verhoogd en de energiebehoefte toeneemt, worden de glycogeenvoorraden veruit de belangrijkste energiebron (Figuur 1). Wanneer een dergelijke (sportieve) activiteit nu langer duurt dan pakweg 45-60 minuten, dan is de kans groot dat de (beperkte) glycogeenvoorraden uitgeput zullen raken. Wanneer dit gebeurt zal men de inspanning niet langer meer op dezelfde intensiteit kunnen volhouden. Daarom bepaalt de hoeveelheid bruikbare suikers in ons lichaam voor een belangrijk gedeelte het prestatievermogen bij intensieve duurinspanning. Koolhydraten mee tijdens de training Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat wetenschappelijk onderzoek inmiddels talloze malen heeft aangetoond dat koolhydraatinname tijdens inspanning het prestatievermogen flink kan verbeteren. Dit wanneer er sprake is van middelmatige tot hoge intensiteit inspanning van langere duur (>45-60 min). De belangrijkste reden hiervoor is het voorkomen van een daling in de bloedsuikerspiegel en het garanderen van een optimale koolhydraatverbranding. Vaak is onderzocht hoe je zo optimaal mogelijk extra suikers kunt aanbieden tijdens inspanning als aanvulling op de (beperkte) lichaamsvoorraden. Uit dergelijk onderzoek is gebleken dat (sport)dranken met koolhydraten een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het energiegebruik tijdens inspanning. De meeste koolhydraatbronnen, zoals glucose (druivensuiker), maltose, sucrose (suiker uit de suikerpot) en oplosbaar zetmeel blijken hiervoor allen uitstekend geschikt. Hoewel fructose (vruchtensuiker) een minder hoge verbrandingssnelheid kent, kan de toevoeging van fructose toch een meerwaarde hebben. Helaas kent het innemen van koolhydraten ook zijn grenzen. De verbranding van suikers ingenomen met een sportdrank blijkt tijdens inspanning gelimiteerd te zijn tot zo’n 1.0-1.1 gram per minuut. Daarom zou een sporter tijdens inspanning niet meer dan 60-70 gram koolhydraten per uur tot zich moeten nemen. Een ideale sportdrank zou dus een zodanig suikergehalte moeten hebben dat een totale inname van 60-70 gram per uur haalbaar is. De desbetreffende concentratie mag echter niet te hoog zijn. Ook moet je een te hoge osmolaliteit vermijden omdat dit de maagledigingssnelheid zal vertragen. En dat kan weer tot maagdarmklachten leiden. Over het algemeen kan gesteld worden dat een koolhydraatoplossing van 6-8% (60-80 gram suikers per liter) het meest geschikt is. Van meet af aan Sportdranken kunnen extra suikers leveren ter aanvulling op de beperkte glycogeenvoorraden in het lichaam. Daarnaast heeft het gebruik van een sportdrank ook als doel om water en elektrolyten te leveren ter compensatie van zweetverlies. De effectiviteit van een sportdrank in het aanvullen van het vochtverlies door zweten is afhankelijk van een aantal factoren. De belangrijkste aandachtspunten hierin zijn het koolhydraatgehalte, het natriumgehalte (de hoeveelheid natriumchloride, c.q. keukenzout) en de osmolaliteit. De ideale sportdrank is iso- tot hypotoon en heeft een natriumgehalte van zo'n 400-1200 mg/liter. Een volledige compensatie voor zweetverlies is vaak niet mogelijk. Een zweetverlies van meer dan 2 liter per uur compenseren is vaak meer dan ons maagdarmstelsel kan verdragen. Doorgaans wordt de hoeveelheid ingenomen drank beperkt door de hoeveelheid die goed verdragen kan worden. Het is daarom van groot belang dat het (voldoende) drinken tijdens inspanning wordt getraind. Verschillende studies hebben aangetoond dat hierin een belangrijk trainingseffect te behalen valt. Dit betekent dus dat men zich moet gewennen om ook bij (een gedeelte van) de trainingen een vergelijkbaar drinkschema aan te houden als tijdens wedstrijden. Doordat grote hoeveelheden drank de maaglediging meer versnellen dan kleine hoeveelheden, is het aan te raden om vlak voor de start van een training/wedstrijd (of tijdens de warming-up) 6-8 ml per kg lichaamsgewicht te drinken om de maag te vullen en vervolgens over te stappen op kleinere hoeveelheden (2-3 ml per kg lichaamsgewicht om de 15-20 min) gedurende de inspanning. Dit heeft ook een ander belangrijk voordeel. Recent onderzoek in Maastricht heeft laten zien dat het gebruik van een sportdrank met name gedurende het eerste uur voorkómt dat (te)veel van de glycogeenvoorraad in het lichaam wordt aangesproken. Oftewel, het is belangrijk om al bij aanvang van de inspanning te starten met het gebruik van een sportdrank en niet pas wanneer men moe begint te worden. Op die manier zorg je dat je meer energie over hebt naarmate de eindstreep dichterbij komt, en je dus veel beter zult presteren in de eindspurt. Voor het optimale effect Het gebruik van sportdranken tijdens intensieve inspanning biedt een efficiënte manier om het lichaam te voorzien van extra koolhydraten ter aanvulling op de beperkte lichaamsvoorraden. Om die reden kan het gebruik van een geschikte sportdrank het prestatievermogen tijdens intensieve duurinspanning (>45-60 min) substantieel verbeteren. Behalve het aanbieden van extra koolhydraten voorziet een sportdrank ook in water en elektrolyten om het zweetverlies te compenseren. Zoals aangegeven, bestaat een goede sportdrank doorgaans uit een 6-8% koolhydraatoplossing (glucose, sucrose, fructose, maltodextrine) en zo'n 400-1200 mg natrium per liter. Sportdranken dienen al in de beginfase van de inspanning gebruikt te worden om een optimaal effect te hebben. Geadviseerd wordt om 6-8 ml per kg lichaamsgewicht in te nemen tijdens de warming-up of vlak voor de wedstrijd. Daarna kan worden volstaan met kleinere hoeveelheden (2-3 ml per kg elke 15-20 min). De basis voor elke atleet betreft een gezonde, gebalanceerde voeding, aangepast aan de specifieke eisen die training en competitie vragen van de individuele sporter. Het verstandig gebruik van voedingssupplementen, zoals sportdranken, kunnen een praktische oplossing bieden bij het verhogen van de koolhydraat beschikbaarheid tijdens en na intensieve inspanning. Dr. L.J.C. van Loon Universitair Hoofddocent Capaciteitsgroep Bewegingswetenschappen, Universiteit van Maastricht Figuur 1 Energiegebruik (in kJ per minuut) tijdens fietsinspanning van verschillende intensiteit (uitgedrukt als percentage van het maximale vermogen). Gebruik van de verschillende energiebronnen staat aangegeven in de legenda: plasma FFA (vrije vetzuren afkomstig van de afbraak van vet in het vetweefsel, getransporteerd door het bloed, en opgenomen door de spieren), andere vetbronnen (met name vet afkomstig uit de vetdruppeltjes in de spieren zelf), plasma glucose (glucose afkomstig van de afbraak van glycogeen in de lever) en spierglycogeen (glycogeen opgeslagen in de spieren zelf). Naarmate de inspanningsintensiteit toeneemt en het energiegebruik stijgt, worden het spierglycogeen en de glucose in het bloed (afkomstig van de afbraak van leverglycogeen) veruit de belangrijkste energiebronnen. Gezien de beperkte glycogeenvoorraden in ons lichaam, is het duurprestatievermogen dus voor een groot gedeelte afhankelijk van de hoeveelheid beschikbare suikers tijdens inspanning.

Normale situatie : energieregulatie Korte inspanningen: energiebron = spierglycogeen Inspanningen meer dan 10 min : energiebron via bloedbaan : - giucoseproductie in lever - vrije vetzuurproductie in vetweefsel Inspanningen meer dan 60-120 min : energiebron via bloedbaan : - voornamelijk vrije vetzuren

Hormonale aanpassing TIJDENS inspanning : bevorderen glycogenolyse, gluconeogenese en lipolyse • Daling van: • Stijging van: - Insuline - Glucagon - Cortisol - Groeihormoon - Adrenaling - Noradrenaline

Hormonale aanpassing NA sportinspanning : Normalisatie insulinemie, terug daling contraregulerende hormonen. Lipolyse houdt op, glycogeenvoorraden worden aangevuld. Aanhoudende verhoging glucoseopname door de spieren, verhoogde gevoeligheid aan insuline. http://www.sportzorg.nl/sport-voor-iedereen/aandoeningen-en-sport/diabetes-mellitus.html

Fysiologie spierarbeid: type 1 diabetes mellitus Enkel exogeen toegediende insuline Metabool effect inspanningen bepaald door insulinespiegels - Insulinetekort: lage insulineconcentratie versterkt inspannings- geinduceerde gluconeogenese, lipolyse en ketosevorming. - Insuline-exces: inhibitie van hepatische gluconeogenese leidt tot hypoglycemie

Fysiopathologie spierarbeid: type 2 Diabetes Meeste patienten obees Hyperglycemie onder meer gevolg van perifere insulineresistentie Endogene insulinespiegels meestal hoog Matige inspanning doet glycemie dalen Risico op hypoglycemie beperkt Regelmatige fysieke aktiviteit reduceert insulineresistentie

Gezondheidseffecten van regelmatige lichaamsbeweging Goed voor hart en bloedvaten (gunstig effect op cholesterol, RR) Maakt het lichaam gevoeliger voor insuline Calorieverbruik stijgt Fitheid stijgt: spierkracht, flexibiliteit, gunstig psychisch effect Levenskwaliteit stijgt

Fysieke inspanning heeft een aantal gunstige effecten, zowel voor de type 1- en type 2-diabetespatiënt * lichaamsbeweging verbetert de cardiovasculaire conditie (uithoudingsvermogen, maximaal zuurstofvermogen, …); lichaamsbeweging verbetert de cholesterolspiegels van het bloed: een verhoging van het HDL-cholesterol (de “goede” cholesterol) en vermindering van het LDL-cholesterol (de “slechte” cholesterol); lichaamsbeweging verhoogt de gevoeligheid voor insuline waardoor de behoefte aan insuline vermindert; lichaamsbeweging verbetert het bloedglucoseniveau; lichaamsbeweging heeft een gunstig effect op de nierfunctie wat voor diabetespatiënten, die vaak nierproblemen krijgen, zeer belangrijk is; lichaamsbeweging kan een gunstig effect hebben op het lichaamsgewicht.

Positieve effecten van regelmatige lichaamsbeweging of training * ‘Het aantal energiecentrales (mitochondrieën) in de spiervezels neemt toe. Daarmee gaat een verhoging van het aërobe prestatievermogen gepaard. Het gehalte aan rode spierkleurstof (myoglobine) dat zuurstof van het celmembraan naar de mitochondrie transporteert, neemt ook toe. De zuurstoftoevoer naar de cellen verbetert daardoor. De glycogeendepots in de spiercellen, de opslagplaatsen van de energieleverende koolhydraten, neemt eveneens toe. Het aantal haarvaatjes (capillaire vaten) in de spieren wordt groter en maakt de aan- en afvoer van voedingsstoffen resp. afvalstoffen gemakkelijker.

Positieve effecten van regelmatige lichaamsbeweging of training * De gunstige uitwerking van getrainde skeletspieren op de conditie van het hart kan gemakkelijk worden vastgesteld (…) Na een paar weken training kan men al concluderen dat de hartslag duidelijk lager wordt. Bij een wat langduriger training neemt de hoeveelheid bloed in het hart, die met elke hartslag in de bloedbaan wordt gepompt (slagvolume) toe. De training heeft ook een goede uitwerking op het bloed. Het bloedvolume neemt toe. Eerst is er een toename van het bloedplasma, daarna van het aantal rode bloedlichaampjes, gevolgd door een toename van de hoeveelheid hemoglobine, dat zuurstof kan binden tot de samenstelling van het bloed weer normaal is. Door conditietraining is men in staat de hoeveelheid HDL-cholesterol aanzienlijk te verhogen en LDL-cholesterol te verlagen. Conditietraining kan dus arteriosclerotische veranderingen tegengaan.’

De voordelen van meer bewegen op een rijtje: insulinegevoeligheid neemt toe complicaties kunnen worden voorkomen of worden uitgesteld versterkt het hart werkt bloeddrukverlagend werkt cholesterolverlagend het is leuk het is ontspannend het heeft een positieve invloed op het lichaamsgewicht het gaat botontkalking (osteoporose) tegen het bevordert het zelfvertrouwen houdt spieren en gewrichten soepel vergroot de lichamelijke conditie maakt dat u zich goed voelt.

Gunstig effect van sport op: glycemiecontrole tijdens en na sportinspanning (lager HBA1 c) Insulineresistentie Preventie diabetes mellitus 2 Lipidenprofiel Milde tot matige hypertensie Lichaamssamenstelling: - gewichtsreductie met behoud van lean body mass Cardiovasculaire fitheid Persoonlijk welbevinden en levenskwaliteit http://www.giantpt.com/Voeding/GIANT_Voeding_BMR.htm Je totale lichaamsgewicht is van invloed op je caloriebehoefte, maar wanneer je dat gewicht opdeelt in de slanke en vette onderdelen kan je de caloriebehoefte nog nauwkeuriger berekenen. Hoe meer slank lichaamsgewicht (LBM) je hebt, hoe hoger je BMR. Dit houdt dus ook in dat wanneer je meer spiermassa opbouwt, je meer calorieën verbrandt, zelfs wanneer je rust. Spiermassa heeft veel energie nodig om zichzelf te handhaven. De beste manier om je BMR omhoog te krijgen is dus door je LBM te vergroten. Gewichtstraining hept dus - indirect - om je lichaamsvet te verbranden. Sometimes, people ask me to explain what is "lean body weight".  It's not what you think.  It has nothing to do with your ideal weight, or what your body should be like if you were "lean". Instead,  it refers to the sum of the weight of your bones, muscles and organs... basically the sum of everything other than fat in your body. But who would like to have a body with ZERO fat?  Nobody.  In fact, you'd probably die if you had no fat. So why is it included along with BMI on the body surface area calculator page?  Because it's kind of fun to think about,  thats all.   Also, some medical formulas use lean body mass for various calculations of organ function and medication doses. Maybe you are wondering why your lean body mass goes up,  as your weight goes up,  even though your height is unchanged.  The reason is that the skeletal muscle mass tends to increase as body fat increases.  It takes extra muscle to carry extra fat around, right?

Risico's van sport Kwetsuren Hypoglycemie bij insuline of SU behandeling: - Tijdens inspanning - Late onset na inspanning Hyperglycemie en ketosis bij insulinedeficientie Uitlokken of verergering van CV problemen: - Angor pectoris en akuut myocardinfarct - Hartritmestoornissen - Plotse dood Verergering van complicaties diabetes mellitus

Lichaamsbeweging bij diabetes Veel meer voordelen dan nadelen!!!

CV problematiek: indicatie tot inspanningstest voor starten Leeftijd > 40 jaar sport Leeftijd > 35 jaar en : - diabetesduur > 10 jaar - hypertensie - roken - aanwezigheid van diabetescomplicaties Onafhankelijk van leeftijd bij: - gekend of vermoeden vasculair lijden -of‑ - autonome neuropathie -of‑ - nierfalen

Proliferatieve Retinopathie Evaluatie: oogfundus Mogelijk sportrisico: - retinaloslating, glasvocht- of retinabloeding, bloeddrukstijging Af te raden sporten : - schokken in of tegen hoofd mogelijk, valsalva maneuvers. Vb joggen, gewichtheffen,aerobic, racketsporten, trompetspelen. Te verkiezen sporten: - Low impact aktiviteiten : wandelen, zwemmen, low impact aerobics, stationair fietsen http://www.bewegingsfunctionaliteit.nl/Valsalva%20Manoeuvre.htm De Valsalva-manoeuvre is de poging lucht uit het lichaam te persen terwijl men de adem inhoudt. Iedereen past deze "manoeuvre" regelmatig toe, bijvoorbeeld bij obstipatie (verstopping) of het tillen van zware voorwerpen. De Valsalva-manoeuvre kan ook onderdeel zijn van een diagnostisch onderzoek. In dat geval wordt de patiënt gevraagd de neus met duim en wijsvinger dicht te knijpen en met gesloten mond te blazen. Tijdens de Valsalva-manoeuvre vinden veranderingen plaats in de hartslag en de bloeddruk. Deze worden tijdens en na de manoeuvre gemeten en met elkaar vergeleken. Aan de hand van de metingen kan worden beoordeeld of de mechanismen die de hartslag en bloeddruk reguleren, naar behoren functioneren. Daarnaast is de Valsalva-manoeuvre een behandelmethode die wordt toegepast om supraventriculaire tachycardie, een bepaalde hartritmestoornis, te corrigeren. Door het "persen" kan in een aantal gevallen een te snel hartritme omlaag gebracht worden.

Perifere neuropathie en vasculaire insufficientie 1 Evaluatie: - navragen claudicatio intermittens, nazicht koude voeten of atrofie subcutaan weefsel, pulsaties,bij twijfel doppler onderzoek. - monofilamenttest Mogelijk risico van sport: - door verlies van pijnsensatie onstaan van voetwonden. - door vasculaire problematiek: niet genezen van voetwonden.

Perifere neuropathie en vasculaire insufficientie 2 Af te raden aktiviteiten : - langdurige gewicht belasting, high impact aktiviteiten : vb. lange wandelingen of joggen, steppen Aan te raden sporten : - non weight bearing aktiviteiten; fietsen, zwemmen, turnoefeningen in zittoestand, yoga, tai-chi

Perifere neuropathie en vasculaire insufficientie 3 Preventieve maatregelen : - nauwkeurige inspectie van voeten voor en na inspanning - gebruik maken van schoen met zool van lucht-en siliconengel - gebruik maken van katoenen-polyester / polyester kousen: drooghouden van voeten

Dagelijkse voethygiëne kort baden ( 5 min.) in lauw water; temperatuur nagaan door middel van een badthermometer of de elleboog; zachte (vette) zeep; voeten grondig drogen, niet wrijven, maar deppen tussen de tenen; nadien eventueel een voedende crème aanbrengen; goede nagelverzorging, nagels recht knippen (wanneer de vijl op de teen ligt moet de nagel even lang zijn). Nagelriem nooit wegduwen. Knip nooit de hoeken van de nagels.

Nefropathie Evaluatie : microalbuminurie, proteinurie, creatinine Mogelijke risico's door sport : - belangrijke bloeddrukstijging leidt tot progressie nefropathie Af te raden sporten : - intensieve sport die bloeddrukverhoging induceert Aan te raden sporten: - lichte tot matige dagelijkse aktiviteiten, lage intensiteit aerobe aktiviteit 24 uurs urine colledtie – normaal albumine < 30 mg normaal eiwit <150 mg Micro-albuminurie tussen 30 en 300 mg Verhoogd eiwit <500

Intensiteit moet niet groot zijn Iedere dag ½ uur Om de twee dagen 1 uur Aërobe activiteit lichte kortademigheid( moet nog kunnen praten) matige polsversnelling Haalbare zaken afspreken goed: flink doorstappen, fietsen, hometrainer Best in dagelijks leven inbouwen (te voet ipv wagen, trap ipv lift, tv beperken)

Keuze van de soort sport Wat je graag doet Beperkt door de complicaties De nadruk op duursport met lege intensiteit Hometrainer Huurprijs bij de Thuiszorgwinkel – 056/23 58 58 Vermeiren 3.75 €/mnd 15 €/mnd Keppler 8 €/mnd 32 €/mnd

Na de sessie STRETCHEN De Engelse term 'stretchen' betekent letterlijk rekken en strekken. Het is een methode om lenigheid te bevorderen of te onder-houden. Samengevat kunnen we stellen dat er gestretcht wordt met verschillende bedoelingen: voorkomen van spierpijn na een belangrijke inspanning spierrelaxatie blessurepreventie Revalidatie prestatieverbetering Hoe lang stretchen? Statische rekken gedurende 8 à 15 seconden is voldoende om het beoogde effect te bereiken.

Algemene aanbevelingen 1 Bij afwezigheid van contraindicaties en goede CV fitheid: - aerobe training -20-60 min /sessie - 150 min / week - intensiteit : 55-79% v Max hartfrekwentie - opbouw : 5 10 min warm up en 5 10 min cool down ( tot hartritme lager dan 100)

Algemene aanbevelingen 2 Bij aanwezigheid van contraindicaties of vraag naar specifieke sporten: - geindividualiseerd voorschrift - rekening houdend met • contraindicaties o.a. complicaties • CV fitheid • gewenste sportinspanning • behandelingswijze diabetes mellitus

Algemene veiligheidsvoorschriften 1 Dragen van diabetesidentificatie Sporten met geïnformeerde partner Pre-exercise glucosemeting - glycemie < 100 mg%: KH snack voor inspanning - glycemie > 250 mg%: als ketonen positief, eerst behandelen en sport uitstellen tot na normalisatie. - glycemie > 300 mg%: behandelen hyperglycemie en uitstellen sportinspanningen.

Algemene veiligheidsvoorschriften 2 Zorg voor voldoende hydratatie tijdens en na sporten Visuele en tactiele inspectie voeten voor en na sporten Aangepaste kousen, schoenen en kleding Vermijd inspanningen in extreme koude, warmte of vochtigheid.

Veiligheidsvoorschriften om hypoglycemie te voorkomen Regelmatige controle glycemie tijdens langdurige inspanning en erna Waakzaamheid voor tekens van hypoglycemie tijdens en na sporten. Vermijd sporten tijdens piek insuline-aktie Vermijd insulineinjectie op plaats van spierbelasting (vb bovenarm bij tennis) Overweeg reductie insulinedosis Steeds snel-resorbeerbare KH bij de hand hebben.

Voedingsaanpassing Niet behandeld met sulfonylurea of insuline: geen specifieke aanpassing nodig. Goed geregelde DM (glycemie voor sport <150 mg%) : KH voor en na inspanningen. Matige diabetes regulatie (glycemie voor sport >200 mg%) enkel KH na inspanning Korte, niet vooraf geplande aktiviteit: zeker extra KH als glycemie < 100 mg% Langdurigere of intensieve fysieke aktiviteit: 15-30 g snelwerkende KH voor en tijdens elke 30-60 min aktiviteit. Extra KH inname postexercise 15-30 g traag resorbeerbare KH reduceren laattijdig hypoglycemierisico.

Snacks bij sport 1 klontje suiker (5 g) 20 5 kcal koolhydraten 1 klontje suiker (5 g) 20 5 1 tabletje druivensuiker (2 g) 8 2 1 glas sinaasappelsap (200 ml) 65 16 1 blik frisdrank (geen light!) (330 ml) 145 36 1 snede volkoren brood - (15 g) jam 120 25 1 snede wit brood - (15 g) honing 120 25 1 Grany (33 g) 140 20 2 Evergreens (2 x 20 g) 150 30 1banaan (± 100 g) 92 22 1 appel, peer (± 150 g) 60 15 1 reep melkchocolade (± 45 g) 240 23 1 Mars (58 g) 265 35 1Snicker (60 g) 295 32

Insulineaanpassing Goed geregelde diabetes : glycemie voor sport < 150 mg% : dosisreductie Matig geregelde diabetes: glycemie voor sport 200-250 mg% :geen dosisreductie voor korte inspanningen. Zeker dosisreductie als inspanning van > 30 minuten. Matige sportinspanning: 20-30% reductie insulinecomponent meest aktief tijdens periode van inspanning. Zware en/of langdurige sportinspanning (vb lange afstand lopen): reductie 50-80%.

Aanbevelingen voor sporters 1 1 uur voor de inspanning eten. juist voor de inspanning naar toilet gaan. 250 ml drinken voor het starten (prehydreren) tijdens de inspanning drinken volgens een vast schema (125 á 250 ml elke 30 minuten en niet omdat men dorst heeft. na de inspanning recupereren: verloren vocht- en koolhydraatreserves weer aanvullen.

Aanbevelingen voor sporters 2 goede insuline-aanpassingen om hypo's te voorkomen de insuline in de buik inspuiten i.p.v. in het sportieve lidmaat. steeds suiker en snacks bijhebben. een volle maag sport niet graag. tijdens langdurige inspanning koolhydraten gebruiken. voldoende vocht innemen. niet sporten bij een sterk verhoogde bloedsuiker of bij aceton. de bloedsuiker altijd voor en na het sporten controleren.

Aanbevelingen voor sporters 3 zorg ervoor dat je nooit alleen bent tijdens het beoefenen van sporten als zwemmen.. Licht medesporters in hoe ze een hypoglycemie kunnen herkennen en behandelen. draag steeds een herkenningsteken (diabetespaspoort, armband, halssnoer, GSM), waarop staat dat u diabetes hebt. vermijd sporten die een verhoogde druk aan de ogen kunnen veroorzaken, zoals body-building, gewichtsheffen, kogelstoten, sprinten, hoogspringen; zeker wanneer je retinopathie (netvliesaantasting door diabetes) hebt. gebruik alle regeltjes met gezond verstand en laat u leiden door zelfcontrole en vroegere ervaringen.

De ideale sportdrank bevat: 6 á 7 % koolhydraten (saccharose en glucose) 40 á 80 mg% natrium geen cafeïne, koolzuurgas of alcohol smaakt lekker

Koolhydraatruilwaarden voor sportdranken (1 portie = 15 g koolhydraten) = 300 ml Extran dorstlesser = 250 ml Gatorade, Aquarius = 200 ml Extran sportdrink citroen, Isostar, AA-drink isotone = 100 ml Extran sportdrink orange, Isostar long energy, AA-drink high energy = 85 ml Extran recuperatiedrank = 30 ml Extran energiedrank = 25 ml Champ energie http://www.tigch.nl/medisch/sportdranken.htm

Voedings en insulineaanpassing Trial and error Patienten moeten zichzelf leren kennen met behulp van regelmatige zelfcontrole Op basis van resultaten van zelfcontrole dient advies aangepast verfijnd en geïndividualiseerd te worden.

Een bezoek een de diëtiste is dus sterk aan te raden

Pauze Gewicht Kcal Bier alcoholvrij 200 45 Bier light 200 55 Bier oud bruin 200 70 Bier pils 200 80 Bier zwaar > 7%,1 glas 200 120 Citroenjenever,1 glas 35 ml. 65 Tomatensap 100 15 Koffie met melk 100 12 1 klein pakje friet 300 g 700 1 Mars 230 http://www.beerandhealth.com/index.php/articles/nl/cid=17/aid=781/

Gemiddeld extra energieverbruuik per uur en per kg. lichaamsgewicht Rustig wandelen 2 kcal Stevig wandelen 3 kcal Fietsen 3 kcal Dansen 3,5 kcal Tennissen 5,5 kcal Zwemmen 7 kcal Voetballen 7 kcal Hardlopen 15 kcal

Bij een stevige wandeling van 1 uur (6 km) verbruikt iemand van 60 kg dus 180 kcal extra 125 gr appel is 50 kcal 30 gram brood is 50 kcal afwassen 30kcal /10 min badkamer schoonmaken 36 kcal /10min bed opmaken 38 kcal /10 min een koken 32 kcal /10 min strijken 42 kcal /10min was ophangen 45 kcal /10 min

Redenen om niet te bewegen Het is altijd tegenwind als ik fiets wegens tijdgebrek het is tijdverlies ik vind wandelen onnozel te slecht weer te koud te warm te donker buiten ik doe graag handwerk ik ben moe van het werken overdag

Ik fiets niet omdat ik bang ben om te vallen kan niet meer over de frame van mijn fiets fiets is kapot ik heb geen fiets meer ik niet goed meer zie te traag ben in mijn handelingen

Ik kan niet meer (ver) wandelen ik sta wankel op mijn benen ik heb evenwichtsstoornissen ik wandel niet graag alleen ik heb ademnood ik heb pijn als ik (te) ver wandel

Inadequate zelfzorg ten aanzien van voedselopname Gevaar voor gebrekkige zelfzorg ten aanzien van vochtopname Inadequate zelfzorg ten aanzien van lichaamsbeweging Inadequate zelfzorg ten aanzien van verwondingpreventie Inadequate zelfzorg ten aanzien van symptoomherkenning Inadequate zelfzorg ten aanzien van behandelingscontrole Inadequate zelfzorg ten aanzien van therapietrouw Inadequate zelfzorg ten aanzien van medische consumptie Inadequate zelfzorg ten aanzien van zelfbeeldwijziging

Inadequate zelfzorg ten aanzien van Iichaamsbeweging Keto‑acidose tijdens en na lichamelijke inspanning Hypoglycemie na lichamelijke inspanning Onvoldoende controle bloedglucosewaarden tijdens verschillende omstandigheden Geen planningtijdstippen van lichaamsbeweging en insuline of voedselopname Geen extra inname koolhydraten bij inspanning met hoge intensiteit Veel belasting onderste ledematen bij perifere neuropathie Nauwelijks lichaamsbeweging

Inadequate zelfzorg ten aanzien van Iichaamsbeweging gebrekkig beoordelingsvermogen van belang lichaamsbeweging voor preventie van chronische complicaties gebrekkig beoordelingsvermogen van energieverbruik van beweging door onvoldoende kennis van voeding met lage en hoge absorptiesnelheid, insulinesecretie, respons van voedingsstoffen, energieverbruik van bewegingen, sporten gebrekkig uitvoeringsvermogen van inname extra koolhydraten en/of vermindering insuline

Voordelen van beweging en sport Lagere glucosespiegel in het bloed tijdens en na Lagere basale en postprandiale (na eten) insulinewaarden (type 2I!) Verhoogde insulinegevoeligheid Verbeterd vetprofiel verminderde triglyceriden lichte daling LDL ("slechte" cholesterol) verhoogde HDL ("goede" cholesterol) Bijkomende therapie voor lichte hypertensie

Voordelen van beweging en sport Verhoogd energieverbruik hulp bij gewichtsreductie verhoogd vetverlies verhoging spiermassa Verbeterde werking van hart en bloedvatenstelsel Verhoogde kracht en flexibiliteit Verbeterde levenskwaliteit, zelfbeeld en verminderde psychologische stress

Risico's van beweging en sport Hypoglycemie (als diabetes behandeld wordt met insuline of orale medicatie) tijdens inspanning na inspanning Hyperglycemie na zeer krachtige inspanning Hyperglycemie en ketosis (type 1) Verslechtering van lange termijn-complicaties Retinopathie - lossen van de retina Nefropathie - verhoogd eiwitgehalte in urine Perifere neuropathie –orthopedische kwetsuren en voetblessures Autonome neuropathie - verminderde maximale aerobe capaciteit

Checklist bij sporten voor type 1 Controleer ketonen in de urine indien negatief: OK Indien positief: neem insuline, doe geen inspanning tot ketonen geëlimineerd zijn Houd steeds een duidelijke identificatie bij dat je diabetespatiënt bent Neem steeds koolhydraten mee die snel opgenomen worden

Checklist bij sporten voor type 1 Inspanningsplan: Duur en intensiteit? Gewone of bijzonder inspanning? Verhouding inspanning tot conditie? Verwacht energie(calorie) verbruik? Insulineschema: wat is normaal insulineschema? moet dit verlaagd worden? tijd tussen insuline-injectie en start inspanning? plaats van injectie: zelfde of wijzigen?

Checklist bij sporten voor type 1 Voedselinname: Tijd tussen laatste maaltijd en start inspanning? Moet er geen snack worden genomen voor inspanning? Inname koolhydraten tijdens inspanning? Extra voedsel nodig na inspanning? Zelfcontrole (glucosespiegel): indien < 100 mg/dl: eet een snack vooraf indien 100-250 mg/dl: OK indien > 250 mg/dl - ketonen!!

Checklist bij sporten voor type 2 Patienten op dieet: Extra voeding voor, tijdens of na inspanning meestal niet nodig, behalve bij uitputtende inspanningen Inspanningsprotocol voor obese patiënten met type 2: Langzaam opbouwen Inspanningen gebruiken die de patiënt gewoon is Patiënten met hoge suikerspiegels s'ochtends: Inspanningen s'avonds na 16u ( avondactiviteit stopt lever om grote hoeveelheden suikers te produceren overnacht) Patiënten met hoge suikerspiegels voor/na maaltijd: Korte wandeling voor/na eten aan te bevelen

Inspanningsprogramma Type: aerobe inspanning Frequentie: 3 tot 5 maal per week Duur: 30 tot 60 minuten Intensiteit: 50 tot 74% van V02-max Veiligheid: opwarmen - cool-down / zorgvuldig uitkiezen soort inspanning / zelfcontrole / aangepast schoeisel / geen inspanning in extreme warmte of koude / voldoende vochtinname

Ontwikkeling van een MATIGE activiteit, gedurende 30 minuten, vijf dagen per week Matige activiteit ‑ lopen met een kwieke tred, fietsen, zwemmen, dansen, zwaar tuinierwerk, trappen opklimmen. Dient de beoefenaar een gevoel van warmte te geven en lichtjes buiten adem te brengen ‑ veroorzaakt een energieverbruik van ongeveer 20 kJ (5 kcal) per minuut (gemiddelde). Korte perioden van activiteit kunnen een goed begin zijn, maar aanhoudende oefeningen leveren de grootste voordelen op; een goed compromis bestaat in 2 x 15 minuten per dag.

Ontwikkeling van een KRACHTIGE activiteit, gedurende 20 minuten, drie dagen per week Krachtige activiteit ‑ fitness-oefeningen gelijkend op die welke hierboven zijn vermeld maar die op energieke wijze worden uitgevoerd. Dient de persoon zeer warm en zwetend te maken en flink buiten adem te brengen ‑ veroorzaakt een energieverbruik van meer dan 30 kJ (7,5 kcal) per minuut. Dit type van activiteit levert grotere voordelen voor de gezondheid op maar is niet aan te raden voor gewoonlijk inactieve personen.

Samen gaan fietsen

Samen gaan fietsen Gezinsbond pakt uit met nieuwe brochure "Gezinnen op de fiets" Per provincie werkte de Gezinsbond een fietszoektocht uit waarmee leuke prijzen te winnen zijn. Weverijroute (41 km). 02.05  Start fietsseizoen om 20 uur - KVLV Oeselgem Fietsen met Evy Gruyaert 01/07/07: Fietsfeest Leiestreek met vzw Mobiel http://www.gezinsbond.be/html/persberichten/2006/persbericht20060510.htm

Samen gaan fietsen

Samen gaan fietsen met de VDV Seniorenfietsweek van zondag 23 september tem zaterdag 29 september. in het vakantiecentrum De Linde te Retie. Fietsen met de VDV afd Kortrijk Om de 14 dagen de maandag 30 à 50 km Principe: “Samen uit – samen thuis” 12 à 15 km per uur 12 à 15 personen Start aan de campus OLV hospitaal

Vragen www.diabetes-vdv.be Diabetes Infolijn - 0800/96.333 Michiel Van Damme – 0486/23 19 26 056/22 38 15 www.michiel.vandamme.be michiel.vandamme@pandora.be