5 Horen 5.1 Geluid Thema 1: Zintuigen Voorbeelden Besluit Na sterkte via verdringingsreeks oefeningen invoegen zoals vorige hoofdstuk. Nieuw concept daarbij : extra vragen rond voorgaande theorie (rechtstreeks daarbij) stellen. Bv. Waarom kleurt bij slide 1 van filmslide bij deze ppt de oplossing paars (via schrijven van reacties = OH- = fenolft. : oef. Beter verder na interpretatie koppels. Ander bv. K, Li, Na sterkte verklaren uit tabel (P.S.E.), vanuit vroegere leerstof. Ook vraagje rond eigenschappen van metalen duidend naar feit dat Mg zwakkere reductor is dan bv. K, … : zie wij en chemie, Vraagje bij slide 3 naar sterkte van zuren en basen (vergelijking) Vraagje bij slide 5 « bijvoorbeeld » in tekst : andere manieren om te weten te komen wat de geconj; oxidatoren zijn ! Misschien niet als oefening maar als denkvraag betreffende het begrijpen van de theorie ! Besluit Geluiden worden voortgebracht door een trillend voorwerp. Deze trillingen zetten zich voort door een middenstof

5 Horen 5.1 Geluid Experiment Nagaan wat geluid is en wat een klankkast en voorwerp onder invloed van geluid doen Als je de stemvork in je hand vasthoudt en aanslaat dan hoor je weinig voel je de stemvork trillen Als je de stemvork op de klankkast zet en aanslaat, dan hoor je veel voel je de klankkast trillen

5 Horen 5.1 Geluid Als je een 2de stemvork in je hand vasthoudt en de eerste op de klankkast plaatst en aanslaat dan hoor je de eerste stemvork veel hoor je de tweede stemvork niet voel je de eerste stemvork wel trillen voel je de tweede stemvork niet trillen Als je beide stemvorken op twee verschillende klankkasten plaatst en aanslaat, dan hoor je de eerste stemvork veel hoor je de tweede stemvork veel voel je de eerste stemvork – klankkast wel trillen voel je de tweede stemvork – klankkast wel trillen

5 Horen 5.1 Geluid Verklaring Trillingen kunnen zich door de lucht verplaatsen en andere voorwerpen doen meetrillen. Dit verschijnsel noemen we resonantie Besluit Geluid wordt veroorzaakt door trillende voorwerpen Geluid heeft een middenstof nodig om zich voort te planten Vaste stof: metaal gas: lucht vloeistof: water Kenmerken geluidsgolven frequentie intensiteit eenheid: Hertz intensiteit: dB

5.2 Het menselijk oor: delen en functies 5 Horen 5.2 Het menselijk oor: delen en functies 5.2.1 Het uitwendig oor (middenstof is lucht) 1 oorschelp 7 2 gehoorgang 8 9 2 a oorsmeerkliertjes 2 b oorhaartjes 2a 3 trommelvlies 6 2 4 gehoorbeentjes 1 3 4 5 5 buis van Eustachius 2b 6 inwendig oor Uitwendig oor 7 3 halfcirkelvormige kanalen midden oor 8 slakkenhuis 9 Evenwichts – en gehoorzenuw

5.2 Het menselijk oor: delen en functies 5.2.1 Het uitwendig oor (middenstof is lucht) 1 oorschelp Trillingen opvangen en naar gehoorgang leiden 2 gehoorgang 2 a oorhaartjes Stofdeeltjes opvangen 2 b oorsmeer Trommelvlies soepel houden 3 trommelvlies Meetrillen met geluidsbron (= resonantie)

5.2 Het menselijk oor: delen en functies 5.2.2 Het midden oor (middenstof is vast)(gehoorbeentjes) 1 trommelvlies 2 hamer gehoorbeentjes 3 aambeeld 4 stijgbeugel 2 5 buis van Eustachius 3 4 1 Ovale venster 5

5.2 Het menselijk oor: delen en functies 5.2.2 Het midden oor (middenstof is vast)(gehoorbeentjes) 4a hamer 4b aambeeld 4c stijgbeugel Trilling trommelvlies verder zetten en versterken 7 buis van Eustachius Werkt drukverschil weg tussen de lucht in middenoor en de druk aan de buitenkant van de trommelvlies

5.2 Het menselijk oor: delen en functies 5.2.3 Het binnen oor (middenstof is vloeistof) 1 voorhof 5 2 slakkenhuis 2 3 ovaal blaasje 1 4 rond blaasje 3 5 3 halfcirkelvormige kanalen 4

5.2 Het menselijk oor: delen en functies 5.2.3 Het binnen oor (middenstof is vloeistof) 8 slakkenhuis horen 9 3 halfcirkelvormige kanalen 10 Ovaal blaasje 11 Rond blaasje evenwicht

5.2 Het menselijk oor: delen en functies Evenwichtszenuw gehoorzenuw Uitwendig oor middenoor binnenoor Gasvormige middenstof vaste middenstof vloeibare middenstof oorschelp gehoorgang haartjes smeerklieren hamer aambeeld stijgbeugel 3 halfcirkelvormige kanalen ovale venster ovaal blaasje rond blaasje trommelvlies = evenwichtszintuig slakkenhuis met orgaan Corti = gehoorzintuig Ronde venster buis van Eustachius vangt trillingen op en biedt bescherming geleidt trillingen vangt trillingen op

5.3 Werking van gehoororgaan 5.3.1 Het orgaan van Corti 1 zintuigcellen met wimpers 2 basaal membraan 3 3 dekmembraan 1 2

5.3 Werking van gehoororgaan 5.3.2 Schema werking van het gehoor geluidsbron luchttrillingen Oorschelp (opvangen trillingen) gehoorgang Trommelvlies trilt mee (=resonantie) 3 gehoorbeentjes trillen mee

ovale venster trilt mee 5.3 Werking van gehoororgaan 5.3.2 Schema werking van het gehoor ovale venster trilt mee Vloeistof van slakkenhuis beweegt mee Ovale venster ronde venster

5.3 Werking van gehoororgaan 5.3.2 Schema werking van het gehoor oorschelp Ovaal blaasje rondblaasje trommeltrap gehoorgang middentrap trommelvlies trommeltrap ovale venster ronde venster

5.3 Werking van gehoororgaan 5.3.2 Schema werking van het gehoor Vloeistof van slakkenhuis beweegt mee

5.3 Werking van gehoororgaan 5.3.2 Schema werking van het gehoor 1 2 5 3 4 1 voorhofstrap 4 basaal membraan 2 middentrap 5 Orgaan van Corti 3 trommeltrap

5.3.2 Schema werking van het gehoor Vloeistof van slakkenhuis beweegt mee voorhofstrap Basaal membraan trilt mee dekmembraan Wimpers zintuigcellen worden tegen dekmembraan gebogen, daardoor worden zintuigcellen geprikkels trommeltrap Basaal membraan dekmembraan Basaal membraan

5.3 Werking van gehoororgaan 5.3.2 Schema werking van het gehoor Er ontstaan impulsen in gehoorzenuw Gehoorzenuw stuurt impulsen naar hersenen De hersenen (het gehoorcentrum) Wij horen

5.3 Werking van gehoororgaan Opmerking gehoorschade Waardoor kan gehoororgaan worden beschadigd? 1. Te sterke geluiden te luide muziek machines in de industrie gezond beschadigd 2. Oorsmeerproppen Te diepe reiniging 3. Middenoorontsteking Infectie van luchtwegen breidt zich uit via de buis van Eustachius 4. Erfelijke aandoeningen middenoorhardhorendheid verbening van het ovale venster doofheid

5.4 Menselijk evenwicht 5.4.1 Bouw Halfcirkelvormige kanalen evenwichtszenuw 2 gehoorzenuw kanaalverbreding voorhofsholtes slakkenhuis 1 1 Ronde en ovale blaasje: statolietorgaan positiezin 2 3 halfcirkelvormige kanalen: ampullaorgaan rotatiezin

3 halfcirkelvormige kanalen ampulaire verdikkingen 5.4 Menselijk evenwicht 5.4.1 Bouw 3 halfcirkelvormige kanalen ampulaire verdikkingen voorhof ovaal blaasje statoliet- orgaan ovale venster slakkenhuis ronde venster rond blaasje

5.4 Menselijk evenwicht 5.4.1 Bouw statolietorgaan ampullaorgaan 3 2 2 Zintuigcellen en wimpers 1 Zenuwuitloper 2 Gelatineus membraan 2 Gelatineus membraan 3 kalksteentjes 3 kanaal

5.4 Menselijk evenwicht 5.4.1 Bouw evenwichtsorganen Ronde blaasje Ovale blaasje 3 halfcirkelvormige kanalen Ligt in 3 vlakken loodrecht op elkaar

5.4 Menselijk evenwicht 5.4.2 Werking van de evenwichtsorgaan A Inleiding B Werking van de blaasjes (statolietorgaan) Werkt o.i.v. zwaartekracht zintuighaartjes geleiachtige massa kalksteentjes zenuwvezel

5.4 Menselijk evenwicht 5.4.2 Werking van de evenwichtsorgaan C Werking van het ampullaorgaan Traagheid van de vloeistof Gelatineuse massa zintuighaar zintuigcel zenuwvezel

5.4 Menselijk evenwicht Waar? In ovaal en rond blaasje In de verbreding van de halfcirkelvormige kanalen Principe steunt op zwaartekracht: werkt in op kalkkristallen Werking? Principe steunt op traagheid Bij beweging hoofd: vloeistof blijft achter op de verplaatsing van de wand Kristallen drukken op de wimpers van de zintuigcellen Ampullaorgaan buigt af in bepaalde richting Prikkeling zintuigcellen Prikkeling zintuigcellen Impuls doorgeven naar hersenen via zenuwen Impuls doorgeven naar hersenen via zenuwen

5.4 Menselijk evenwicht Besluit? In ovaal en rond blaasje: positiezin of statisch evenwicht In verbreding halfcirkelvormige kanalen: rotatiezin of dynamisch evenwicht geeft informatie over de stand van het hoofd t.o.v. de zwaartekracht geeft informatie over de bewegingen van je hoofd