Erfelijkheid Chromosoom DNA
Om te onthouden: Chromosomen komen voor in de celkern van alle organismen. Alleen bij bacteriën ligt het los in het cytoplasma Chromosomen zijn alleen zichtbaar in delen cellen; de lange dunne ‘draden’ liggen dan helemaal opgerold rond speciale eiwitten. In de chromosomen bevindt zich de informatie voor de erfelijke eigenschappen. In gewone lichaamscellen komen chromosomen voor in paren = diploïd = 2n De n geeft het aantal verschillende chromosomen aan. De twee chromosomen van een paar zijn gelijk in lengte en in vorm In geslachtscellen komen chromosomen enkelvoudig voor = haploïd = n Bij de bevruchting versmelten de haploïde eicel en de haploïde zaadcel tot een diploïde zygote (n + n = 2n)
Om te onthouden: Chromosomen zijn opgebouwd uit genen Een gen (erffactor) bevat de informatie voor een erfelijke eigenschap Genotype = het totale pakket aan genen. Het genotype komt voor de helft van de moeder, voor de andere helft van de vader Fenotype = alle uiterlijk waarneembare kenmerken van een individu. Het fenotype wordt bepaald door het genotype en milieufactoren . De mate waarin genotype en milieu bijdragen aan het fenotype is per eigenschap verschillend Omdat chromosomen in paren voorkomen, komen genen ook in paren voor. Een ander woord voor gen = allel en voor genenpaar = allelenpaar
Genotype Fenotype
Genotype: Iemand is homozygoot voor een eigenschap als de twee genen voor die eigenschap gelijk zijn Iemand is heterozygoot voor een eigenschap als de twee genen voor die eigenschap verschillend zijn
Dominante en recessieve kenmerken Het dominante gen is ‘sterker’ dan het recessieve gen. Het recessieve gen komt niet tot uiting in het fenotype Dominant = R (hier: roze) Recessief = r (hier: wit)
Dominante en recessieve kenmerken Genotype Fenotype RR x rr (beiden homozygoot) Rr (100% heterozygoot)
R R r r Rr Rr Rr Rr
Genotypen nakomelingen Gameten Genotypen nakomelingen Gameten
Genotype Fenotype Rr (100% heterozygoot) ??
R r R r RR Rr rr
Intermediaire kenmerken
Intermediar fenotype: de beide genen voor een eigenschap zijn even ‘sterk’. Geen van beide genen is recessief: ze komen als een mengvorm in het fenotype tot uiting. Schrijfwijze: AzAz = zwart fenotype AwAw = wit fenotype AzAw = grijs fenotype Co-dominant: beide genen komen in het fenotype tot uiting (hier: zwart/wit gespikkelde kippen) Onvolledig dominant: bij een eigenschap komt het recessieve gen toch enigszins tot uiting
Wetten van Mendel Eerste mendelwet: Als men twee homozygote individuen die slechts in 1 kenmerk verschillen kruist, zijn in de eerste generatie alle nakomelingen gelijk aan elkaar. Tweede mendelwet: Bij kruising van individuen uit de F1-generatie, bekomen uit homozygote ouders, ontstaan in de F2-generatie nakomelingen met een verschillend fenotype. er is echter een vaste getallenverhouding van 3:1 in het geval van dominant-recessieve overerving en 1:2:1 in geval van codominante overerving.
Vormen van overerving: Onvolledig dominant= recessieve allel komt toch enigszins tot uiting in het fenotype. B.v. iets lichtere bruine ogen bij iemand die heterozygoot is voor die eigenschap. Intermediair fenotype= géén van beide is recessief, beide allelen zijn als het ware even sterk. B.v. een allel voor een rode bloemkleur en een allel voor een witte bloemkleur geven samen roze bloemen. Notatie: AwAw en ArAr Multiple allelen= een eigenschap waar drie of meer verschillende allelen voor bestaan. B.v. de eigenschap voor bloedgroepen. Twee genen zijn dominant (co-dominant) en één is recessief. Notatie: IAIA of IBIB of IAIB of Iai, ii X-chromosomale overerving: de genen die in het x-chromosoom liggen komen niet voor op het y-chromosoom. Notatie: XAXa , XaY Letale factoren: er is bij de overerving een allel betrokken dat in homozygote toestand geen levensvatbaar individu oplevert. Gekoppelde overerving: twee genenparen liggen op hetzelfde chromosoom en erven dus gezamenlijk over. Notatie: GN gn
http://www.bioplek.org/inhoudbovenbouw.html#erfelijkheidsleer http://educatie.ugent.be/elogebruik/leerpaden/erfelijkheid/index.html