(Hypo)manische ontwikkeling bij olanzapine gebruik 07-12-2010 (Hypo)manische ontwikkeling bij olanzapine gebruik Marlijn Vermeiden

Casus – Mw. J. (62 jr) 2002 opname i.v.m. depressieve- en angstklachten en automutilatie. 2002-2008 ambulante behandeling met clomipramine, later in combinatie met quetiapine. Eind 2009: angsklachten en slaapproblemen w.v. start olanzapine 1 dd 5 mg. Pte decompenseerde hypomaan. Na staken olanzapine verdwenen de hypomane klachten. Conclusie: bipolaire II stoornis. Lithium instellen. 11-2010: onvoldoende herstel depressieve klachten, second opninion Erasmus MC P2. Diagnose: depressieve stoornis met vitale kenmerken.

Klinische vraagstelling Indicatie olanzapine: matige tot ernstige manische episode bij schizofrenie bipolaire stoornis, wiens manische episode eerder op heeft gereageerd Farmacotherapeutisch Kompas: (hypo)manie is geen beschreven bijerwerking Vraag: kan olanzapine een (hypo)manie induceren?

P: As I stoornis I: Olanzapine gebruik C: Placebo O: (Hypo)manie

Olanzapine-induced psychotic mania in bipolar schizo-affective disorder; Benazzi, 1999 Case-report 55-jr vrouw met bipolar schizoaffectieve stoornis 1 week na start olanzapine 20 mg: insomnia, psychomotore agitatie, prikkelbaarheid en hyperactiviteit, grootheidswanen, versneld denken Remissie na enkele dagen staken olanzapine Abrupt aanvang en remissie pleiten voor causaal verband met olanzapine Theorie: serotonine > dopamine antagonisme; hypothese: manie geinduceerd door 5-HT2 blokkade

Placebo-controlled trials do not find association of olanzapine with exacerbation of bipolar manie; Baker et al, 2002 2 studies gecombineerd Dubbel-blind gerandomiseerde trials Werkzaamheid olanzapine 5-20 mg per dag (n=125) i.v.m. placebo (n=129) bij behandeling acute bipolaire manie (SCID) 11-item Young-Mania Rating Scale (Y-MRS) Na 3 weken behandeling vergelijking met baseline Y-MRS

Baker et al, 2002 - Resultaten Geen sign. verschillen tussen populatie groepen Werkzaamheid: gem verbetering Y-MRS olanzapine > placebo (p<0.001) Exacerbatie manie: gem verslechtering Y-MRS olanzapine < placebo (p = 0.005)

Baker et al, 2002 - Conclusie Beperkingen: Manie score verslechterd placebo > olanzapine (sign. verschil) Case reports manie door atypisch AP = exacerbatie van natuurlijk beloop bipolaire stoornis Olanzapine netto effect = anti-manie Beperkingen: Twee studies gecombineerd Geen onderscheid tussen de novo manie en verslechtering bestaande manie 3 weken = korte follow-up Is er sprake van een kwetsbare subgroep met > risico ontstaan manie bij atypisch AP gebruik?

Case report - Mania and hypomania with olanzapine use; Akdemir et al, 2004 Casus 1: 33 jr vrouw, paranoide schizofrenie, VG manie - Fam: blanco Na 2 wk olanzapine 10 mg: manische kenmerken Switch risperidon 6 mg  verbetering Casus 2: 36 jr man, paranoide schizofrenie, VG manie – Fam: schizofrenie + Na 3 dgn olanzapine 10 mg  “excessive action and talking” met slaapstoornis Ophogen olanzapine 15 mg  onveranderd beeld

Case report - Mania and hypomania with olanzapine use; Akdemir et al, 2004 Casus 3: 18 jr man, schizofrenie Fam: blanco Verslechtering beeld  start olanzapine 20 mg  meer actief, spraakzaam, dysfoor, afname impulscontrole en slaapstoornis, onsamenhangend denken, bizar gedrag Verlaging olanzapine 15 mg en start haldol 5 mg  afname Casus 4: 24 jr man, gedesorganiseerd schizofrenie, haldol 15 mg Acute psychose  additie olanzapine  na 3 wkn: toename eigenwaarde, spraakzaam, vrolijk (hypomanie)

Mogelijke verklaringen: Case report - Mania and hypomania with olanzapine use; Akdemir et al, 2004 Casus 5: 33 jr man, paranoide schizofrenie Fam: schizofrenie + Olanzapine 10 mg  vrolijk, toename grootheidsgevoel Mogelijke verklaringen: Toeval? Onderliggende affectieve stoornis? Olanzapine veroorzaakt manisch toestandsbeeld?  Hypothese: hogere affiniteit 5HT2 receptoren

Possible induction of mania of hypomania by atypical antipsychotics: an updated review of reported cases; Rachid et al, 2004 Atypische AP deels antidepressieve werking  neiging tot manische ontwikkeling? MEDLINE search (1999-2003), atypische antipsychotica 34 casussen geinduceerde (hypo)manie  olanzapine (n=5), risperidon (n=6), quetiapine (n=5), ziprasidone (n=11), flupentixol (n=6), amisulpride (n=1) Geen (hypo)mane symptomen bij start atypisch AP

Rachid et al, 2004 - Resultaten 20 casussen suggestief voor causaal verband van atypisch AP bij ontstaan (hypo)mane symptomen  snelle remissie (hypo)manie na dosis reductie / staken  verhoging dosering gaf verslechtering (hypo)manie  snelle terugval (hypo)manie na herstart zelfde AP (n=2) Overige casussen incomplete documentatie: premorbide kenmerken, symptomatologie, interval tot begin (hypo)manie, overige medicatie gebruik, dosering medicatie

Rachid et al, 2004 - Conclusie Suggestief dat atypische AP effect heeft op stemming en dat causaal verband bestaat met ontstaan (hypo)manie Bewustzijn van mogelijkheid stemmingswisselingen met atypische AP, voornamelijk bij pten met schizofrenie / schizoaffectieve stoornis Netto-effect atypische AP blijft anti-manie Discussie: Hypothese: lage dosering AP resulteert in blokkade 5-HT2A maar geen D2 receptoren  inductie manische symptomen Echter: meerdere casussen (hypo)manie bij hoge doseringen Beperking: geen controle studie

Take-home message Vraag: kan olanzapine een (hypo)manie induceren? Antwoord: causaal verband is niet uitgesloten echter te weinig onderzoek gedaan