Hygiënische maatregelen in de primaire productieketen Prof. Filip Van Immerseel Universiteit Gent, Faculteit diergeneeskunde, Vakgroep Pathologie, Bacteriologie en pluimveeziekten filip.vanimmerseel@UGent.be

Hygiëne/bioveiligheid Dierhygiëne is een deel van diergeneeskunde dat verband houdt met het onderhouden van de kwaliteit van de omgeving waarin de dieren leven, op een zodanige manier dat de diergezondheid wordt bevorderd of behouden.

Hygiëne/bioveiligheid Slachthuishygiëne is een deel van diergeneeskunde dat verband houdt met het onderhouden van de kwaliteit van de omgeving waarin de dieren worden getransporteerd en geslacht, op een zodanige manier dat de humane gezondheid wordt behouden na consumptie. Preventie transmissie pathogenen naar voedsel

VOLLEDIGE KETEN VERDIENT AANDACHT !!

Hygiënische maatregelen op bedrijf : doel Insleep en verspreiding van pathogenen tegengaan Waarom? Verlaagde frequentie op ziekteuitbraken en pathogeenkolonisatie, dus: Hoger dierenwelzijn Veiliger product (voedselveiligheid!) Betere prestaties dieren: economisch Minder geneesmiddelengebruik Wetgevingsaspecten

Doel Insleep en verspreiding van pathogenen tegengaan

Doel Insleep en verspreiding van pathogenen tegengaan

Hoe kan de gezondheidstoestand van een dier worden beïnvloed? Ingrijpen kan op iedere schakel van de driehoek Agens (toxisch of infectieus) Management Gastheerfactoren Omgevingsfactoren

Hoe kan de gezondheidstoestand van een dier worden beïnvloed? Ingrijpen kan op iedere schakel van de driehoek Agens (toxisch of infectieus) Management Gastheerfactoren Omgevingsfactoren

Gastheerfactoren Leeftijd Neonati veel gevoeliger: Microbiotasamenstelling immatuur (hoeveelheid + samenstelling) Immuunsysteem immatuur Stresstoestand Bijzondere gevoeligheid neonatale weefsels (vb. E. coli F17)

Gastheerfactoren Leeftijd Bepaalde ‘leeftijdsgebonden’ periodes van stress SPENEN

Gastheerfactoren Leeftijd Bepaalde ‘leeftijdsgebonden’ periodes van stress Legrijpheid

Gastheerfactoren Anders stressfactoren (her)groeperen Transport Op einde van legperiode …

Gastheerfactoren Hygiënische principes beïnvloeden gastheerfactoren niet Maar: gastheerfactoren sturen wel het hygiëneplan Meer maatregelen neonataal Specifieke maatregelen bij bepaalde rassen …

Hoe kan de gezondheidstoestand van een dier worden beïnvloed? Ingrijpen kan op iedere schakel van de driehoek Agens (toxisch of infectieus) Management Gastheerfactoren Omgevingsfactoren

Omgevingsfactoren Groepdensiteit (aantal dieren per opp.) Huisvestingsfactoren: Temperatuur Vochtigheid Ventilatie (~luchtkwaliteit) Voeding Drinkwater

Groepdensiteit Overgang van individuele naar groepshuisvesting

Groepdensiteit Densiteit ~ contact ~ spreiding

Hoe kan de gezondheidstoestand van een dier worden beïnvloed? Ingrijpen kan op iedere schakel van de driehoek Agens (toxisch of infectieus) Management Gastheerfactoren Omgevingsfactoren

Enkele belangrijke vragen voor opstelling preventieplan Wat is reservoir van agens? Wat is het gemak van blootstelling van gevoelige dieren? Welke condities bevoordelen/inhiberen spreiding? Wat is het uitscheidingspatroon? Hoe gebeurt uitscheiding? Wat is de infectiedosis en uitgescheiden dosis? Zijn er vectoren en wat beïnvloedt overleving van de vectoren? Wat is omgevingsoverleving van agens? Bestaan er vaccins? Komt de aandoening voor in subklinische vorm?

Spectrum van ziektebeeld in groep dieren Subklinisch : ziektetekenen kunnen niet worden gedetecteerd op eenvoudige wijze, onopgemerkt en economisch zeer relevant Zoönotische agentia (Salmonella, campylobacter) veroorzaken geen symptomen

Hygiënische maatregelen: algemeen

Bedrijfsconcept: open vs gesloten Gesloten systeem: Geen aanvoer dieren, geboorte op bedrijf Open systeem: aan- of afvoer dieren

Open bedrijven Zo weinig mogelijk aanvoer dieren Zo weinig mogelijk verschillende leveranciers (‘gesloten kring’) Oorsprongsbedrijven met hoge gezondheidsstatus Quarantaine !

All-in all-out systeem Vervangt quarantaine op open bedrijf Zorgt voor mogelijkheid tot grondige reiniging/desinfectie Geen verschillende leeftijden op bedrijf

Toegangsbeperking Enkel indien noodzakelijk Logboeken Bioveiligheidsborden

Persoonshygiëne Douchen, handhygiëne, … Voorgaand contact met dieren

Voetbaden met desinfectans : Herinnert mensen aan hygiëne ! (evt. omkleden, …) Bij iedere ingang Voldoende groot Voldoende diep (10cm) Regelmatig verversen T° minstens 15°C Laarzen eerst reinigen Dikwijls bron van besmetting ipv bescherming

Bedrijfseigen materiaal Kledij Instrumenten Gereedschap

Looplijnen Steeds zelfde weg volgen in bedrijf Van jong nr oud nr ziek (vb. ziekenboeg) Van rein naar onrein

Andere bioveiligheidsmaatregelen Omheining Stalafdichting Verharde laad- en losplaats Kadaveropvang Kledij schoeisel Insecten en knaagdierenbestrijding Nabijheid andere huisdieren beperken Reiniging/desinfectie …

Reiniging en desinfectie Doel : Garanderen van reinheid van stal Creëren en onderhouden van een ‘kiemarme’ omgeving Verhinderen van insleep van pathogene agentia Elimineren van pathogene agentia

Procedure / werkvolgorde 1. Losse materiaal verwijderen, reinigen en ontsmetten Voederbakken, matten, drinksystemen Ventilatiesystemen, -kanalen Laarzen, overalls, … Niet ter plaatse, wel op verharde ondergrond met goede waterafvoer (buiten de stal)

Procedure / werkvolgorde 1. Losse materiaal verwijderen, reinigen en ontsmetten Onderdompelen in detergentoplossing Hoge druk reiniging Onderdompelen in ontsmettingsoplossing

Procedure / werkvolgorde 2. Droge reiniging Verwijderen van mest, stro, voeder, … Stal bezemschoon maken

Procedure / werkvolgorde 3. Voor-/inweken Enkel water of met detergent Manueel of automatisch (1,5l/m³) Een aantal uren laten trekken

Procedure / werkvolgorde 3. Voorweken Met detergent: Vuil suspenderen Vet oplossen Bevochtigen Mogelijkheid van inschuimen (contacttijd laag, meer bereik, beter contact)

Procedure / werkvolgorde 3. Voorweken Zure detergenten: kalk- en roest verwijderen, aantasting van materialen Neutrale detergenten: mild voor mens en materiaal, lange inwerktijd Alkalische detergenten: vetoplossend Schuimreinigers: hechting aan oppervlak

Procedure / werkvolgorde 4. Hoofdreiniging Hoge drukspuit, 13 a 15l/min Van boven naar beneden, van achter naar voor Alle opppervlakken: plafond, muren, vloeren, … Best met warm water (40°C, betere werking)

Procedure / werkvolgorde 5. Spoelen Hoog debiet, lage druk Vermijd achterblijvende waterplassen

Procedure / werkvolgorde 6. Ontsmetten Oppervlakken: met hoge druk reiniger (250ml/m²), schuimen Ruimtes: vernevelen, foggen, aerosolvorming, hitte Moeilijk te bereiken plaatsen!

Procedure / werkvolgorde 6. Ontsmetten Procedure: Stal op T° brengen Beschermende maatregelen nemen, met 2 werken Gebruik juiste conc. (overdosering zinloos) Spuit onder lage druk opgaande wand en vloer Ruimteontsmetting (vb. vernevelen) Inwerktijd voldoende lang bij ruimteontsmetting Ventileren Leegstand, herbevolken

Wat is het ideale desinfectans ? Breedspectrum Snelwerkend Niet geremd door omgevingsfactoren Niet toxisch voor mens en dier Niet corrosief Penetrerend Stabiel in pure en verdunde vorm Oplosbaar in water, weinig onderhevig aan inactivatie in hard water Niet kleurend Geurloos of aangename geur Gemakkelijk in gebruik Goedkoop

Types chemische desinfectantia Veel types, zeer verscheiden Chemische structuur Doel Activiteit : spectrum, mechanisme Toxiciteit ...

Evaluatie R&O Visueel ATP-metrie Proteïnetest Hygiënogram Score-interpretatie: • 0 kve score: 0 • 1 - 40 kve score: 1 • 41 - 120 kve score: 2 • 121- 400 kve score: 3 • +400 kve score: 4 • ontelbaar score: 5

Resistentie? ANTIBIOTICA DESINFECTANTIA Nauw spectrum Breed spectrum Specifieke werkingsmechanismen Zeer algemene werking Resistentie-opbouw uitgesproken Vooral intrinsieke resistentie Niet toxisch voor gastheer Toxisch voor gebruiker DESINFECTANS Drastische effecten op macromoleculen suikers, proteïnen, lipiden, DNA celwand, celmembraan, virusenveloppe, DNA

RESISTENTIE VAN MICRO-ORGANISMEN Intrinsiek! Microbiële structuur (celwand, enveloppe, …) Groeifaseresponsen Biofilmen Dormante stadia Herstelmechanismen

MEEST GEVOELIG VIRUSSEN BACTERIËN, SCHIMMELS EN ANDERE MICRO-ORGANISMEN Mycoplasma’s Gram-positieven Met enveloppe Gram-negatieven Zonder enveloppe Schimmelspores Zuurvaste bacteriën (mycobacterium) Bacteriële spores Coccidiën Prions MEEST RESISTENT

Biofilmen Dichte, gestructureerde opeenstapeling van micro-organismen in een laag van gesecreteerde producten op biotische en abiotische oppervlakken Nutriëntvoorziening en afvoer producten via ‘kanalen’ Heterogeen, multispecies Slijmlaag, EPS (vooral polysacchariden, ook eiwitten) Nodig : quorum sensing, flagellen, fimbriae, secretie eiwitten en polysacchariden (vb. cellulose)

Biofilmen

Biofilmen : belang Leidingen Opervlakken (tafels, vloeren, …) MRSA, Legionella, E. coli … Op oppervlakken: alle mogelijke kiemen!

Biofilmen Minder gevoelig aan ontsmettingsmiddelen Verminderde penetratie Verlaagde metabolische activiteit Stationaire groeifaseresponsen Gewijzigde genexpressie (efflux)

Illustratie : effect NaClO op biofilm Planktonisch

Hygiënische aspecten van transport

Infectiedruk en besmettingsrisico TRANSPORT STRESS BESMETTING / UITSCHEIDING INFECTIEDRUK TOCHT TEMPERATUUR-SCHOMMELINGEN DIEREN VAN VERSCHILLENDE OORSPRONG DIEREN IN NAUW CONTACT

Farm Pooled faeces N=5 Mixed dust N=1 Cloacal swabs (n=40) 1 0/5 0/1 0/40 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Cloacal swabs after transport Farm Pooled faeces N=5 Mixed dust N=1 Cloacal swabs (n=40) Cloacal swabs after transport (n=100) Caeca N=100 1 0/5 0/1 0/40 3/100 6/100 2 0/100 3 4 5 6 7 10/100 8 1/100 14/100 9 10 4/100 7/100 11 12 13 14 15 16 2/100 5/100

The process of catching and putting chickens in crates significantly increases the chance of contamination with Campylobacter Slader J., Domingue G., Jorgensen F., McAlpine K., Owen R.J., Bolton F.J. and Humphrey T.J. Applied and Environmental Microbiology 68, 713-719, 2002 Carriage of Salmonella typhimurium is significantly higher among birds placed in clean crates than among the uncrated controls Rigy C.E. and Pettit J.R. Canadian Journal of Comparative Medicine 44, 374-381, 1980

Op de karkassen In de caeca Op het bedrijf na het In de slachten transport kratten L. Herman, M. Heyndrickx, K. Grijspeerdt, D. Vandekerchove, I. Rollier, L. De Zutter Epidemiology and Infection 131, 1169-1180, 2003

voor transport na transport M. Heyndrickx, D. Vandekerchove, L. Herman, I. Rollier, K. Grijspeerdt, L. De Zutter Epidemiology and Infection 129, 253-265, 2002.