Erik Franck Promotor: Prof. Dr. R. De Raedt Automatische activatie van latente depressogene zelfschema’s als psychologische kwetsbaarheidmarker voor (herval van) depressie Geachte Heer Decaan, Beste Professoren, Collega’s, Graag wil ik jullie mijn doctoraatsproject voorstellen met als titel “Automatische activatie van latente depressogene zelfschema’s als psychologische kwetsbaarheidsmarker voor (herval van) depressie’ met als promotor Prof. Rudi De Raedt. Erik Franck Promotor: Prof. Dr. R. De Raedt

Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004 Inhoud presentatie Achtergrond Cognitieve Model voor Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeksvragen Studies In mijn presentatie zou ik volgende punten willen behandelen: Beginnen met de klinische vaststellingen van waaruit dit onderzoek is gegroeid Om vervolgens over te gaan naar het theoretische kader waarop ons onderzoek is gebaseerd. In punt drie ga ik dieper in op het thema kwetsbaarheid binnen het cognitieve model. Methode van onderzoek: gebruikte instrumenten, populaties en opzet. Onderzoeksvragen Om tenslotte te eindigen met een overzicht van geplande studies. Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004

Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004 Achtergrond Depressie op dit moment de vierde meest voorkomende ziekte Ondanks behandelprotocollen zal een groot deel van de behandelde patiënten hervallen Ontwikkelen van succesvolle interventies op LT => voldoende gekend over basisprocessen verhoogde kwetsbaarheid Achtergrond Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeks-vragen Studies Depressie komt tegenwoordig zeer veel voor. Belgische studies spreken van een levensloopprevalentie van 6% tot 16%. Door de jaren heen zijn er binnen diverse stromingen goede behandelprotocollen voor depressie ontwikkeld. Desondanks merken we in de klinische praktijk dat een groot gedeelte van de patiënten na herstel hervallen: Binnen de 12 weken 25%, binnen twee jaar na herstel 50%. Dat heeft ons doen nadenken hoe het komt dat bepaalde mensen hervallen en andere niet. We vermoeden dat dit te maken heeft met een verhoogde kwetsbaarheid, die bepaalde mensen als het ware voorbestemd om depressief te worden of te hervallen. Succesvolle lange termijninterventies kunnen maar worden ontwikkeld wanneer voldoende gekend is met betrekking tot onderliggende processen aan de basis van een verhoogde kwetsbaarheid. Derhalve is de voornaamste doelstelling van mijn onderzoek: “het bestaan van een potentiëel belangrijke psychologische (cognitieve) kwetsbaarheidsfactor onderzoeken” met name de PSYCHOLOGISCHE KWETSBAARHEID OM ZELFGERELATEERDE INFORMATIE AUTOMATISCH OP EEN NEGATIRVR MANIER TE VERWERKEN Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004

Cognitief model voor Depressie Achtergrond Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeks-vragen Studies Negatieve attitudes Cognitieve structuren Depressie is een stemmingsstoornis met een zeer nefaste invloed op de betrokkene zijn informatieverwerkingssysteem. De cognitieve theorie gaat uit van een netwerkmodel waarbij schema’s gedefinieerd worden als betekenis verlenende structuren die worden geactiveerd afhankelijk van de noden van de omgeving. Dit concept van activatie is fundamenteel voor de cognitieve theorie. Wanneer namelijk deze depressogene zelfschema’s worden geactiveerd door confrontatie met een negatieve levensgebeurtenis, geven die aanleiding tot een depressogene cognitieve structuur (e.g. een patroon van negatieve distorties: negatieve attitudes). Deze laatste genereren op hun beurt specifieke cognitieve producten (automatische gedachten) in de vorm van zeer negatieve voorstellingen van zichzelf, zijn leefwereld en zijn toekomst (cognitieve triade bij depressie) die aanleiding zal geven tot droefheid en andere symptomen van depressie. Het is op het niveau van die oriënterende schema’s dat we een mogelijke kwetsbaarheid gaan conceptualiseren en de vraag is bijgevolg op welke manier? Negatieve levens gebeurtenis Depressogene ZELF-SCHEMAS Oriënterende SCHEMAS Automatische gedachten Cognitieve producten KWETSBAARHEID Depressieve Symptomen Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004

Kwetsbaarheid voor depressie (1) Cognitief Diathese Stress Model: “Differential Activation Hypothesis” (Teasdale, 1983, 1988) Achtergrond Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeks-vragen Studies Wij hanteren binnen ons onderzoek een cognitief diathese stressmodel inzake kwetbaarheid, namelijk de ‘differential activation hypothese’ van Teasdale: Bij kwetsbaarheid voor depressie zien we dat een ‘diathese’ = latente maladaptieve zelfschema’s die disfunctionele attitudes bevatten en de ‘stress’ = negatieve levensgebeurtenissen die de fysiologische, emotionele en cognitieve onderhoudsmechanismen van het individu verstoren Als die zelf-schema’s LATENT aanwezig zijn en bij kwetsbare individuen aanleiding kunnen geven tot een depressieve stoornis, dan is het nodig het affectief-cognitieve systeem uit te dagen om ervoor te zorgen dat ze registreerbaar worden. Ze moeten geactiveerd worden. Uitdagen door aanbieden van een negatieve stressor of door gemoedstoestandinductie. Onze hypothese inzake kwetsbaarheid: We vermoeden dat bij individuen met een verhoogde kwetsbaarheid de activatie van negatieve zelfschema’s veel sterker zal zijn dan bij mensen die deze kwetsbaarheid niet vertonen. Diathese: patronen van negatief denken (LATENT) ACTIVATIE Stress: toestand van milde depressie KWETSBAARHEID: Meer negatieve denkpatronen en vicieuze affectief-cognitieve cirkel Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004

Kwetsbaarheid voor depressie (2) Pogingen om deze duurzame negatieve zelf-schema’s aan te tonen: gemengde resultaten Mogelijke oorzaken: Latente schema’s vereisen gepaste ACTIVATIE!!! Automatische processen meten d.m.v. Zelfrapportage??? Achtergrond Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeks-vragen Studies Pogingen om deze duurzame latente depressogene schema’s aan te tonen hebben al geleid tot gemengde resultaten. Mogelijke oorzaken: Gepaste stressinductie is nodig voor ACTIVATIE van latente schema’s Schema-activatie processen zijn automatische processen. In welke mate zijn mensen in staat om na denken over bepaalde automatische appraisal processen die hun gedrag sturen? Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004

Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004 Methode (1) Gemoedstoestand inductie: gebruik maken van directe, indirecte en procedures buiten de aandacht Voor het uitdagen van het affectief-cognitieve subsysteem, nodig om latente schema’s te activeren => MIP’s directe: Velten, autobiografisch geheugen en muziek, … Indirecte: onoplosbare anagrammen Buiten de aandacht: subliminale evaluatief conditioneringsparadigma (zie later) Vermits we niet enkel naar de producten van cognitieve schema’s willen kijken, maar ook onderliggende processen maken we naast vragenlijsten ook gebruik van impliciete of indirecte meetinstrumenten: In ons onderzoek maken we gebruik van volgende impliciete maten: EAST en IAT (reactietijdtaken cf. collega Debruycker), Name Letter preference task en Self-Referent Encoding Task. IAT meet deze impliciete attitudes door hun onderliggende automatische evaluatie te meten. EAST is een gemodificeerde versie van de IAT gebaseerd op een vergelijking van de prestatie op trials binnen éénzelfde taak, eerder dan een prestatie op twee verschillende taken (cf. IAT). Impliciete attitudes zijn acties of beoordelingen die onder controle zijn van een automatisch geactiveerde evaluatie, zonder dat de persoon zich bewust is van de oorzaak gevolg relatie. Impliciete zelfwaarde = automatische ‘overleerde’ onbewuste evaluatie van het zelf, procedure relatief vrij van invloeden van zelfrepresentatie; mensen zijn zich namelijk niet bewust van de logica achter deze taak. Achtergrond Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeks-vragen Studies Indirecte meetinstrumenten: Extrinsic Affective Simon Task (EAST; De Houwer, 2003) Implicit Association Task (IAT; Greenwald, 1998) Name Letter Preference Task (NLPT; Nuttin, 1985) Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004

Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004 Methode (2) Onderzoeksdesigns: Studenten (BDI >/<; FD) Cross Sectioneel onderzoeksopzet Behavioral High-Risk Design: prospectief onderzoeksopzet Achtergrond Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeks-vragen Studies Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004

Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004 Onderzoeksvragen (1) Vormen latente depressogene zelfschema’s een kwetsbaarheidfactor voor (herval van) depressie? Kan een verminderde reactiviteit op positieve ervaringen ook een psychologische kwetsbaarheidfactor voor (herval van) depressie zijn? Achtergrond Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeks-vragen Studies 2 grote Onderzoeksvragen: Is het zo dat onderliggende depressogene schema’s een kwetsbaarheidsfactor vormen voor depressie en blijven latent aanwezig tot wanneer het organisme geconfronteerd wordt met een negatieve stressor. Bestaat er bij voorheen depressieve patiënten een specifiek correlatiepatroon tss fysiologische (saliva cortisol) en emotionele reactiviteit op experimentele stress-inductie aan de ene kant en schema-activatie aan de andere kant? Is de grootte van de automatische schema-activatie predictief voor herval van depressie? Kunnen Antidepressiva verhinderen dat negatieve schema’s worden geactiveerd na confrontatie met een stressor? Kan een verminderde reactiviteit op positieve ervaringen ook een psychologische kwetsbaarheidfactor zijn voor depressie? Is de grootte van de schema-activatie na positieve gemoedstoestandinductie predictief voor het ontstaan van depressie? Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004

Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004 Studies 1 Studenten Achtergrond Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeks-vragen Studies HOGE bdi VOORH depri Deel 1 IAT/EAST MIP Deel 2 IAT/EAST LAGE bdi NOOIT depri Effect valideren bij studenten. Pilootstudie afgerond Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004

2 Studies Patiënten: = MIP ≠ MIP Dataverzameling lopende Achtergrond Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeks-vragen Studies Depressieve patiënten IAT/EAST & NLPT = Deel 1 IAT/EAST & NLPT MIP Deel 2 IAT/EAST & NLPT Voorheen Depressieve Cross Sectionele Studie: opmerking cross sectionele studie: littekenhypothese ≠ Deel 1 IAT/EAST & NLPT MIP Deel 2 IAT/EAST & NLPT Controle groep Dataverzameling lopende Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004

3 Studies EC Postpartum Depressie Pilootstudie afgerond Achtergrond Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeks-vragen Studies Postpartum Depressie Deel 1 IAT/EAST & NLPT EC Deel 2 IAT/EAST & NLPT Prenataal: 24-34 wkn Prospectief onderzoeksopzet: Behavioral High Risk Design Postnataal: 2, 6 en 10 wkn Vragenlijsten Depressie Pilootstudie afgerond Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004

Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004 Studies 4 Bij depressieve patiënten: Achtergrond Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeks-vragen Studies Dep Pat MET SI IAT Dep Pat ZONDER SI IAT Controle groep IAT Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004

Einde Bedankt voor uw aandacht! Achtergrond Depressie Kwetsbaarheid voor depressie Methode Onderzoeks-vragen Studies Doctoraatspresentatie Erik Franck 12 mei 2004