Jongeren in de publieke ruimte Criminologische reflecties bij het overlastdebat Stefaan Pleysier en Diederik Cops Leuvens Instituut voor Criminologie, KU Leuven Post-Academische Vorming KEKI ‘Kinderrechten in de publieke ruimte’ Brussel, 29 november 2013

Inhoud Jongeren en overlast o Wat is ‘overlast’? o Overlast is ‘van alle tijden’ o Overlast vandaag Jongeren en de publieke ruimte o Publieke ruimte als netwerkplaats o Publieke ruimte als ‘non-lieu’

Wat is ‘overlast’? Wetenschappelijke definitie ‘overlast’? o geen objectieve realiteit maar gepercipieerde werkelijkheid o sociaal construct o individuele en maatschappelijke tolerantiedrempel o precaire evenwicht tussen vrijheid en veiligheid

Wat is ‘overlast’? Overlast volgens wetgever? o ruime, vage omschrijving o omzendbrief “voornamelijk individuele, materiële gedragingen die het harmonieuze verloop van de menselijke activiteiten kunnen verstoren en de levenskwaliteit van de inwoners van een gemeente, een wijk, een straat, kunnen beperken op een manier die de normale druk van het sociale leven overschrijdt” (OOP 30)

Wat is ‘overlast’? Overlast volgens wetgever? o ruime, vage omschrijving o voordeel stedelijke autonomie specificiteit van lokale problemen o nadeel onduidelijkheid en willekeur rechtszekerheid en -gelijkheid “if each of us has a different assessment of behavioural acceptability, and this may change in different contexts, then who decides?” (Millie, 2011)

Wat is ‘overlast’?

Overlast is ‘van alle tijden’ “What is happening to our young people? They disrespect their elders, they disobey their parents. They ignore the law. They riot in the streets inflamed with wild notions. Their morals are decaying. What is to become of them?“ (Plato, 4de eeuw VC) “’De studenten die de verlichting gingen bekijken, kregen het aan de stok met de knecht van de burgemeester. Woorden liepen uit in een gevecht in regel. Studenten hebben toen het huis van de burgemeester bestormd, waarna de burgers in opstand zijn gekomen tegen de studenten’. Uiteindelijk moest zelfs het leger tussenbeide komen, en daarbij zijn ‘verscheidene doden’ gevallen” (Leuven, 1757)

Overlast is ‘van alle tijden’

Historische nuance o overlast en ‘onrust is van alle tijden’ (van Weringh, 1978) o chronocentrisme En toch… o overlast is een bijzonder ‘actueel’ thema

Overlast vandaag Breedmaatschappelijk kader o risicomaatschappij o voorzorgsprincipe reductie van risico en onzekerheid vroegtijdige detectie van potentieel risicovol gedrag aanpak van ‘onprettig’, ‘onbehoorlijk’, ‘ergerniswekkend gedrag o verschuiving van tolerantiedrempel

Overlast vandaag

Breedmaatschappelijk kader o risicomaatschappij o voorzorgsprincipe o verschuiving van tolerantiedrempel o veranderde betekenis van publieke ruimte ‘nieuwe preventie’ en criminalisering van gedrag militarisering van de publieke ruimte

Overlast vandaag

Artikel 2.18 Hinderlijk gedrag in of bij gebouwen Het verbod van artikel 2.18 kan worden ingezet tegen degenen die zich zonder redelijk doel of anderszins hinderlijk ophouden bij of in voor gemeenschappelijk gebruik bestemde ruimten van gebouwen, en andere voor het publiek toegankelijke voorzieningen, zoals haltehuisjes, portieken en parkeergarages. Nog daargelaten of dit gepaard gaat met concreet overlastgevend gedrag in de vorm van bijvoorbeeld schreeuwen, uitschelden, bedreigen of de doorgang versperren, roept het doelloos rondhangen van personen of groepen in voor het publiek bestemde ruimten dikwijls sterke gevoelens van onbehagen en onveiligheid op, waardoor een normaal gebruik van deze ruimten wordt belemmerd. Een verbod op dit gedrag is daarom op zijn plaats. De toevoeging “zonder redelijk doel” beoogt uit te sluiten dat bijvoorbeeld een glazenwasser onder de verbodsbepaling zou vallen.

Jongeren en de publieke ruimte Breedmaatschappelijk kader o risicomaatschappij o voorzorgsprincipe o culture of fear (Furedi) Veranderende betekenis van de publieke ruimte o publieke ruimte als netwerkplaats o publieke ruimte als ‘non-lieu’

Jongeren en de publieke ruimte Publieke ruimte als netwerkplaats o rondhangen ‘is wat jongeren doen’ o rondhangen als ‘doel’ o rondhangen als ‘recht’ Multifunctionaliteit van rondhanggedrag o veiligheidsfunctie van rondhangen o groep als bescherming tegen aanwezige risico’s o versterking kennis publieke ruimte >< afname onvoorspelbaarheid en onbekendheid ervan

Jongeren en de publieke ruimte Publieke ruimte als ‘non-lieu’ o ‘new spatial logic’ o publieke ruimte als ‘overschot’ o instrumentele, functionele niet-plek (ruimte als ‘middel’) o zo bekeken is rondhangen… … annexatie van de publieke ruimte … bedreigend o hangjongeren zijn… … anomalie, ‘dirt’ (~ ‘matter out of place’) … ‘risky strangers’

Jongeren en de publieke ruimte Maatschappelijke reactie o conflict mbt invulling publieke ruimte problematisering van normaal jongerengedrag criminalisering van hangjongeren o formele reactie cf. GAS, ASBO… aanpak van ‘morele openbare orde’

Jongeren en de publieke ruimte Gebeurtenis/ gedrag individu De buurt

Jongeren en de publieke ruimte Conclusie o interpretatie van wat ‘overlast’, ‘risicovol’, ‘onveilig is… … nood aan meer nuance en diversiteit o jongeren als ‘usual suspects’ o januskop van de jeugd o ‘youth at risk’ << ‘youth as risk’ “in effectively saying to young people that they are not welcome in certain essential public places, we may not only be criminalizing youth sociability of young people on the basis of adult anxieties and assumptions about what young people might do, we may also be conveying stark messages about the status and value of young people in society” (Crawford, 2009)