Introduction History Models Philosophy Conclusion Les 3: De geest in de machine Inleiding tot de wijsbegeerte (P0M32a) Net zoals we vorige week een prototypische filosoof ontmoetten, René Descartes, bespreken we vandaag een prototypisch filosofisch probleem – een probleem dat opnieuw op de kaart gezet werd door…Descartes. Het is een onopgelost probleem waar u elk moment van de dag mee te maken krijgt, en dat u desondanks niet verlamt. Het probleem is: hoe verhouden onze geest en ons lichaam zich tot elkaar? Zelfs diegenen die, zoals Homer Simpson hier op de scan, een minimale breininhoud hebben, zijn bekend met het probleem.

Introduction History Models Philosophy Conclusion Overzicht Inleiding: geest en lichaam 1. Descartes’ demon 2. De mens een machine 3. Het materialisme vandaag 4. Een aanval op het gezond verstand Conclusie Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3

Introduction History Models Philosophy Conclusion Zijn we echt onze hersenen, zoals de hersenwetenschapper Dick Swaab beweert? Zijn we echt ons lichaam, of hebben we een lichaam? Wanneer je iets ‘bent’ dan val je er min of meer mee samen. Een lichaam hebben impliceert daarentegen een afstand tussen mezelf en dat lichaam. Maar wat is dat ‘zelf’ dan precies? De meesten onder ons hebben wellicht eerder het gevoel dat ze een lichaam bezitten, dat ze een lichaam bezetten. Dat ze eigenaar zijn van een lichaam – hun lichaam, mijn lichaam. Uiteraard voelen we ons nauw verbonden met ons lichaam, maar we vallen er niet helemaal mee samen. Dat denken we althans. 3

Inleiding: lichaam en geest Introduction History Models Philosophy Conclusion Inleiding: lichaam en geest Ziel/geest en brein/lichaam Wij allen (& Descartes): dualisme Swaab (& Lamettrie) : materialisme / fysicalisme Enkele filosofen: idealisme En die gedachte (dat we een lichaam hebben, eerder dan dat we een lichaam zijn) maakt van ons dualisten. Wat bedoelen we met ‘dualisme’? Dualisme: de stelling dat het universum opgebouwd is uit twee totaal verschillende soorten spul: geestesspul, en fysisch spul (materie) (vertaling van ‘stuff’). Wat bedoelen we met ‘geestesspul’? Het is het ‘materiaal’ waaruit mentale toestanden en processen bestaan. Wat bedoelen we met ‘mentale toestanden’? Ervaringen (pijn, verdriet), gedachten (overtuigingen, verlangens,…) en handelingen (schietgebedje, rekensom,…). Naast geestesspul bestaat er volgens dualisten ook fysisch spul. En fysisch spul is het materiaal waaruit de fysische werkelijkheid opgetrokken is. Het gaat om quarks, electronen, protonen, atomen, moleculen, biologische organismen. Verre planeten bestaan uit fysisch spul, net zoals water, balpennen en, uiteraard, mijn eigen lichaam en mijn hersenen. Fysicalisten menen daarentegen dat er slechts één soort spul is: het fysische spul. Mentale toestanden zijn niet gemaakt van geestesspul, maar van fysisch spul. Dat wil zeggen: mentale toestanden kan je herleiden tot het knetteren van neuronen, tot complexe biochemische processen in onze hersenen. Idealisten, ten slotte, beweren dat er enkel mentale processen bestaan – de werkelijkheid bestaat enkel bij gratie van het feit dat IK die waarneem – en waarnemen is een mentaal proces. Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 4 4

Drie ontologische opties materialisme ( monisme ) idealisme dualisme MATTER MIND Dualisten beweren dat er een fundamenteel verschil bestaat tussen hersenprocessen en mentale processen (pijn). Materialisten beweren dat beide processen identiek zijn. Pijn IS het vuren van bepaalde neuronen. Mentale processen kunnen dus helemaal herleid worden tot hersenprocessen. Idealisten, ten slotte, beweren dat er enkel mentale processen bestaan – de werkelijkheid bestaat enkel bij gratie van het feit dat IK die waarneem – en waarnemen is een mentaal proces. MIND MATTER

Achtergrond: D.’s kennisleer Introduction History Models Philosophy Conclusion 1. Descartes’ demon Achtergrond: D.’s kennisleer Op zoek naar zekerheid Ik ben een denkend ding Het lichaam is een machine ‘Je pense donc je suis’ klinkt haast even legendarisch als onschuldig, maar in werkelijkheid vertelt het zinnetje ons iets ontzettend belangrijk over hoe Descartes denkt over wie wij zijn. Wanneer we denken, zegt Descartes, dan zijn we. Die zekerheid hebben we. Over ons lichaam hebben we echter geen zekerheid. We kunnen ons zelfs voorstellen dat we geen lichaam hebben – dat we daarin bedrogen worden door een Malin Génie. Maar , zegt Descartes, ik heb dat lichaam niet nodig om te zijn – mijn denken is immers wat ik ben. Of nog: wie ik ben wordt volledig bepaald door mijn denken, en helemaal niet door mijn lichaam. Wanneer Descartes later alsnog zekerheid bereikt over de buitenwereld (wij hebben de indruk dat er een buitenwereld bestaat, en God zou niet volmaakt zijn wanneer hij ons daarin zou belazeren) en dus ook over zijn lichaam, dan is dat lichaam niet langer innig verstrengeld met de geest, zoals in de antieke oudheid en de middeleeuwen. Net zoals de wereld is het lichaam niet langer een organisme (een bezield geheel), maar een mechanisme – een automaat, een machine. Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 6 6

Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 Introduction History Models Philosophy Conclusion 1. Descartes’ demon René Descartes (1596-1650) Substantie-dualisme Res cogitans versus res extensa Twee argumenten Res cogitans: de geest, een denkend ding, opgebouwd uit geestesspul. Res extensa: het lichaam, een uitgebreid ding (een ding dat plaats inneemt in de ruimte), opgebouwd uit fysisch spul. Waarom zijn de geest en het lichaam radicaal verschillend? Descartes haalt zelf twee argumenten aan. Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 7 7

Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 Introduction History Models Philosophy Conclusion 1. Descartes’ demon Eerste argument Onsterfelijkheid van de ziel  Zeer populair Is religie een argument? Is religie een argument? Ja en neen. Enerzijds is er een duidelijk verschil tussen een geloofsovertuiging en een argument. Een geloofsovertuiging wordt ingegeven door God, en God staat garant voor de waarheid van die overtuiging. In de eerste les heb ik uitgelegd dat filosofen niet erg gek zijn op zulke overtuigingen. Zij zijn op zoek naar overtuigingen die je op een redelijke manier kan verantwoorden. Anderzijds zijn er filosofen, zoals Thomas Van Aquino en Immanuel Kant, die geprobeerd hebben om geloofsovertuigingen op een redelijke manier te verantwoorden. Denk maar aan Godsbewijzen. Wat is een Godsbewijs anders dan een filosofische uitwerking van een geloofsovertuigingen, namelijk dat God bestaat. Als een Godsbewijs werkt, dan werkt het voor iedereen, ook voor diegenen die niet vooraf al overtuigd waren dat God bestaat. Bestaat er dan ook zoiets als het bewijs van de onsterfelijkheid van de ziel? Mjaneen, niet echt. Kant heeft ooit wel een poging ondernomen om aan te tonen dat het redelijk is om aan te nemen dat de ziel onsterfelijk is, maar hij heeft het niet bewezen. De redenering van Kant… Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 8 8

Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 Introduction History Models Philosophy Conclusion 1. Descartes’ demon Tweede argument Common sense Wij zijn vrije wezens Wij zijn NIET ons brein Volgens sommigen is het substantie-dualisme een betere theorie over de verhouding tussen lichaam en geest dan het fysicalisme, omdat het substantie-dualisme rekening houdt met onze intuïties, ons gezond verstand (of in het Engels: common sense). Welke intuïties? Ik geef een voorbeeld. Onze intuïtie zegt ons dat we vrije wezens zijn, dat we te allen tijde vrij zijn om een keuze te maken, en dat we bijgevolg ook moreel verantwoordelijk kunnen gehouden worden voor wat we doen. Filosofen spreken in deze context over ‘de vrije wil’. Wanneer is de wil vrij? Wanneer er gekozen kan worden tussen verschillende opties. Ik geef een voorbeeld. Na een nachtje stappen knallen twee vriendinnen met hun auto tegen een boom. De chauffeur overleeft, haar passagier niet. De kans is zeer groot dat de chauffeur zich moreel verantwoordelijk zal voelen, en dat anderen (derden) haar moreel verantwoordelijk zullen houden voor wat er gebeurd is. Waarom zou zij moreel verantwoordelijk zijn? Omdat ze ook de beslissing had kunnen nemen om niet met de auto naar huis te rijden, maar met een taxi. Er was met andere woorden een keuze die voorafging aan ‘de daad’, en daarom kan zij verantwoording geroepen worden. Er waren misschien allerlei beperkingen aan haar keuze – financiële beperkingen (de kostprijs van een taxi) of cognitieve beperkingen (zelfbedrog (‘een biertje tast mijn concentratievermogen niet aan’) of beneveling) – maar er was een vrijheid van keuze. Het punt is dat er van vrijheid geen sprake is in een materialistische wereld – een wereld die louter bestaat uit fysisch spul. Het eigene aan fysisch spul is dat het steeds veroorzaakt wordt door ander fysisch spul, en zo verder tot het begin der tijden. In een materialistische wereld kan er niet van buitenaf – door een vrije wil – ingegrepen worden. Dat kan wel in een dualistische wereld, want daar zijn twee soorten spul: fysisch spul en geestesspul. En het geestesspul onttrekt zich aan het fysisch spul. Het substantie-dualisme is met andere woorden de enige theorie die ons toelaat om echte vrijheid te denken, en in die zin tegemoet te komen aan onze intuïtie dat die vrijheid bestaat. Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 9 9

Filosofische problemen Introduction History Models Philosophy Conclusion 1. Descartes’ demon Filosofische problemen Hoe wisselwerking? Waar wisselwerking? Levensgeesten & de hypothalamus Hoe komt stof tot denken, en omgekeerd? Wij hebben de intuïtie dat onze armen, onze benen en onze tong de bevelen opvolgen van onze geest. Dat onze geest informatie verwerkt die binnenkomt via onze oren en ogen. Dat een grimas of een glimlach ons iets vertelt over onze gemoedstoestand. Maar hoe kan dat? Hoe kan er informatie uitgewisseld worden tussen twee substanties die werkelijk niets met elkaar gemeen hebben? Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 10 10

Introduction History Models Philosophy Conclusion

Introduction History Models Philosophy Conclusion De hypothalamus (‘o’) 12

Uit: Il était une fois … la vie Introduction History Models Philosophy Conclusion De ‘levensgeesten’ Uit: Il était une fois … la vie 13

Wetenschappelijke problemen Introduction History Models Philosophy Conclusion 1. Descartes’ demon Wetenschappelijke problemen Wet van behoud van energie Scheermes van Ockham Evolutie door natuurlijke selectie Fysische wereld is een gesloten systeem, waar totale hoeveelheid massa & energie constant blijft. Laten we even aannemen dat het dualisme gelijk heeft, en dat er interactie plaatsvindt tussen geest en lichaam. Dat zou betekenen dat er energie verdwijnt uit het gesloten systeem (wanneer lichaam geest beïnvloedt) en energie bijgepompt wordt (wanneer geest lichaam beïnvloed). Toevoegen van geestesspul aan de werkelijkheid (en aan verklaringen) is niet in overeenstemming met scheermes van Ockham, dat stelt dat entiteiten niet nodeloos vermenigvuldigd moeten worden. Zuinigheid is een theoretische deugd. Materiële processen, zoals evolutie door natuurlijke selectie) kunnen enkel materiële dingen voortbrengen. Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 14 14

Nicholas Malebranche (1638-1715) Introduction History Models Philosophy Conclusion 1. Descartes’ demon Nicholas Malebranche (1638-1715) Occasionalisme (‘ter gelegenheid van’) Radicale versie van Descartes Dualisme = spiritualisme Over de onmogelijkheid van een relatie tussen lichaam en geest: ‘There is no causal relationship between a body and a mind (…). It is clear that a body, purely passive extended substance, cannot act by its own power on a mind, on a being of a quite different and infinitely more excellent nature. Thus it is clear that with regard to the union of mind and body there is no other link than the power of the divine decrees, immutable and never deprived of their effect. God has therefore willed, and wills unceasingly, that the various changes in the brain are always followed by changes in the mind to which it is united’ (Malebranche 1688, in W41). ‘Although I cannot directly affect my body, and my body cannot directly affect me, God can directly affect both. God observes my mental states and produces changes in my body that correspond to those states, and likewise, God observes the states of my body and produces the appropriate mental states in me’ (J 61) Occasionalisme en parallellisme zijn varianten van non-interactionistisch dualisme. Substantiedualisme en emergentisme zijn vormen van interactionistisch dualisme. Basisprobleem: a) Morele verantwoordelijkheid? Is God verantwoordelijk voor alle kwaad in de wereld? Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 15 15

Darwinisme, depressie & low mood Fundamenteel probleem: wij zijn geboren dualisten, maar dualisme is moeilijk houdbaar, zowel filosofisch als wetenschappelijk. 16

Julien Offray de lamettrie (1709-1751) Introduction History Models Philosophy Conclusion 2. De mens een machine Julien Offray de lamettrie (1709-1751) Kleurrijke figuur Eerste filosofische materialist Volbloed atheïst Iets zeggen over citaat over Freud, waarin die gewaardeerd wordt omwille van zijn aandacht voor het lichamelijke, onstuimige, passionele, wilde, ... Achterliggende gedachte: wetenschappen, zoals geneeskunde, kunnen een belangrijke rol spelen in filosofische debatten. Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 17 17

Darwinisme, depressie & low mood a) ‘The different states of the soul are shown to be co-relative to those of the body’. Dat betekent: de geest wordt geboren samen met ons lichaam, groeit samen met ons lichaam, takelt af, en zal uiteindelijk, met het lichaam, verdwijnen. b) ‘The immateriality of an inward principle is by experiments and observations exploded’ Voorbeeld van zulke experimenten en observaties? 18

Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 Introduction History Models Philosophy Conclusion 2. De mens een machine L’homme Machine (1748) Een veelheid van onderwerpen Radicalisering van Descartes ‘Denken is een eigenschap van de materie’ Onderwerpen: ethiek (natuurwet): dieren kennen ook morele gevoelens (zoals schaamte en spijt, en wroeging, maar ook altruisme etc); theologie: net als de ziel is God een overbodig principe (eerder agnostisch dan atheïstisch) Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 19 19

3. Het materialisme vandaag Introduction History Models Philosophy Conclusion 3. Het materialisme vandaag Achtergrond Philosophy of mind (sinds 1950!) Materialisme = fysicalisme = identiteitstheorie Psychologie wordt volstrekt overbodig Materialisme houdt in dat mentale toestanden, gebeurtenissen en processen identiek zijn met fysische toestanden, gebeurtenissen en processen in de hersenen. Daarom spreekt men over ‘identiteitstheorie’. Nog een synoniem voor materialisme is ‘fysicalisme’. Wat zegt het materialisme? Alle processen, toestanden en gebeurtenissen in het universum kunnen beschreven worden met behulp van de wetenschappen, meer bepaalde de fysica. Er is niets in de wereld dat niet kan beschreven worden in fysische termen. Dus ook angst, verdriet, liefde, overtuigingen, handelingen,… Als het fysicalisme gelijk heeft, dan wordt de psychologie vroeg of laat volstrekt overbodig. Vroeg of laat zullen we een soort brainoscoop uitvinden waarmee we iemands brein volledig zullen kunnen ‘uitlezen’, een beetje zoals een scanner informatie plukt uit een streepjescode. Sommige fysicalisten beweren zelfs dat psychologen onzin uitkramen; dat psychologische begrippen geen equivalent hebben in het brein. Probleem van interactie meteen opgelost: er is maar één spul in de werkelijkheid, geen twee soorten, dus er kan geen interactie zijn (daar heb je immers twee dingen voor nodig). Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 20 20

Drie ontologische opties materialisme ( monisme ) idealisme dualisme MATTER MIND Dualisten beweren dat er een fundamenteel verschil bestaat tussen hersenprocessen en mentale processen (pijn). Materialisten beweren dat beide processen identiek zijn. Pijn IS het vuren van bepaalde neuronen. Mentale processen kunnen dus helemaal herleid worden tot hersenprocessen. MIND MATTER

3. Het materialisme vandaag Introduction History Models Philosophy Conclusion 3. Het materialisme vandaag Jack Smart (1920-) Mentale toestanden = hersentoestanden Ochtendster = avondster (Venus) Twee argumenten pro fysicalisme Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 22 22

Introduction History Models Philosophy Conclusion Smart maakt vergelijking met planeet Venus. Deze planeet staat bekend onder twee verschillende namen. Enerzijds wordt ze de ‘ochtendster’ genoemd, omdat ze voornamelijk te zien is in de vroege ochtend, voor zonsopgang. Anderzijds staat ze ook bekend als de ‘avondster’, omdat ze erg zichtbaar is kort na zonsondergang. Beide termen verwijzen echter naar eenzelfde planeet – de planeet venus. Idem dito voor mentale toestanden. Enerzijds kunnen we mentale toestanden, zoals liefde en woede, in psychologische termen beschrijven. Klinische psychologen, en zeker psychoanalytici zijn erg bedreven in zulke beschrijvingen. Anderzijds kunnen we mentale toestanden ook beschrijven als hersentoestanden, met behulp van termen uit de neurologie. Beide beschrijvingen, zegt Smart, zijn waardevol, maar we mogen niet vergeten dat ze naar eenzelfde fenomeen verwijzen, namelijk hersentoestanden. De planeet Venus (links van de maan), meest zichtbaar kort na zonsondergang (avondster) & kort voor zonsopgang (ochtendster)

3. Het materialisme vandaag Introduction History Models Philosophy Conclusion 3. Het materialisme vandaag Eerste argument Aansluiting bij (succesvolle) wetenschappen Geneeskunde, neurowetenschappen, AI,… Een voorbeeld: geestesziekten Alle pogingen uit het verleden om fenomenen te beschrijven met behulp van niet-fysische entiteiten, zijn mislukt. En alle pogingen uit het verleden om fenomenen te beschrijven met behulp van fysische entiteiten, zijn gelukt. Voorbeelden zijn legio: magnetisme (mysterieuze geesten versus electromagnetische krachten), geestesziekten (duivelse bezetenheid of ontregelde neurotransmitters), leven (vitalistische krachten versus metabolische processen in de cel). De fysica heeft een buitengewone verklarende en voorspellende kracht. Andere wetenschappen spiegelen zich aan deze discipline, en baseren zich op ontwikkelingen uit de fysica om indrukwekkende technologieën te ontwikkelen, het menselijk lichaam in kaart te brengen, en ziekten te genezen die de mens al duizenden jaren teisteren. Het fysicalisme (in het debat over lichaam en geest) spiegelt zich aan de wetenschappen, en heeft aan die bewondering ten dele haar populariteit te danken. Net als zoveel andere fenomenen zal de geest vroeg of laat kunnen gevat worden door de fysische wetenschappen. Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 24 24

Introduction History Models Philosophy Conclusion Sommige psychiaters betwijfelen of het ‘hersenverhaal’ over geestesziekten een echte vooruitgang is ten opzichte van het ‘heksenverhaal’. Antipsychiater Thomas Szasz, bijvoorbeeld, argumenteerde dat het concept ‘geestesziekte’ (als een fysische stoornis) een mythe is, net als het concept ‘hekserij’. ‘I have tried to show that the notion of mental illness has outlived whatever usefulness it might have had and that it now functions merely as a convenient myth. As such, it is a true heir to religious myths in general, and to the belief in witchcraft in particular; the role of all these belief systems was to act as social tranquilizers, thus encouraging the hope that mastery of certain specific problems may be achieved by means of substitutive (symbolical-magical) operations’ (Szasz 1960, 118). Kim de Gelder als hedendaagse heks. Het hekserij-proces in Salem (USA, 1692)

3. Het materialisme vandaag Introduction History Models Philosophy Conclusion 3. Het materialisme vandaag Tweede argument Eenvoud: elegantie en zuinigheid Scheermes van Ockham Dualisme = ontologisch extravagant Meeste filosofen zijn het er over eens dat eenvoudige theorieën en verklaringen te verkiezen zijn boven complexe theorieën en verklaringen. Eenvoud is met andere woorden een theoretische deugd, naast, onder andere, verklaringskracht en voorspellende kracht. Maar wat bedoelen we precies met ‘eenvoud’? Syntactische eenvoud (elegantie): een klein aantal basisprincipes, die eenvoudig te beschrijven zijn. Ontologische eenvoud (zuinigheid): een klein aantal entiteiten die gepostuleerd worden. Einstein: [T]he grand aim of all science…is to cover the greatest possible number of empirical facts by logical deductions from the smallest possible number of hypotheses or axioms (Einstein, quoted in Nash 1963, p. 173). Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 26 26

4. Een aanval op het gezond verstand Introduction History Models Philosophy Conclusion 4. Een aanval op het gezond verstand Er zijn dus goede redenen om te geloven dat het fysicalisme een goede theorie is over de verhouding tussen lichaam en geest. Maar: er zijn ook argumenten in te brengen tegen het fysicalisme. Ik beschrijf in de cursus de ervaring van een concert. Tijdens zo’n concert worden uw zintuigen gebombardeerd met informatie: geuren, kleuren, geluiden, enzovoort. Zulke ervaringen vormen een soort ‘stream of consciousness’. Het zijn bewuste ervaringen. U kan er uw aandacht richten. Soms hebt u zelfs de ervaring dat u het bent die die dingen ervaart – dan richt u eerder de aandacht op uzelf als eigenaar van zulke ervaringen. De vraag is: is het mogelijk dat deze ervaringen in werkelijkheid niet meer zijn dan het vuren van neuronen, het knetteren van ons brein? Sommige mensen beweren van niet, en hebben deze intuïtie gepresenteerd als een argument tegen radicale vormen van fysicalisme. Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 27 27

4. Een aanval op het gezond verstand Introduction History Models Philosophy Conclusion 4. Een aanval op het gezond verstand Filosofisch probleem met materialisme What is it like to…? Sommige mentale toestanden ≠ hersentoestanden Voorbeeld: hoe is het om een vleermuis te zijn? Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 28 28

4. Een aanval op het gezond verstand Introduction History Models Philosophy Conclusion 4. Een aanval op het gezond verstand Een oplossing Wetenschap (alles is materie!) en gezond verstand (mentale fenomenen bestaan!) verzoenen Niet-reductionistisch fysicalisme Superveniëntie-theorie Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 29 29

Een visuele voorstelling van het superveniëntie-denken Introduction History Models Philosophy Conclusion Het mentale... ≠ autonoom = causaal impotent = oppervlaktefenomeen X ...supervenieert op... ...het fysische Niet alle mentale toestanden zijn herleidbaar tot hersentoestanden, maar mentale toestanden blijven wel afhankelijk van hersentoestanden. Eenvoudiger gezegd: het denken komt voort uit de hersenen, maar het kan niet zonder die hersenen bestaan. Het is dus niet autonoom. En: het denken heeft ook geen vat op de hersenen; het denken kan het lichaam niet beïnvloeden. Het heeft dus geen causale kracht – vandaar: causale impotentie. Bottomline? We moeten wellicht onze intuïties bijstellen. Wij hebben vaak de indruk dat onze mentale toestanden (onze gedachten, onze gevoelens) ons lichaam beïnvloeden, maar die indruk is wellicht verkeerd. Wat er werkelijk gebeurd is dat ons lichaam een signaal geeft, en dat dat signaal vervolgens omgezet wordt in een handeling. Daarbij wordt er wellicht een mentale toestand gegenereerd, maar die veroorzaakt de lichamelijke handeling niet. Dat is een illusie. We hebben weliswaar allerlei gedachten, maar die oefenen geen kracht uit op ons lichaam. De mens bestaat uit lichaam en geest, maar die geest is niet langer een actieve geest, maar een restverschijnsel van het lichaam. Een ballonnetje dat, zoals in een stripverhaal, boven ons hoofd bengelt, maar gewoon leeg is. Een visuele voorstelling van het superveniëntie-denken 30

Dualisme Materialisme Darwinisme, depressie & low mood Dualisme Mentale & fysische zijn fundamenteel verschilend... Materialisme Mentale & fysische vallen samen... Substantie-dualisme Reductionistisch fysicalisme ...maar ze beïnvloeden elkaar (Descartes) ...en mentale kan gereduceerd worden tot het fysische Occasionalisme Superveniëntie-fysicalisme ...en er is geen wisselwerking (Geulincx) ...maar het mentale blijft bestaan, zij het als oppervlaktefenomeen 31

Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 Introduction History Models Philosophy Conclusion Conclusie 1. Dualisme: geest versus hersenen Probleem: wisselwerking? Oplossing: (voorlopig?) geen 2. Materialisme: geest + hersenen = 1 Probleem: wat met gezond verstand? Oplossing: superveniëntie Pieter R. Adriaens Inleiding tot de wijsbegeerte Les 3 32 32