Depressie en cultuur

Definities Cultuur → een geheel van betekenissen, normen en waarden, gebruiken en tradities en een gedeelde taal en geschiedenis (Kortmann,2006) Het begrip ‘allochtoon’ dient als aanduiding voor alle bewoners van Nederland die een of twee in het buitenland geboren ouders hebben of daar zelf geboren zijn (Arindell,1999) Culturele context is belangrijk bij de behandeling van depressie Uitingsvorm van een depressie verschilt per cultuur en subcultuur.

Ziekte-idioom In verschillende culturen zijn er andere manieren ontwikkeld om negatieve, sombere en treurige gevoelens tot uiting te brengen (Noordenbos, 2007) Elke cultuur kent een eigen ziekte-idioom → (idioms of distress) Cultuur beïnvloed emotionele uitingen Symptomen kunnen een beeldspraak zijn of passen in het kader van meer cultuurgebonden syndromen (bijv. bezetenheidtoestanden) (van Meekeren, 2002). Het ziekte-idioom beïnvloedt de verklaring die men hanteert voor ziekte. Bijv. uiten van verdriet of ongelukkigheid bij Surinaams-Creoolse vrouwen: ‘Ik heb geen kracht meer, mijn geest laat mij in de steek en mijn lichaam is zwak.’Ik wordt gestraft’. Of helemaal niet bekend met depressie als ziekte.

Salima Ameziane, 22 december 2009 vervolg Bijv. uiten van verdriet of ongelukkigheid bij Surinaams-Creoolse vrouwen: ‘Ik heb geen kracht meer, mijn geest laat mij in de steek en mijn lichaam is zwak.’Ik wordt gestraft’. Of helemaal niet bekend met depressie als ziekte. Salima Ameziane, 22 december 2009

Depressie ‘Depressie’ als stemmings-stoornis is niet een universele stoornis maar een idiom of distress van de Westerse wereld→ culturele antropologie ‘Stemming’ of ‘mood’ is een Amerikaans woord en komt in andere culturen niet voor. Europa en Noord-Amerika maakt scheiding tussen lichaam en geest (soma en psyche). Presentatievorm kan leiden tot misdiagnosen Somatische presentatievorm is een sociaal geaccepteerde manier om uitdrukking te geven aan verlies, heimwee enz.

Salima Ameziane, 22 december 2009 vervolg T.a.v presentatievorm; belangrijk om patiënt eerst somatisch te onderzoeken. Veel allochtone cliënten beschouwen een stoornis in de stemming of angst niet als een psychisch probleem maar als een sociaal, moreel of lichamelijk probleem. Het ontbreekt hulpverleners vaak aan inzicht in de ziektebeleving van niet Westerse patiënten. Nadat somatiek is uitgesloten kan ‘ziekte van het hart’ metafoor zijn voor depressie. Salima Ameziane, 22 december 2009

Salima Ameziane, 22 december 2009 vervolg Onderzoek door het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid in België laat zien dat de prevalentie van depressie en gegeneraliseerde angst bij migranten die afkomstig zijn van Turkije en Marokko hoger is dan bij de bevolkingsgroepen afkomstig binnen de Europese Unie (Levesque, 2007). Salima Ameziane, 22 december 2009

Risicofactoren bij ontwikkelen van een depressie Westerse medische systemen→biomedische verklaringen Niet-westerse medische systemen→externe verklaringen Risicofactoren: migratie/heimwee/economische positie/maatschappelijke positie; sociale situaties waarin racisme en vooroordelen voorkomen Beschermingsfactoren: religie en familie

Salima Ameziane, 22 december 2009 vervolg Bio-medische: De westerse biomedische geneeskunde wordt gedomineerd door internaliserende opvattingen en werkwijzen. De ziekte wordt in de mens gelokaliseerd, waarbij deze wordt gezien als een geïndividualiseerd wezen los van zijn contexten (Borra, 2003). Niet Westerse medische systemen: in de niet- westerse medische systemen externe verklaringen (zoals voorouders, boze geesten, boosaardige medemensen). . Salima Ameziane, 22 december 2009

Salima Ameziane, 22 december 2009 vervolg Oorzaak zijn vaak combinatie van factoren: lage S.E.S., individuele kwetsbaarheid, geslacht en leeftijd Salima Ameziane, 22 december 2009

Somatiseren versus psychologiseren Stelling: ‘Somatiseert de allochtoon of psychologiseert de westerling?’ Norm: meer dan 80% van de wereldbevolking uit zijn psychische problemen lichamelijk  psychologiseren is dus de uitzondering! In niet-Westerse culturen zijn idioms of distress veel meer lichaamsgericht Conclusie: van belang om de verklaring die de patiënt hanteert voor zijn ziekte te achterhalen

Salima Ameziane, 22 december 2009 Snel wordt conclusie getrokken dat cliënt somatiseert en niet in staat is te psychologiseren. Veel niet Westerse culturen maken geen onderscheid tussen soma en psyche (lichaam en geest). Het presenteren van lichamelijke klachten als psychosociale of psychische problemen verwijst voor behandelaars naar het ontbreken van inzicht in de klachten. Er wordt niet gezien dat een dergelijke manier van kijken te maken heeft met westerse perspectieven op ziekte en gezondheid (Borra, 2003). Salima Ameziane, 22 december 2009

Achterhalen van het verklaringsmodel Wat denkt u dat de oorzaak van u probleem is? Waarom denkt u dat het juist nu, in die periode, of op dat moment begonnen is? Wat denkt u dat het gevolg van uw ziekte voor u zal/kan zijn? Verwacht u dat deze van korte of lange duur zal zijn? Wat voor soort behandeling denkt u nodig te hebben? Bron: Borra, 2003

Salima Ameziane, 22 december 2009 vervolg Uit internationaal onderzoek is gebleken dat de inhoud van het verklaringsmodel richting geeft aan het hulpzoekgedrag en de tevredenheid van de migrantencliënt beïnvloedt (Trinidad, 2005). Door het stellen van een aantal vragen kan de arts inzicht krijgen in de betekenis die de patiënt zelf aan zijn ziekte verleent, die vragen vormen het Explanatory Model (EM) van de patiënt. De arts heeft zijn eigen EM, dat gebaseerd is op het biomedisch model (Arjumand, 2001). Salima Ameziane, 22 december 2009

Behandeling Combinatie van ‘praten’ en ‘pillen’ Voorschrijven van medicatie wekt vertrouwen Aansluiten bij het verklaringsmodel voor ziekte en ingaan op de ‘lichamelijke klacht’ als ingang voor behandeling Uit onderzoek blijkt: de persoon van de therapeut en diens interactie met de cliënt zijn sterk bepalend voor het succes van de psychotherapie

Salima Ameziane, 22 december 2009 Vervolg behandeling Klassieke psychotherapieën zijn minder toepasbaar Percentage drop-outs hoger bij allochtone cliënten ‘In de put, uit de put’ → ‘lichte dagen, donkere dagen’ Systeemtherapie Lichaamgerichte interventies Salima Ameziane, 22 december 2009

Salima Ameziane, 22 december 2009 Vervolg behandeling Ook belangrijk in de behandeling om aandacht te besteden voor het migratieverhaal in anamnese/intake. Ander belangrijke thema is heimwee. Aandacht is er vooral voor groepstherapie voor mannen en vrouwen. Salima Ameziane, 22 december 2009

Salima Ameziane, 22 december 2009 Vervolg behandeling lichaamsgerichte interventies; ontspanningsoefeningen, biofeedback en psychomotorische therapie. Het accent ligt op leren herkennen, erkennen en interpreteren van lichaamssignalen. Het biedt de mogelijkheid om het verband tussen spanningen en lichamelijke klachten te laten ervaren, waar verbale uitleg van het verband niet voldoende is (Heezen, 2000). Salima Ameziane, 22 december 2009

Valkuilen Met de deur in huis vallen ‘De Marokkaan’ bestaat niet Allochtonen somatiseren niet Het gebruik van vragenlijsten Cultuurgebonden psychiatrische syndromen

Toelichting valkuilen 1. In veel culturen wordt een dergelijke directe benadering echter als ongepast ervaren, meer specifiek als onbeleefd en bedreigend. Er kan sprake zijn van grote schaamte voor de klachten. Op brute wijze benaderd worden om tegen een wildvreemde dan maar meteen het allermoeilijkste te moeten vertellen stuit op veel weerstand. De hulpverlener loopt op deze wijze het risico dat de patiënt weinig mededeelzaam wordt en dat de kwaliteit van het gesprek gering is. Wat vaak wonderen doet, is de volgorde om te gooien en bijvoorbeeld te beginnen met de biografie. Salima Ameziane, 22 december 2009

Toelichting valkuilen 2. Regelmatig komt men in de literatuur dit soort generaliserende uitspraken tegen. Op zichzelf zijn ze goedbedoeld, maar in de praktijk blijkt er een verschil te bestaan tussen dé Marokkaanse en ú Marokkaanse patiënt! Salima Ameziane, 22 december 2009

Toelichting valkuilen 3. Het feit dat allochtonen hun psychische klachten lichamelijk uiten is bekend. Waarom dan de stelling dat allochtonen niet somatiseren? Die is terug te voeren op de problematiek van het gekozen perspectief. In feite somatiseert de allochtoon niet, maar psychologiseert de westerling, met name die uit de hogere klassen. Omdat de voornaamste psychotherapeutische theorieën in deze sociale groep zijn ontstaan en tot bloei zijn gekomen, is dit psychologiseren norm geworden. Salima Ameziane, 22 december 2009

Toelichting valkuilen 4. Vragenlijsten zijn Westers Salima Ameziane, 22 december 2009

Toelichting valkuilen 5. In 1985 waren al meer dan 150 van dergelijke cultuurgebonden psychiatrische beelden bekend. Hiervan zijn er inmiddels 25 opgenomen in de appendix van de DSM-IV. Het betreft de meest uitvoerig beschreven beelden, die de grootste kans hebben ook in de Verenigde Staten voor te komen. Door rekening te houden met het feit dat lang niet alle psychiatrische beelden bij westerse hulpverleners bekend zijn, kan worden voorkomen dat patiënten met cultuurgebonden psychiatrische stoornissen een onjuiste diagnose en behandeling krijgen. Salima Ameziane, 22 december 2009

Tips en adviezen Inzicht en bewustwording van achtergrond depressieve klachten is belangrijk Visuele beelden en cultuurspecifieke symbolen voor ‘distress’ zijn behulpzaam bij vragen naar stemming Waken voor te snelle interpretaties van denkbeelden Lichaamsgerichte (ontspannings)oefeningen

Vervolg Tips en adviezen Plezierige activiteiten ondernemen en uitbreiden van sociaal netwerk Voorlichting/psychoeducatie en betrekken van familie Inschakelen tolk- en vertaalcentrum Salima Ameziane, 22 december 2009