Borstkankeropsporing KaHo Sint Lieven 27/09/2011

Hoe zit de borst in elkaar? melkklieren: melkproductie melkgangen: melk-afvoer naar tepel bindweefsel: stevig-heid en ophanging aan borstkas vetweefsel: vorm van de borst lymfeklieren: weer-stand tegen ziekten lymfevaten: afvoer afvalproducten van cellen KaHo Sint Lieven 27/09/2011

Natuurlijke verschillen en veranderingen De borsten veranderen met de leeftijd: jong meisje zwangere vrouw 40 jarige vrouw vrouw na menopauze vooral bindweefsel vooral melkklierweefsel vooral melkklierweefsel vooral vetweefsel KaHo Sint Lieven 27/09/2011

Natuurlijke verschillen en veranderingen De borsten veranderen met de leeftijd: jong meisje zwangere vrouw 40 jarige vrouw vrouw na menopauze vooral bindweefsel vooral melkklierweefsel vooral melkklierweefsel vooral vetweefsel 4 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 4

2 Ineens verandert er iets gevoelige of pijnlijke borsten pijnloos knobbeltje voelbaar hard gezwel tepelintrekking of huidintrekking roodheid, ontsteking, abces, wondje bloed- of melkachtig vochtverlies uit een tepel sinaasappelhuid Alle veranderingen vragen aandacht; ze kunnen goedaardig of kwaadaardig zijn. KaHo Sint Lieven 27/09/2011

goedaardig gezwel Goedaardig knobbeltje: ordelijk en ingekapseld de cellen lijken op de omliggende cellen cellen van goedaardige gezwellen dringen niet binnen in omliggende weefsels KaHo Sint Lieven 27/09/2011

goedaardige letsels Papilloom Fibro-adenoom Cyste KaHo Sint Lieven 27/09/2011

kwaadaardig gezwel Kwaadaardig knobbeltje: wanordelijk ingroeien en uitzaaiend De cellen gaan in de bloed- en lymfevaten, kunnen zich verspreiden en ergens anders een nieuw gezwel vormen (uitzaaiing of metastase) overmatige celgroei blijft doorgaan de cellen dringen binnen in de omliggende weefsels KaHo Sint Lieven 27/09/2011

kwaadaardige letsels verschillende soorten meestal trage groei vanaf 2-3 cm pas voelbaar vanaf enkele mm opspoorbaar via goed uitgevoerde mammografie KaHo Sint Lieven 27/09/2011

3. Borstkanker als gezondheidsprobleem Borstkanker in de wereld (2008) Cancer Research UK, 2011 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 10

Borstkanker als gezondheidsprobleem Borstkanker in Europa (2008) Geen idee of het nog moeten herhalen: borstkanker is een belangrijk gezondheidsprobleem. Cancer Research UK, 2011 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 11

Borstkanker als gezondheidsprobleem Borstkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen in Vlaanderen (2006) borst colorectaal long baarmoeder eierstok melanoom baarmoederhals 35 % 12 % 6 % 5 % 4 % 2 % 84% van de borstkankers komt voor bij vrouwen vouder dan 50 jaar Jaarlijks wordt bij meer dan 5 000 vrouwen in Vlaanderen borstkanker ontdekt. Bron: Stichting Kankerregister, 2011 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 12

Borstkanker als gezondheidsprobleem Voorkomen per leeftijdsgroep BK Incidentie 2006 vrouwen: Vlaanderen: 5.511 (vgl 2005: 5.500, 2004: 5.339, 2003: 5.597) België: 9.489 (vgl 2005: 9.431, 2004: 9445, 2003: 9.053) BK incidentie 2006 mannen: Vlaanderen: 39 (vgl 2005: 50) België: 67 (vgl 2005: 83) Aandacht: op de website van het kankerregister staan de cijfers tot en met 2006. In april 2011 worden ook de cijfers voor 2007 en 2008 bekendgemaakt. Bron: Stichting Kankerregister 2011 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 13

4 Kan borstkanker voorkomen worden? Risicofactoren : Vrouw zijn Leeftijd (75% van de borstkankers boven de leeftijd van 50 jaar) Erfelijkheid en familiale belasting Vroeger borstkanker gehad Hormonale factoren Andere factoren KaHo Sint Lieven 27/09/2011

Risicofactoren 40% 50% 5-10% Gekende risicofactor aanwezig Geen gekende risicofactor aanwezig 5-10% Erfelijke factoren Bij 40% van de vrouwen met borstkanker is geen gekende risicofactor aanwezig en niet alle vrouwen met risicofactoren krijgen borstkanker. Daarom is regelmatige controle van groot belang om borstkanker tijdig te kunnen opsporen ! KaHo Sint Lieven 27/09/2011

Wat kan je preventief doen tegen borstkanker? Omdat de oorzaken niet gekend zijn, kun je geen maatregelen nemen om borstkanker te voorkomen. Algemeen wordt geschat dat met een gezonde levensstijl, 1/3 van alle kankers kan worden vermeden. Gezond leven garandeert echter niet dat je geen borstkanker kan krijgen. Vroege opsporing is wel mogelijk, en geeft een verhoogde kans op overleving. KaHo Sint Lieven 27/09/2011 16

Wat kan ik zelf doen? gezonde levensstijl en voldoende lichaamsbeweging breast awareness: borst-bewust-zijn vertrouwd gevoel krijgen met de eigen borsten, aandacht voor veranderingen in de borst, klacht of verandering bespreken met de arts screeningsmammografie (borstfoto) voor vrouwen van 50 tot en met 69 jaar zonder klachten 17 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 17

BORST-BEWUST-ZIJN kijken voelen armen naast handen in de nek armen in de zijde en het lichaam voorovergebogen liggend of staand vochtverlies uit tepel nakijken 18 © fotografie: Dimitri Ferrest, model: Judith Bekaert KaHo Sint Lieven 27/09/2011 18

BORST-BEWUST-ZIJN Waarop letten? intrekking van de tepel knobbeltje sinaasappelhuid 1 borst wordt groter bloed- of vochtverlies verkleuring intrekking van de huid 19 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 19

Waarom is vroege opsporing zo belangrijk? Algemeen gesteld: als borstkanker vroeg ontdekt wordt is de behandeling meestal minder ingrijpend dan wanneer borstkanker in een laat stadium ontdekt wordt is de kans op genezing groter 20 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 20 20

VROEGTIJDIGE OPSPORING - - 22 © fotografie: Dimitri Ferrest, model: Judith Bekaert KaHo Sint Lieven 27/09/2011 22

Mammografie = röntgenfoto van de borst 23 © fotografie: Dimitri Ferrest, model: Judith Bekaert KaHo Sint Lieven 27/09/2011 23

RCT Cochrane meta-analyse voor 50+ Twee groepen vergeleken: Zonder screening: Risico binnen 7 jaar te sterven aan borstkanker : 0.28% Met screening: Risico binnen 7 jaar te sterven aan borstkanker: 0.20%  Reductie absoluut risico : 0.28 - 0.20= 0.08%  Relatieve reductie : 0.08/0.28 = 28% CI: 15%-38% Dat is zonder 100% participatie, variërend per studie 40 - 100% 24 * Humphrey LL et al. Breast cancer screening: a summary of the evidence for the U.S. Preventive Services Task Force. Ann Intern Med. 2002

Voorwaarden: Strenge kwaliteitscontrole Fysisch-technische controle door externe specialisten: - jaarlijks - 6-maandelijks - wekelijks - dagelijks Radiografische kwaliteitscontrole door CBO: - Dagelijks - jaarlijks - in geval van problemen Twee luiken: 25

6 Bevolkingsonderzoek naar borstkanker in Vlaanderen sedert 2001 gebaseerd op Europese richtlijnen vrouwen van 50 t.e.m. 69 jaar screeningsmammografie om de twee jaar in een erkende mammo-grafische eenheid 26 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 26

Bevolkingsonderzoek naar borstkanker in Vlaanderen doel op korte termijn: gewoonte creëren bij vrouwen van 50 tot en met 69 jaar om elke 2 jaar een screeningsmammografie te laten nemen doel op lange termijn: sterfte door borstkanker doen dalen (30% - 40%) 27 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 27

Twee mogelijkheden om deel te nemen aan de borstkankeropsporing: 1ste mogelijkheid: via de huisarts of gynaecoloog (1ste spoor) voorschrift/aanvraagformulier: screeningsmammografie! afspraak op moment naar keuze en in ME naar keuze 28 © fotografie: Dimitri Ferrest, model: Judith Bekaert KaHo Sint Lieven 27/09/2011 28

Twee mogelijkheden om deel te nemen: 2de mogelijkheid: via persoonlijke uitnodigingsbrief (2de spoor) met een afspraak in een ME in de buurt van de woonplaats of in ME van vorige screening gratis 0800-lijn voor afmelding/wijziging afspraak 29 © fotografie: Dimitri Ferrest, model: Judith Bekaert KaHo Sint Lieven 27/09/2011 29

en Hoe en wanneer krijgt u het resultaat? uw arts ontvangt een brief (radioloog die de foto’s maakt) en u ontvangt een brief (in Regionaal Screening Centrum) 30 © fotografie: Dimitri Ferrest, model: Judith Bekaert KaHo Sint Lieven 27/09/2011 30

Voordracht Permanente vorming "Oncologische zorg" Aanvraagformulier Kleefbriefje ziekenfonds INSZ-nummer (SIS) Handtekening Voordracht Permanente vorming "Oncologische zorg" 31 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 31

Wat is het verschil tussen een screeningsmammografie en een diagnostisch onderzoek? Bestaat uit Mammografie Mammografie al dan niet met echo Onderzoek bij vrouwen Van 50 t.e.m. 69 jaar, zonder klachten of zonder verhoogd risico Ongeacht leeftijd, met vermoeden van verdacht letsel, klacht of verhoogd risico Door Mammografische eenheden Radiologische diensten Doel Letsels opsporen Letsels onderzoeken 2de lezing De foto’s worden door 2, soms 3 artsen in het RSC beoordeeld De foto’s worden enkel in de radiologische dienst beoordeeld Kostprijs Gratis (geen remgeld) en derdebetalersregeling Betalend (remgeld), al dan niet met derdebetalersregeling 32 32 KAHO St-Lieven (27/09/2011) 32

7 Samengevat Borstkanker is een ernstig gezondheidsprobleem voor vrouwen. Voorkomen kan niet, vroegtijdig opsporen wel. De Vlaamse Overheid biedt sinds juni 2001 aan alle vrouwen van 50 t.e.m. 69 jaar de mogelijkheid om de twee jaar een kosteloze en kwaliteitsvolle screeningsmammografie te laten nemen. 33 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 33

Eindconclusie 34 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 34

Opsporing van borstkanker in het bevolkingsonderzoek 1000 een screenings-mammografie 50 bij 950 vrouwen geen verder onderzoek nodig, bij 50 vrouwen wel 5 vrouwen met borstkanker 35 KaHo Sint Lieven 27/09/2011 35 35

Participatiegraad Participatie in Vlaanderen 2009-2010.

Wat niet voorzien is in het Vlaams programma < 50 jaar > 70 jaar Bijkomende echo 37

Mammografie en leeftijd 15 jaar 40 jaar 50 jaar (menopauze) 64 jaar 38 © Shaw de Paredes E.. 1992 KAHO St-Lieven (27/09/2011) 38

RCT vrouwen jonger dan 50 jaar Cochrane meta-analyse beneden 50 jaar Zonder screening: Risico binnen 7 jaar sterven borstkanker : 0.19% Met screening: Risico binnen 7 jaar sterven aan borstkanker: 0.18%  Reductie absoluut risico : 0.19 - 0.18= 0.008%  Relatieve reductie : 0.008/0.19 = 4% Maar CI +18% tot -22%  Relatieve reductie bij 13 j studie: = 16% Maar zeer wijd CI 39

Mammo geen duidelijk bewijs mortaliteitsreductie 40-50 Mammo geen duidelijk bewijs mortaliteitsreductie Vermoedelijke redenen: - Mammo duidelijk minder gevoelig/specifiek - Incidentie is lager - snellere groei Preventie is nodig maar niet duidelijk wat beste methode is Recent onderzoek geeft uitkomst echter een nieuwe wending 40

SCREENINGSMAMMOGRAFIE 41 © fDr. G. Villeirs – UZ Gent KAHO St-Lieven (27/09/2011)

Het risico van de stralingsdosis (mammografie) correspondeert met de dosis die iedereen gedurende één kwartaal krijgt van natuurlijke stralingsbronnen als kosmische straling.” In dit licht kunnen de stralingsrisico’s van de screening uiterst gering worden genoemd en vormen dus zeker geen reden om niet deel te nemen aan het borstkankeropsporingsprogramma. 42

Door screening worden 60 borstkanker per 10.000 onderzoeken opgespoord “bedraagt het risico op stralingsgeïnduceerde borstkanker door deelname aan het Vlaamse borstkankeropsporingsprogramma voor een vrouw in de leeftijdsgroep 50-60 jaar 1,4 op 10.000. Voor de vrouwen in de leeftijdscategorie 60-70 jaar bedraagt dit risico 1 op 10.000. Door screening worden 60 borstkanker per 10.000 onderzoeken opgespoord 43 43

Detection and Induction Ratio (DIR) Leeftijd 50 – 69 jaar: 50 Leeftijd 40 – 49 jaar: 13 Leeftijd 45 – 49 jaar: 16 44

Mammo geen duidelijk bewijs mortaliteitsreductie 70+ Mammo geen duidelijk bewijs mortaliteitsreductie Mogelijke redenen: - weinig RCT’s - lage participatie in RCT  geen duidelijk effect - co-morbiditeiten kan belangrijk zijn Pro: Incidentie nog steeds hoog, mammo nog gevoelig Contra: twijfelachtig effect, mogelijks omdat de co-morbiditeiten belangrijker is  Doorgaan indien levensverwachting minimaal 10 jaar is 45

Echografie van de borst Wat is een echografie? Borst in beeld Afwijkingen Kwaliteitscontrole en tweede beoordeling Tijd en kostprijs Opvolgingsonderzoek na mammografie 46 46 © fotografie: AZ St. Lucas Brugge KAHO St-Lieven (27/09/2011) 46

De mammografie is de beste methode om borstkanker op te sporen, maar is niet perfect. Om een precieze diagnose te stellen, kan bijkomend onderzoek nodig zijn. Een resultaatsbrief waarin gevraagd wordt terug contact op te nemen met de arts, betekent daarom niet per definitie dat de vrouw borstkanker heeft! In grote lijnen kunnen we stellen dat per 1000 onderzochte vrouwen: bij ongeveer 950 vrouwen het onderzoeksresultaat normaal is bij 50 (tot 100) vrouwen bijkomend onderzoek nodig is, waarvan het resultaat voor de meerderheid normaal zal blijken (er kan vb. een goedaardige afwijking gevonden worden) en (bij benadering) bij 5 vrouwen borstkanker ontdekt wordt. 47 KAHO St-Lieven (27/09/2011)