FIBROMYALGIE EN/OF PSYCHIATRIE ? ZOL wetenschappelijke Raad 24 mei 2012 J De Bie

PSYCHIATRIE EN/OF FIBROMYALGIE Psychiatrie en fibromyalgie As 1 stoornissen Angst Depressie/slaap ‘Somatisatie’ Verslaving/misbruik van middelen As 2 stoornissen _ persoonlijkheid Trauma Maatschappelijke en culturele factoren Sensitisatie: een overbruggend concept ? Psychosomatische revalidatie op de dagkliniek psychiatrie

Fibromyalgie en/of psychiatrie ? Tijdschrift Publicaties Molecular Psychiatry 1 American Journal of Psychiatry 6 Archives of General Psychiatry Biological Psychiatry 2 Schizophrenia bulletin Neuropsychopharmacology Psychotherapy and Psychosomatics 59 British Journal of Psychiatry 23 Psychosomatics 17 Journal of Psychosomatic Research 326 Psychosomatic Medicine 27

VRAGEN Is het (ab)normaal dat er veel patiënten met een psychiatrische (co-)morbiditeit op de pijnkliniek consulteren ? Is er een tendens om patiënten onder het mom van ‘chronische pijn’ naar de pijnkliniek te verwijzen terwijl hun ‘primair’ probleem een psychiatrisch probleem is ? (‘vuilbakfunctie’). Is dit misschien juist somatisatiebevorderend/chronifiërend ? Wat zijn de antwoorden die we als pijnkliniek moeten proberen te formuleren op de (al dan niet terechte) vragen die aan ons (al dan niet expliciet) gesteld worden door patiënten en door verwijzers

Gras voor de voeten weggemaaid: depressie, persoonlijkheid, klassieke en operante conditionering, antidepressiva,

FIBROMYALGIE EN ANGST ‘Spasmofilie’ – cryptotetanie - chronische hyperventilatie Angststoornissen volgens DSM-IV: verhoogde prevalentie van Gegeneraliseerde angststoornis Paniekstoornis Posttraumatische stress stoornis

FIBROMYALGIE EN DEPRESSIE /SLAAP Depressie als gevolg ? Gevolg van fysieke beperkingen ? Toch hogere prevalentie bij FM dan bij andere reumatische aandoeningen ? (Katon et al 1991, Walker et al 1997) Tegenstrijdige resultaten van de studies Verhoogde prevalentie van depressie omwille van verwijzingsbias ? Slechts gedeeltelijke verklaring, ook verhoogde prevalentie in bevolkingsonderzoek (Clauw and Crofford 2003, Fuller-Thomson et al 2012) 22 % depressie, 2/5 geen hulp gezocht FM en depressie intrinsiek verbonden ? ‘Affective spectrum disorder’ _ genetica (Hudson et al 2003) Neurotransmitters Rol van slaap inslaapproblemen, doorslaapproblemen, onvoldoende uitgerust gevoel Zowel bij FM als bij depressie belangrijk Studies: James I. Hudson; Barbara Mangweth; Harrison G. Pope Jr; Christine De Col; Armand Hausmann; Sarah Gutweniger; Nan M. Laird; Wilfried Biebl; Ming T. Tsuang Family Study of Affective Spectrum Disorder Arch Gen Psychiatry, Feb 2003; 60: 170 – 177 Individuals with fibromyalgia and depression: Findings from a nationally representative Canadian survey Rheumatology International, 2012, Vol.32(4), pp.853-862 [Peer Reviewed Journal]

FIBROMYALGIE, SOMATISATIE, HYPOCHONDRIE ‘A tendency to experience and communicate somatic distress and symptoms unaccounted for by pathological findings, to attribute them to physical illness and to seek medical hulp for them’. Hypochondrie de angst of overtuiging aan een lichamelijke ziekte te lijden

FIBROMYALGIE, SOMATISATIE, HYPOCHONDRIE Somatisatie is geassocieerd met chronische pijn de intensiteit van chronische pijn Hypochondrie is geassocieerd met Somatisatie scores verbeteren met pijnbehandeling Hypochondrie scores verbeteren met pijnbehandeling ? Hypochondrie ontwikkelt zich na het ontstaan van ziekte/pijn) Sommige chronische pijn pten somatiseren meer (lage rug, crps, fibromyalgie, RA) Quid pijn dependent zijn van deze concepten ? Quid toepasbaar zijn op chronische pijn pten ? Pijn dependent zijn van de schalen FISHBAIN ET AL 2009

Verslaving – misbruik van middelen Pijnstillers NSAID Opiaten Opwekkende middelen Benzodiazepines Alcohol (mannen ?) Coping versus medicatie inname ? Kans op hyperalgesie, hormonale veranderingen en afhankelijkheid In deze studie (derde lijns pijncentrum) kreeg 32 % van de FM opiaten bij aanmelding, 2/3 hiervan sterke opiaten Lagere opleiding, geen werk, verslaving, actuele psychiatrische problematiek, voorgeschiedenis van suicidepogingen

FIBROMYALGIE EN PERSOONLIJKHEID Persoonlijkheidsstoornissen: geen ‘fibromyalgiepersoonlijkheid’ Overactief premorbied ? Dimensies van persoonlijkheidsfunctioneren (cfr voordracht Dr Hallet)

FIBROMYALGIE EN ‘TRAUMA’ Vroegkinderlijke ervaringen ‘Stress’ op latere leeftijd Hechting / mentaliseren

MAATSCHAPPELIJKE EN CULTURELE FACTOREN Lokaal: toename / meer zichtbaar worden van fibromyalgie like klachten bij allochtonen ? Nationaal / internationaal: geografische verschillen in diagnostische tradities (bv Noord/Zuid, tussen landen onderling) Opmerkingen bij inleidende casussen: Persoonlijke voorgeschiedenis ? Psychiatrische co-morbiditeit ? Depressie ? Werkgerelateerde info ? (Nervositas en Kinderloosheid bij casus 1) Waarom paroxetine bij casus 2 ? Diagnostiek en traject correct/typisch… maar ?

SENSITISATIE Achterhaald dualisme ?

PSYCHIATRIE EN/OF FIBROMYALGIE Psychiatrie en fibromyalgie As 1 stoornissen Angst Depressie / slaap ‘Somatisatie’ Verslaving/misbruik van middelen As 2 stoornissen _ persoonlijkheid Trauma Maatschappelijke en culturele factoren Sensitisatie: een overbruggend concept ? Psychosomatische revalidatie op de dagkliniek psychiatrie

HISTORIEK Klinische nood MPC Afstand Evidence based Cgt Graded exercise Psycho-educatie Continue meting/registratie

PROGRAMMA Psycho-educatie multidisciplinair Psychiatrische oppuntstelling (co-morbiditeit behandelen, medicatie afbouwen, aanpassen,…) Vpk sessies (planning, weekend evaluatie, doelstellingen) Ergotherapie (creatief, materiaal, doelstellingen) Psychomotore therapie/ kine (graded exercise, relaxatie, mindfulness, lichaamswerk) Focus op groepswerking, relatief beperkte individuele contacten Twee maal ‘familiedag’: 1 x informatief, 1 x feed back vanuit het team naar evolutie van pt 4 x per week briefing, 1 x per week intervisie

Psychometrische testen (Bij begin behandeling, na drie maanden en na zes maanden) SF 36 HADS (Hospital Anxiety and Depression Scale) TSK (Tampa Scale for Kinesiophobia) PDI (Pain disability Index) MPI-DLV (Multidimensional Pain Inventory, Dutch Language Version) PCCL (Pain Coping and Cognition List) SCL-90 (Symptoms Check List) Fysieke testen

DATA Patientenpopulatie 143 patienten, 3 patiënten geen data 121 vrouwen (84,62 %), 22 mannen (15,38 %) Gemiddelde leeftijd 40 jaar Mogelijk nog een aantal gemist nog niet teruggekomen

MEDIAN DIFFERENCES: HADS

SF-36 physical functioning, role limitations due to physical health, bodily pain, general health perceptions, vitality, social functioning, role limitations due to emotional problems, and mental health.

MEDIAN DIFFERENCES: SCL-90

COCHRANE REVIEW Multidisciplinary rehabilitation for fibromyalgia and musculoskeletal pain in working age adults Karjalainen KA, Malmivaara A, van Tulder MW, Roine R, Jauhiainen M, Hurri H, Koes BW Published Online: January 21, 2009 The rehabilitation program was required to be multidisciplinary; that is, it had to consist of a physician's consultation, plus a psychological, social or vocational intervention, or a combination of both. After screening 1808 abstracts, and the references of 65 reviews, we found only seven relevant studies (1050 patients) that met our inclusion criteria. None of these were considered, methodologically, a high quality randomized controlled trial. Four of the included RCTs on fibromyalgia were graded low quality and suggest no quantifiable benefits. The three included RCTs on widespread musculoskeletal pain showed that based on limited evidence, overall, no evidence of efficacy was observed. However, behavioral treatment and stress management appear to be important components. Education combined with physical training showed some positive effects in long term follow up.

EVOLUTIES Kaders ‘botsen’ (cgt vs psychodynamisch) Rustmomenten afgevoerd Uitbouwen vervolgzorg/netwerken (therapeutische projecten) Huisarts Ambulant (psychotherapie, kine,…) Reval Andere (psychotherapeutische) groep op dagkliniek Residentieel Graded exercise vs paced exercise vs … ? Wachtlijsten Ambulante vervolggroep ? Regressiebevorderend ? Werkhervatting ? Wetenschappelijke uitbouw (samenwerking PHL – kwalitatief onderzoek) Lichaamsgeoriënteerde therapieën ?

Take home Het is belangrijk bij patiënten met fibromyalgie psychiatrische co-morbiditeit te diagnosticeren en te behandelen Medicatiegebruik verdient aandacht Traumatische voorgeschiedenis in achterhoofd houden

VRAGEN ?