Professionaliseren, een solidariteitsvraagstuk Hilde Vlaeminck Gastlezing UZA Edegem 14 okt 2010

De draad van het verhaal Intro: laatstejaarsstudenten aan het woord (2010) Wat is professionaliseren? Professionaliseren geen eenduidig begrip De kenniskwestie van professionaliseren Soorten kennis Solidariseren via kenniscirculatie De bijdrage van een beroepsvereniging Obstakels in de kennisstroom Suggesties & waarschuwingen bij solidariseren Conclusie

Sept 2010: studenten sociaal werk aan het woord Wat fascineert in het sociaal werk? “de mens an sich” “het gevoel dat het er iets toe doet”, “soms heel kleine dingen” “streven naar iets beter, samen op pad, iets bereiken” “een brede rol, zeer gevarieerd” “van een stapel naar een puzzel”, “mensen uit de goot halen”, “altijd unieke situatie” “het teamwerk” Wat kwelt in het sociaal werk? “er is nog steeds een stereotiep beeld van sociaal werk” “te weinig geapprecieerd in samenleving” “mensen blijven in de kou staan” “niet alle mensen willen hulp” “geen zekerheden, geen kant en klare oplossingen” “dweilen met de kraan open” “gebrek aan fierheid in het sociaal werk”

Wat opvalt …. Vaagheid over de eigenheid van sociaal werk De gebruikte – versleten (?) – metaforen Bewust van de geringe maatschappelijke erkenning De niet-begrenzing als Sterkte Zwakte Focus op hulpverlener - cliënt De betekenis van solidariteit Beperkt tot het team Gericht op de maatschappij

Wat is professionaliseren? een oud vraagstuk (Flexner, 1915: “Is social work a profession?) een middel om beroepsactiviteiten aanvaard te krijgen door de voor dit beroep relevante mede-actoren (Verbruggen, A., 2007 ) vereist: Een specifieke kennis: the body of knowledge Een technisch-instrumentele expertise Een morele verantwoordelijkheid, “normatieve professionaliteit” Een sterke beroepsvereniging (Hermans, K. 2009; Snellen, A. 2007)

Het doel van professionaliseren Draagt bij tot profilering en identiteit van het beroep Een hogere sociale status en elitepositie. (Verbruggen;2007) Het stimuleert kennisontwikkeling Openheid voor onderzoek Toegankelijk voor kritisch wetenschappelijke vragen Het dwingt tot expliciteren van normen Verbondenheid tussen beroepsbeoefenaars Een sterke(re) beroepsvereniging

Professionaliseren, geen eenduidig begrip Een smalle of brede opvatting van professionaliseren Meer nadruk op technisch-instrumentele kant Meer nadruk op pragmatiek van de werkvloer Meer nadruk op wetenschappelijke fundering Meer nadruk op effectiviteit Meer nadruk op het normatief aspect van professionaliteit Visies op plaats van het beroep in de samenleving Beroep vooral focussen en afbakenen in de samenleving Wat behoort wél en niet (meer) tot het sociaal werk? Beroep zo breed mogelijk openstellen Wat deelt het sociaal werk met andere agogische beroepen? Wijzigende context van de professie: O.m. bachelors én masters Gewijzigd welzijnsbeleid: activeren, empoweren, aanklampen Sterke opmars van EBP eisen en PBE

De kenniskwestie We kunnen veel, Maar we weten weinig. (Knijn, T.)

Het huis van kennis Kennishiërarchie via de huismetafoor (Ter Horst): Gelijkvloers: dagelijkse ervaring 1e etage: casuïstiek 2e etage: vuistregels 3e etage: specifieke strategieën 4e etage: algemene strategieën 5e etage: het theorieconcept Bijzondere rol is weggelegd voor het trappenhuis.

Solidariseren via kenniscirculatie Solidariteit = een gevoel van samenhorigheid, het eens zijn in beginselen en belangen én blijk geven van dit gevoel, de consequenties van de samenhorigheid te dragen. (Van Dale) Wat zijn de beginselen van het sociaal werk? Gaat het om gearchiveerde en algemeen toegankelijke kennis? Wat zijn de belangen van het sociaal werk? Is samenhorigheid wenselijk? Of een obstakel voor kennisontwikkeling en kritische reflectie? Kenniscirculatie moet kritische confrontatie toelaten vanuit de overtuiging dat daardoor kennis “groeit”.

De kapstokken en sokkelkwestie Kennisbehoeften lijken vooralsnog verschillend te liggen: praktijkwerkers wensen kapstokken: snel & handig, common sense wetenschappers en de professie willen sokkels: betrouwbaar weten en uitdagende onderzoeksvragen

Soorten kennis Praktijkkennis: Verschil tussen: Mondelinge kennis Schriftelijke kennis Kennis van en voor de praktijk Veeleer transfereerbaar dan algemeen geldend Verschil tussen: Advanced common sense Proto-science Formele en informele theorie over: wat sociaal werk is hoe sociaal werk wordt gedaan de wereld van de cliënt

Nog méér soorten kennis Expliciete kennis versus stille kennis Practice wisdom, common sense Schriftelijke versus mondelinge kennis Professionele kennis = geheel van praktijkkennis procedurele kennis empirische kennis theoretische kennis persoonlijke kennis Algemeen geldende kennis vs indigenous knowledge

De noodzaak van theorievorming Is theorievorming nuttig? Theorie kan nooit concreet genoeg zijn om praktisch hanteerbaar te zijn. (Ter Horst) Theorie moet omhelst worden, want (Howe): Het helpt gericht observeren Het reikt taal aan om fenomenen te benoemen Het geeft een verklaring aan fenomenen Het attendeert op oorzaken en mogelijke verbanden Het anticipeert en indiceert adequate acties

Over de waarde van kennis Niveau 1: Kennis van de single case: n=1 Versus Niveau 4: de aangetoonde effectiviteit De bediscussieerbare waarde van “reflectie” als kennis: worden de “goede vragen” gesteld? de systematiek van reflecteren

De bijdrage van een beroepsvereniging Een beroepsvereniging faciliteert kenniscirculatie Via good practices Via het verspreiden van actueel onderzoek Via het stimuleren van publicaties Via het samenbrengen van wetenschappers, praktijkwerkers, bachelors, masters en beleidsmensen Een beroepsvereniging bewaakt het normatieve aspect Via het expliciteren van professionele waarden & normen Via het ontwikkelen van een code Via het oprichten van een ethische commissie

Obstakels in kennisstroom Sociaal werk is van oudsher sterk gefixeerd op individuele praktijken en ad hoc reflecties; De kennisbehoefte is beperkt tot dagelijkse pragmatiek; Waardevolle kennis dreigt woordenloos achter te blijven Kennis blijft beperkt tot het lokale (team)circuit; Virtuele kennisontsluiting is niet meteen succes: Tijdsgebrek als excuus.

Sugggesties voor solidariseren Promoten van (praktijk)onderzoek Uitdagen om sociaal werk aan niet-sociaal werk te verhelderen Aandacht voor taalkundige aspecten in de professie Stimuleren van geschreven kennis & publicatie Leerwinst en leerplezier van kennis delen benadrukken Waarschuwen voor de valkuil van solidariseren als consensusimperatief. Het oneens mogen en moeten zijn als voorwaarde tot kennisontwikkeling.

Conclusies Een beroepsvereniging staat op het kruispunt waar: ervaren generatie sociaal werkers de novicen in het vak de bachelors de masters de internationaal ge-oriënteerde sociaal werkers nieuwsgierige, vragende, argwanende wetenschappers elkaar kunnen ontmoeten. …..daar valt veel te “rapen”.