Zevende nascholingssessie Voorstelling leerplandoelstellingen van 39 t.e.m. 44

Zevende nascholingssessie Leerplandoelstellingen (p. 24): 39-42 Leerplandoelstellingen (p. 25): 43-44 Leerplandoelstelling 39: ca. 2 lesuren Leerplandoelstellingen 40-41-42: ca. 6 lesuren Leerplandoelstelling 43: ca. 2 lesuren Leerplandoelstelling 44: ca. 2 lesuren Ca. 12 lesuren

Evolutie en informatieoverdracht Contextgebied 4 Evolutie en informatieoverdracht

C4d39 Regulering voortplanting 1. Van de huidige naar de volgende generatie 1.1 De voortplantingscel als communicatiemiddel 1.2 Van zygote tot baby … 1.2.7 Geboorteregeling

Spermacellen Normale waarden van het spermaonderzoek http://www.andrologie.nl/aandoeningen/spe.htm Normale waarden van het spermaonderzoek    concentratie    meer dan 20 miljoen per milliliter    totale aantal    meer dan 40 miljoen    beweeglijkheid    meer dan 50%    vorm    meer dan 14% normale vormen Waarden vastgelegd door WHO = World Health Organization

Vruchtbaarheidsproblemen bij de man bijna altijd gepaard met afwijkingen aan het sperma zoals: geen of zeer weinig zaadvloeistof geen of zeer slecht bewegende zaadcellen zaadcellen met afwijkende vorm zoals kop en staartafwijkingen antistoffen tegen zaadcellen ontstekingscellen Te weinig zaadcellen

Oestrogenen in het milieu De blootstelling kan op velerlei wijzen geschieden, o.a. via: Dieet Drinkwater Lucht Huid

Voorbeelden van stoffen met een oestrogene werking ftalaten (in plastics, inkt, kaas, margarine) alkylfenolen (in detergentia, shampoo, cosmetica) bisfenol A (in plastic voor verpakking van voeding en dranken) pesticiden PCB's (in transformatoren)

"oestrogenen" in de baarmoeder De verklaring voor een bedreiging van de voortplantingsfuncties bij de mens is slechts een hypothese. Het bewijs dat blootstelling aan "oestrogenen" in de baarmoeder hiervoor verantwoordelijk zijn nog geleverd moet worden

Onvruchtbaarheid van de man http://www.sweetlove.be/br_onvruchtbaarheid.htm

Kunstmatige inseminatie Bij afwijkingen van het sperma kan een concentraat aan zaadcellen gemaakt worden en kunstmatig bij de vrouw worden ingebracht. Is de man onvruchtbaar dan kan kunstmatige inseminatie met donorsperma een mogelijkheid zijn.

Menstruatiecyclus In de praktijk valt de eisprong helemaal niet zo precies te voorspellen! http://www.azvub.be/CRG/NL/index.html

Stoornissen in de menstruele cyclus http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=1930 Enkele van de meest voorkomende zijn: Amenorroe : Het ontbreken of wegblijven van de menstruatie kan een gevolg zijn van stoornissen in de hypothalamus, de hypofyse, ovarium of uterus (hypoplasie, ziekten en afwijkingen) of door ondervoeding (vb anorexia nervosa). Verder kan amenorroe optreden bij afwijkingen van de schildklier, bijnierschorsaandoeningen, uitputtende ziekten... Men spreekt van primaire amenorroe als er geen menstruatie is op de leeftijd van 16 jaar. Van secundaire als er geen menstruatie gedurende een periode van 6 maanden, nadat er eerder wel menstruaties geweest zijn.

Stoornissen in de menstruele cyclus http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=1930 Menorragie of hypermenorroe: De cyclus is normaal, doch de hoeveelheid bloedverlies is overvloedig. Deze toestand kan veroorzaakt worden door verschillende factoren o.a. vleesbomen in de baarmoederwand, overrekte baarmoeder ten gevolge van veel of snel op elkaar volgende zwangerschappen, ontstekingsprocessen, hypertensie.

Stoornissen in de menstruele cyclus http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=1930 Hypomenorroe: Te gering bloedverlies of te korte menstruatie (minder dan 3 dagen) menstruatie. Dit is, wanneer de cyclus regelmatig is, geen ernstige afwijking.

Stoornissen in de menstruele cyclus http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=1930 Dysmenorroe: pijnlijke menstruatie Bij bepaalde vrouwen kan de menstruatie met veel pijn gepaard gaan (ongeveer in 20% van de gevallen). Het is een krampachtige pijn die met misselijkheid en braken gepaard gaat en heel vaak tot werkonbekwaamheid aanleiding geeft. Oorzaken kunnen zijn: een te kleine baarmoeder met een te nauwe en te lange baarmoederhals, poliepen, ontstekingen,... Ook zouden psychische factoren hierin een rol kunnen spelen.

Stoornissen in de menstruele cyclus http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=1930 Oligomenorroe: het te weinig frequent optreden van de menstruatie vb. om de 2 tot 3 maanden of zelfs langer. Dit kan te wijten zijn aan een tragere rijping van de follikel of een langer in stand houden van het corpus luteum.

Stoornissen in de menstruele cyclus http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=1930 Metrorragie onregelmatig bloedverlies, de structuur van de menstruele cyclus is niet meer herkenbaar. Een tussentijdse bloeding is meestal onschuldig en kan duiden op de eisprong. Wanneer er constant tussentijdse bloedingen optreden is dit echter niet normaal. De oorzaken kunnen zijn: poliepen, vleesbomen, wondjes ter hoogte van de cervix. Vanaf de leeftijd van 40 jaar dient bij onregelmatig bloedverlies ook aan kwaadaardige processen gedacht te worden. Hoe dan ook is het altijd veilig om in deze situatie een arts te raadplegen.

Hormonale oplossingen Hormonale behandelingen Toediening van hypofysehormonen Doel: de hypofyse aanzetten tot productie van FSH en LH

Invitrofertilisatie Wanneer? Problemen aan de eileiders Ovulatiestoornissen Onherstelbare sterilisatie Verminderde vruchtbaarheid bij de man

Invitrofertilisatie Stappen? Stimulering van de rijping van de eicel Follikelpunctie De bevruchting Groei van het embryo en terugplaatsing in de baarmoeder

Technieken om de vruchtbaarheid af te remmen Barrièremethoden Bij de man: het condoom Bij de vrouw: het diafragma het vrouwencondoom het spiraaltje Zaaddodende middelen

Technieken om de vruchtbaarheid af te remmen Hormonale middelen De monofasische combinatiepil (Pincus-pil) De sequentiële pil of bifasische combinatiepil De minipil De prikpil en hormoonstaafje of implantaat De noodpil of morning-afterpil De hormonale spiraal De vaginale ring De anticonceptiepleister http://www. Consumed.nl/pil-watch/index.htm

Technieken om de vruchtbaarheid af te remmen Heelkundige middelen Sterilisatie van de vrouw Sterilisatie van de man

Technieken om de vruchtbaarheid af te remmen Periodieke onthouding of natuurlijke methode De kalendermethode van Ogino-Knaus Temperatuur- of thermometermethode De baarmoederhalsslijmmethode of methode van Billings http://www.vruchtbaarheid.org/encyclopedie/anti.htm#43 http://www.anticonceptie.nl/public/

Hoe veilig? Methode Percentage dat met toegepaste methode in de loop van 1 jaar ongewenst zwanger raakt ligt tussen: Vrouwen jonger dan 40 jaar, geen anticonceptie 80 % - 90 % Coïtus interruptus 12 % - 38 % Periodieke onthouding 5 % - 15 % Condoom 1 % - 3.1 % Vrouwencondoom Spiraaltje 0.5 % - 3 % Prikpil 0.4 % Sterilisatie man 0.15 % De 'Pil' (combinatiepil) kleiner dan 0.1 % Sterilisatie vrouw 0.04 % - 0.1 %

C4d99 UitbreidingSOA De meest voorkomende SOA zijn: Chlamydia Gonorroe Syfilis Seksueel overdraagbare herpes Hepatitis B AIDS

C4d40(4142) Evolutie Van oerknal tot mens 2.1 Evolutie vanaf het begin 2.1.1 Het ontstaan van Moeder Aarde 2.1.2 Het eerste leven 2.2 Argumenten voor evolutie 2.2.1 Fossielen 2.2.2 Embryologie van gewervelden 2.2.3 Anatomische aanwijzingen 2.2.4 Geografische aanwijzingen 2.2.5 Fylogenetische afstamming: moleculaire verschillen

C4d40(4142) Evolutie 2. Van oerknal tot mens … 2.3 Evolutietheorieën 2.3.1 Historisch overzicht – leestekst 2.3.2 Het Lamarckisme 2.3.3 Het Darwinisme 2.4 Moderne evolutieleer 2.4.1 Belangrijke factoren voor de evolutie 2.4.2 Toepassing op de vinken van de Galapagoseilanden 2.4.3 Opdrachten 2.5 Enkele belangrijke stadia in de evolutie van de mens 2.6 Een aantal slotopmerkingen 2.6.1 Over racisme 2.6.2 Over Darwin en politiek 2.6.3 Over darwinisme en godsdienst

Organische moleculen: bouwstenen van het leven Ontstaan van o.a. aminozuren en nucleïnezuren, bouwstenen van eiwitten en DNA

Evolutietheorieën Lamarckisme Darwinisme De volgende generatie neemt de eigenschap over van de vorige generatie Darwinisme Overleven van de soort door natuurlijke selectie

Moderne evolutieleer tjiftjaf fitis Ontstaan van variatie Geslachtelijke voortplanting Natuurlijke selectie Isolatie Geografische isolatie Ethologische isolatie Fitis vs tjiftjaf http://www.vogelbescherming.nl/content.aspx?cid=1746 Seizoensisolatie Ecologische isolatie Anatomische isolatie tjiftjaf fitis http://www.fossieleplanten.nl/Evolutie/evolu0.html

De vinken van de Galapagoseilanden http://www.rit.edu/~rhrsbi/GalapagosPages/DarwinFinch.html

Stadia in de evolutie van de mens http://hannover.park.org/Canada/Museum/man/evnman3.html

Australopithecus africanus

Identiteitskaart : Naam: Australopithecus africanus vindplaats de grassteppen in Oost- en Zuid-Afrika ouderdom 3 – 1,6 miljoen jaar geleden grootte 1,2 m massa hersenvolume 380 – 450 cm³ levenswijze gebruikt stokken en stenen om voedsel te verzamelen.

Identiteitskaart : Naam: Lucy (Australopithecus afarensis) http://www.paleorama.com/more/lucy.html geslacht waarschijnlijk ♀ vindplaats het Afar gebied in Ethiopië ouderdom 25 à 30 jaar (overleden 3,2-3,8 miljoen jaren geleden) grootte ca 1,12 m massa ca 29 kg hersenvolume 800 cm³ levenswijze Liep rechtop; at fruit en ander vezelrijk voedsel

Identiteitskaart Naam: Australopithecus boisei http://www.he.net/~archaeol/9801/newsbriefs/boisei.html Vindplaats Oost-Afrika (Ethiopië, Tanzania en Kenia) Ouderdom 2,5 – 1,2 miljoen jaar geleden Grootte 10% groter dan de africanus Massa Hersenvolume 545 cm³ Levenswijze Vegetarisch dieet (hard kauwend)

Identiteitskaart Naam: Homo erectus modjokertensis http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/Index/bwn3/koenigswald Vindplaats Eerste soort die migreerde uit Afrika tijdens de ijstijd (Pleistoceen). Ngandong/Modjokerta, Oost-Java Ouderdom ongeveer één miljoen jaar oud Grootte Massa Hersenvolume 800 – 1300 cm³ Levenswijze kan werktuigen maken zoals handbijlen. Sommige studies wijzen er op dat de Homo erectus vuur kon maken en in grotten leefde.

Homo (sapiens) neanderthalensis

Identiteitskaart Naam: Homo neanderthalensis http://users.skynet.be/zoekheteensop/neanderthaler.htm Vindplaats Europa Ouderdom Ongeveer 150 000 tot 35 000 jaar V.C. Grootte Massa 90 kg Hersenvolume 1400 à 1500 cm³ Levenswijze Grotten en beschuttingen gemaakt van stenen zijn teruggevonden in de buurt van schedels van de Neanthaler. Wapens en werktuigen gemaakt van steen werden ook teruggevonden op deze plaatsen. Archeologische vondsten tonen aan dat gewonden verzorgd en doden begraven werden.

Homo sapiens sapiens

Identiteitskaart Naam: Homo sapiens sapiens Vindplaats Hele wereld Ouderdom ca 100 000 jaar Grootte 1,5 tot 1,8 m Massa 70 kg Hersenvolume 1350 cm³ Levenswijze jager - verzamelaar

C4D43_trillingen_a 3. Van tamtam tot gsm: Informatieoverdracht tussen tijdgenoten 3.1 Periodieke bewegingen 3.1.1 Periode en frequentie van periodieke bewegingen 3.2 Trillingen 3.3 Harmonische trillingen 3.3.1 Een trillende veer 3.3.2 Definitie harmonische trillingen 3.3.3 Voorbeelden van harmonische trillingen

Een trillende stemvork Demo-experiment Houd een trillende stemvork tegen een pingpongballetje aan een koordje

Een trillende veer

Een trillende rietje Een hogere toon Blaas op het rietje terwijl je met je lippen het uiteinde van het rietje een beetje plat duwt. Na een beetje oefenen krijg je er zeker geluid uit. Wat gebeurt er met de toonhoogte (de frequentie) als je de lengte van het rietje kleiner maakt door er een stuk af te knippen? Een hogere toon

C4D44_trillingen_b 3.4 Golven 3.4.1 Ontstaan van golven 3.4.2 Geluidsgolven 3.4.3 Energietransport van een golf 3.4.4 Indeling van golven 3.4.5 Golflengte l 3.4.6 Voortplantingssnelheid van een golf 3.4.7 Oefeningen

Deeltjes blijven ter plaatse Proefje: Vul een doorzichtige bak met water op de OH-projector. Plaats een buret gevuld met een gekleurde vloeistof (vb. methyleenblauw oplossing) boven de bak met water. Laat vloeistof uit de buret druppelen. Wat stel je vast? De methyleenblauwe druppels verspreiden zich niet terwijl er duidelijk een golfbeweging in het water waarneembaar is.

Transversale golf

Longitudinale golf

Longitudinaal vs transversaal

Einde zevende sessie