GE 2012 Martini-nascholing Groningen, 19 april 2012 Buikklachten en voeding: feiten en fictie door Laurens van der Waaij, MDL-arts Janneke Stevens, diëtist

ONDERWERPEN Ondervoeding bij ouderen IBS en FODMAP Coeliakie en glutenvrij dieet Lactose-intolerantie

Ondervoeding bij ouderen Chronische ziekte (ernstig COPD, hartfalen) Dementie, depressie Minder zelfredzaam Kauw- en/of slikproblemen, Immobiliteit Oncologie Medicijnen Ziekenhuisopname Fijn gelegenheid te krijgen om aandacht te schenken aan ondervoeding bij ouderen. En nut en noodzaak van het screenen. Bij een landelijke prevalentiemeting in de thuiszorg was 15-25% van de cliënten ondervoed. Risico neemt toe met de leeftijd. Wat zijn de risicogroepen: een aantal voorbeelden Chronische ziekte: copd te benauwd om te eten, wel verhoogde behoefte, Hartfalen: verminderde eetlust, zout- en vochtbeperking Verlies van partner, eenzaamheid, depressie Minder zelfredzaam –geen boodschappen kunnen doen, geen geld voor tafeltje dekje Slecht gebit Veel medicijnen –invloed op o.a. eetlust. Staaltabletten als voorbeeld. Herstelperiode na operatie

ONDERVOEDING meten is weten De vier stappen benoemen. Bovenarmmeting is ingevoerd omdatgewicht en lengte niet altijd goed te meten zijn. Grote groep valt in oranje vak: risico op ondervoeding! N.b. ouderen krijgen wel vaak voldoende energie. (Behoefte is verlaagd Welk materiaal heb je nodig? Screeningstappenplan uitdelen. 4

Vrouw 73 jaar, 5 kg afgevallen in 1 maand Wat nu ? Mw. valt in categorie ondervoed. Oorzaak nagaan. Probleem wordt vaak onderschat. Zowel door patiënt zelf als de hulpverlener. Ach geeft niet, er mag best wel wat af!

Vrouw 73 jaar, 5 kg afgevallen in 1 maand Wat nu ? Globale voedingsanamnese: - Warme maaltijd - Aantal maaltijden 2. Adviezen om de inname te verbeteren Hoe vaak per week eet u een warme maaltijd Hoe vaak alleen een kommetje soep Hoeveel broodjes eet u per dag. Een vrouw van deze leeftijd zou ongeveer 4sn. Moeten eten. Slaat u wel eens een maaltijd over.

Maatregelen bij (risico op) ondervoeding Extra tussendoortjes (stukje kaas, worst, haring, nootjes, gevulde koek) Extra melkprodukten (4-5 x daags een beker/schaaltje) Volle produkten (roomboter, volle melk) Kant en klare maaltijden Tafeltje Dekje, Apetito Drinkvoeding Sondevoeding I.p.v. warme maaltijd kan ook een broodmaaltijd met b.v. salade. Elke dag een eitje –géén probleem- Catering is duurder. Via Thuiszorgorganisaties soms goedkoper. Eenzaamheid. Is er een verzorgingshuis of buurthuis in de buurt waar je kunt eten? Drinkvoeding- wie schrijft dit voor? Is recept voldoende. Formulier verklaring dieetpreparaten. Tip voor mensen met vochtbeperking: nutridrink compact. Sondevoeding: wie schrijft dit voor?

IBS en FODMAP IBS: soms invaliderende klachten Behandelingen vallen tegen (mebeverine, hypnotherapie) Voeding speelt rol: vb lactose, fructose, koolsoorten Lactose intolerantie geeft IBS-achtige klachten Pijn ontstaat door drukverhoging bij patienten met een gevoelige darm Drukverhoging: gas of extra volume in de darm: 1. Gas: fermentatie van onverteerde moleculen 2. Volume: osmose: veel kleine moleculen trekken water aan Fodmaps zijn korte keten koolhydraten die minder goed geresorbeerd worden. Ze worden in de darm gefermenteerd waarbij gasvorming ontstaat. Doordat het kleine molekulen zijn hebben ze een hoge osmotische waarde. Vocht wordt niet goed teruggeresorbeerd. In Het terminale ileum en de dikke darm vindt meeste rsorbtie plaats. Korte keten koolhydraten die slecht geresorbeerd worden in de dunne darm en proximale dikke darm. Hoge osmotische waarde hierdoor wordt osmotische diarree. Hier treedt snelle fermentatie op door bacteriën. Collectively, FODMAPs, as short-chain sugars, can be easily fermented and exert an osmotic effect, increasing fluid delivery into the large bowel and resulting in gas, pain, and osmotic diarrhea. Those with visceral hypersensitivity or gut motility disorders appear to be more distressed by these side effects. The colonic microflora feast on the malabsorbed sugars and create gas, which contributes to abdominal bloating. Growing evidence reveals the beneficial role of minimizing FODMAPs for those with FGDs such as IBS.2,4

FODMAP FODMAP Dus, drukverhoging ontstaat door: 1. veel kleine onverteerde moleculen in het colon 2. die gefermenteerd kunnen worden door de darmflora Welke moleculen zijn dit ? 1. niet resorbeerbaar door mensen 2. niet resorbeerbaar door een deel van de mensen (vb lactose, fructose) FODMAP Fodmaps zijn korte keten koolhydraten die minder goed geresorbeerd worden. Ze worden in de darm gefermenteerd waarbij gasvorming ontstaat. Doordat het kleine molekulen zijn hebben ze een hoge osmotische waarde. Vocht wordt niet goed teruggeresorbeerd. In Het terminale ileum en de dikke darm vindt meeste rsorbtie plaats. Korte keten koolhydraten die slecht geresorbeerd worden in de dunne darm en proximale dikke darm. Hoge osmotische waarde hierdoor wordt osmotische diarree. Hier treedt snelle fermentatie op door bacteriën. Collectively, FODMAPs, as short-chain sugars, can be easily fermented and exert an osmotic effect, increasing fluid delivery into the large bowel and resulting in gas, pain, and osmotic diarrhea. Those with visceral hypersensitivity or gut motility disorders appear to be more distressed by these side effects. The colonic microflora feast on the malabsorbed sugars and create gas, which contributes to abdominal bloating. Growing evidence reveals the beneficial role of minimizing FODMAPs for those with FGDs such as IBS.2,4

FODMAP F ermenteerbare O ligosacchariden: fructanen en galactanen (brood, pasta, broccoli, kool, uien, peulvruchten) D isacchariden vb lactose (melk, yoghurt) M onosacchariden vb fructose (appel, peer, gedroogd fruit) And P olyolen (perzik, pruimen, bloemkool, mais, champignon, kunstmatige zoetstoffen (sorbitol, xylitol e.d.)) Fodmaps zijn korte keten koolhydraten die minder goed geresorbeerd worden. Ze worden in de darm gefermenteerd waarbij gasvorming ontstaat. Doordat het kleine molekulen zijn hebben ze een hoge osmotische waarde. Vocht wordt niet goed teruggeresorbeerd. In Het terminale ileum en de dikke darm vindt meeste rsorbtie plaats. Korte keten koolhydraten die slecht geresorbeerd worden in de dunne darm en proximale dikke darm. Hoge osmotische waarde hierdoor wordt osmotische diarree. Hier treedt snelle fermentatie op door bacteriën. Collectively, FODMAPs, as short-chain sugars, can be easily fermented and exert an osmotic effect, increasing fluid delivery into the large bowel and resulting in gas, pain, and osmotic diarrhea. Those with visceral hypersensitivity or gut motility disorders appear to be more distressed by these side effects. The colonic microflora feast on the malabsorbed sugars and create gas, which contributes to abdominal bloating. Growing evidence reveals the beneficial role of minimizing FODMAPs for those with FGDs such as IBS.2,4

Wat mag dan nog wel ? voeding met weinig FODMAP Fruit banaan, aardbeien, grapefruit, kiwi, sinaasappel Groente wortel, spinazie, sperziebonen, sla, tomaat Aardappelen Zuivel harde kaas, lactosevrije melk, boter Granen: geen tarwe: glutenvrij, spelt, rijst Zoetstoffen suiker (sucrose), glucose Kleine beetjes van de rest (vb halve boterham) Fodmaps zijn korte keten koolhydraten die minder goed geresorbeerd worden. Ze worden in de darm gefermenteerd waarbij gasvorming ontstaat. Doordat het kleine molekulen zijn hebben ze een hoge osmotische waarde. Vocht wordt niet goed teruggeresorbeerd. In Het terminale ileum en de dikke darm vindt meeste rsorbtie plaats. Korte keten koolhydraten die slecht geresorbeerd worden in de dunne darm en proximale dikke darm. Hoge osmotische waarde hierdoor wordt osmotische diarree. Hier treedt snelle fermentatie op door bacteriën. Collectively, FODMAPs, as short-chain sugars, can be easily fermented and exert an osmotic effect, increasing fluid delivery into the large bowel and resulting in gas, pain, and osmotic diarrhea. Those with visceral hypersensitivity or gut motility disorders appear to be more distressed by these side effects. The colonic microflora feast on the malabsorbed sugars and create gas, which contributes to abdominal bloating. Growing evidence reveals the beneficial role of minimizing FODMAPs for those with FGDs such as IBS.2,4

Studies Meeste studies door een groep in Australie Engels onderzoek: IBS, N=82, gerandomiseerd: effectiviteit (pijn, opgeblazen gevoel e.d.): p<0.001 - low FODMAP dieet 86% - standaard dieet 49% Fodmaps zijn korte keten koolhydraten die minder goed geresorbeerd worden. Ze worden in de darm gefermenteerd waarbij gasvorming ontstaat. Doordat het kleine molekulen zijn hebben ze een hoge osmotische waarde. Vocht wordt niet goed teruggeresorbeerd. In Het terminale ileum en de dikke darm vindt meeste rsorbtie plaats. Korte keten koolhydraten die slecht geresorbeerd worden in de dunne darm en proximale dikke darm. Hoge osmotische waarde hierdoor wordt osmotische diarree. Hier treedt snelle fermentatie op door bacteriën. Collectively, FODMAPs, as short-chain sugars, can be easily fermented and exert an osmotic effect, increasing fluid delivery into the large bowel and resulting in gas, pain, and osmotic diarrhea. Those with visceral hypersensitivity or gut motility disorders appear to be more distressed by these side effects. The colonic microflora feast on the malabsorbed sugars and create gas, which contributes to abdominal bloating. Growing evidence reveals the beneficial role of minimizing FODMAPs for those with FGDs such as IBS.2,4

Plannen We gaan kijken of we dit dieet in het MZH kunnen opstarten: - bv testfase (8 wk) streng dieet - Indien effectief: volwaardig acceptabel dieet Wetenschappelijk evalueren d.m.v. gerandomiseerd onderzoek Fodmaps zijn korte keten koolhydraten die minder goed geresorbeerd worden. Ze worden in de darm gefermenteerd waarbij gasvorming ontstaat. Doordat het kleine molekulen zijn hebben ze een hoge osmotische waarde. Vocht wordt niet goed teruggeresorbeerd. In Het terminale ileum en de dikke darm vindt meeste rsorbtie plaats. Korte keten koolhydraten die slecht geresorbeerd worden in de dunne darm en proximale dikke darm. Hoge osmotische waarde hierdoor wordt osmotische diarree. Hier treedt snelle fermentatie op door bacteriën. Collectively, FODMAPs, as short-chain sugars, can be easily fermented and exert an osmotic effect, increasing fluid delivery into the large bowel and resulting in gas, pain, and osmotic diarrhea. Those with visceral hypersensitivity or gut motility disorders appear to be more distressed by these side effects. The colonic microflora feast on the malabsorbed sugars and create gas, which contributes to abdominal bloating. Growing evidence reveals the beneficial role of minimizing FODMAPs for those with FGDs such as IBS.2,4

Coeliakie Diagnose: IgA anti-TTG is goede methode Cave IgA deficientie Bewijs: duodenumbiopt tijdens normaal dieet Fodmaps zijn korte keten koolhydraten die minder goed geresorbeerd worden. Ze worden in de darm gefermenteerd waarbij gasvorming ontstaat. Doordat het kleine molekulen zijn hebben ze een hoge osmotische waarde. Vocht wordt niet goed teruggeresorbeerd. In Het terminale ileum en de dikke darm vindt meeste rsorbtie plaats. Korte keten koolhydraten die slecht geresorbeerd worden in de dunne darm en proximale dikke darm. Hoge osmotische waarde hierdoor wordt osmotische diarree. Hier treedt snelle fermentatie op door bacteriën. Collectively, FODMAPs, as short-chain sugars, can be easily fermented and exert an osmotic effect, increasing fluid delivery into the large bowel and resulting in gas, pain, and osmotic diarrhea. Those with visceral hypersensitivity or gut motility disorders appear to be more distressed by these side effects. The colonic microflora feast on the malabsorbed sugars and create gas, which contributes to abdominal bloating. Growing evidence reveals the beneficial role of minimizing FODMAPs for those with FGDs such as IBS.2,4

Coeliakie Klachten m.n. door malabsorptie: IBS-achtige klachten voedingdeficienties, gewichtsverlies osteoporose, infertiliteit, vermoeidheid vaak ook: vrijwel geen klachten Fodmaps zijn korte keten koolhydraten die minder goed geresorbeerd worden. Ze worden in de darm gefermenteerd waarbij gasvorming ontstaat. Doordat het kleine molekulen zijn hebben ze een hoge osmotische waarde. Vocht wordt niet goed teruggeresorbeerd. In Het terminale ileum en de dikke darm vindt meeste rsorbtie plaats. Korte keten koolhydraten die slecht geresorbeerd worden in de dunne darm en proximale dikke darm. Hoge osmotische waarde hierdoor wordt osmotische diarree. Hier treedt snelle fermentatie op door bacteriën. Collectively, FODMAPs, as short-chain sugars, can be easily fermented and exert an osmotic effect, increasing fluid delivery into the large bowel and resulting in gas, pain, and osmotic diarrhea. Those with visceral hypersensitivity or gut motility disorders appear to be more distressed by these side effects. The colonic microflora feast on the malabsorbed sugars and create gas, which contributes to abdominal bloating. Growing evidence reveals the beneficial role of minimizing FODMAPs for those with FGDs such as IBS.2,4

Levenslang GLUTENVRIJ Internationaal symbool voor glutenvrij

Levenslang GLUTENVRIJ Wat vinden patiënten het meest belastend?

Levenslang GLUTENVRIJ Wat vinden patiënten het meest belastend? a. glutenvrij brood b. uit eten gaan, bij familie, feestjes c. onduidelijkheid etikettering d. kosten glutenvrije produkten Dit is geen evidence based onderzoek maar jaenlange praktijkervaring. Glutenvrij brood is compact, droog, valt gauw uit elkaar. Komt door ontbreken gluten. Gluten is eiwit dat zorgt voor luchtige elastische struktuur van het brood.

Levenslang GLUTENVRIJ “Ik wil niet overal moeten vragen wat er in zit of hoe ze het maken. Ik ben het zo zat.” Wat voor drankje neem ik? Hooghoudt dubbele graanjenever Of Bols advocaat Of een biertje van de tap Of een glaasje prosecco Welke is glutenvrij. Advocaat- komt niet van de eieren, maar van het bindmiddel Bier: er is glutenvrij bier. Vooral jongemannen vinden dit probleem bij uitgaan met vrienden.

Levenslang GLUTENVRIJ Livaad: de electronische database van Glutenvrije producten Niet alleen voedingsmiddelen kunnen gluten bevatten! Medicijnen (Dexamethason, Co-trimoxazol, Bisacodyl) Livaad laten zien Tarwezetmeel- norm noemen N.b. ook medicijnen kunnen gluten bevatten

Levenslang GLUTENVRIJ Wat kost een halfje glutenvrij wit?

Levenslang GLUTENVRIJ

Lactose intolerantie

Lactosebeperkt dieet

Lactose komt voor in Melk -ook geite-, paarde-, schapemelk- Melkprodukten -vla, pap, chocolademelk, koffiemelk, slagroom, roomijs- Zure melkprodukten -karnemelk, yoghurt, kwark, Roomboter en sommige soorten margarine en bak- en braadvet- Weidranken zoals Rivella en Taksi- Probiotica zoals Yakult, Actimel, Vivid- Kaas -smeerkaas, zachte kaassoorten als Brie, Feta, cottagecheese, behalve….

Harde Hollandse kaassoorten (bv Goudse) Lactosebeperkt zijn Harde Hollandse kaassoorten (bv Goudse)

TOT SLOT handige websites www.stuurgroepondervoeding.nl www.sorgente.nl www.mediqtefa.nl www.livaad.nl www.glutenvrij.nl