Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 1 t/m 5

inhoud Rusteloze aarde (par. 1) De opbouw van de aarde (par. 2) Platentectoniek (par. 3) Vulkanisme (par. 4) Aardbevingen (par. 5)

Rusteloze aarde Dankzij de opgraving in Pompei weten we hier erg veel van. De miljoenenstad Napels ligt op nog geen 10km van de Vesuvius, niemand lijkt zich zorgen te maken… Toch ging het in 79 na Chr. grandioos mis… De inwoners van Pompei waren volledig verrast

Rusteloze aarde In mei 1980 was iedereen voorbereid op een uitbarsting van de Mount St. Helens. Toch had nie-mand verwacht dat het zo heftig zou verlopen Na afloop bleek het grootste deel van de vulkaankegel te zijn verdwenen. De gevolgen waren onvoorstelbaar.

Rusteloze aarde Hoewel we steeds meer van de aarde weten, laten veel mensen zich steeds weer verrassen door de vaak moeilijk voorstel- bare processen binnen en buiten de aarde.

Twee soorten aardkorst Continentale korst Oceanische korst -licht gesteente -zwaar gesteente -ligt ±4km hoger -ligt ±4km lager -graniet -basalt

De drijvende aardkorst Welke uitspraak is juist? 1 De aardkorst drijft op de aardmantel. 2 De lithosfeer drijft op de asthenosfeer. Aardkorst + bovenste deel aardmantel ► Deel van de aardmantel ► Vast gesteente (aardkorst) (aardmantel) Gedeeltelijk vloeibaar Aardkorst Aardmantel

De opbouw van de aarde De kern van de aarde bevat een natuurlijke kernreactor die veel warmte produceert. De inwendige processen in de aarde moeten er voor zorgen dat de aarde die warmte weer kwijt raakt. Maar hoe? 1 binnenkern 2 buitenkern 3 mantel vast, kernreacties ▼ verwarmt buitenkern Kern vloeibaar ▼ verwarmt mantel 6400 km Convectiestroming (4) in vast gesteente

Platentektoniek De Zuid-Amerikaanse plaat is groter, bestaat uit oceanische en continentale korst en beweegt langzamer. Wat is het verschil tussen de Zuid-Amerikaanse plaat en de Nazca plaat, wat betreft omvang, opbouw en snelheid?

Platentektoniek Aardkorstplaten bewegen t.o.v. elkaar … convergent divergent transform

Platentektoniek Oceaanbodem Ontstaat en Verdwijnt terwijl continenten blijven drijven 2 De Zuid-Amerikaanse plaat groeit in het oosten aan en blijft in het westen gelijk. 1 De Nazcaplaat groeit aan de ene kant aan en verdwijnt aan de andere kant. Basalt nieuwe oceaan- bodem Midoceanische rug Subductie

De kracht achter platentektoniek, diverse theorieën Drie theorieën 1 Drijven: convectiestroming, de aardkorst drijft mee. 2 Duwen, opstijgende magma duwt de aardkorst uit elkaar 3 Trekken, de zware wegduikende oceaanbodem trekt de rest van de plaat mee 4 Een combinatie van deze twee of drie 1 Drijven; convectiestroming, de aardkorst drijft mee. 2 Duwen, opstijgende magma duwt de aardkorst uit elkaar 3 Trekken, de zware wegduikende oceaanbodem trekt de rest van de plaat mee

Platentektoniek, een doorgaande beweging

De bewegingsrichting van de continenten* ◄De continenten zijn grotendeels naar elkaar gedreven: Pangaea ▼ De bewegingsrichting draait om ◄De continenten bewegen uit elkaar, alleen Europa en Afrika naderen elkaar ▼ De bewegingsrichting draait om * Bedenk dat eigenlijk de aardkorstplaten bewegen en niet de afzonderlijke continenten ◄De continenten bewegen naar elkaar

Vulkanisme Platentekoniek bepaalt het vulkanisme. Divergerende beweging op de oceaanbodem ▼ Rustige (effusieve) erupties Convergente beweging, subductie ▼ explosieve erupties

Effusieve erupties 1 Het mantelgesteente is vast door de combinatie van een hoge druk en hoge temperatuur. 3 2 1 2 Zodra het mantelgesteente omhoog komt bij de midoceanische rug, wordt de druk minder en smelt het gesteente door de hoge temperatuur. 3 Door het gat tussen de platen stroomt de magma rustig naar buiten.

Explosieve erupties 5 Een deel van de magma stijgt maar stolt langzaam 4 5 3 1 2 5 Een deel van de magma stijgt maar stolt langzaam ondergronds > een intrusie 4 Pas als de druk groot genoeg is komt er een explo- sieve eruptie. Hoe langer deze uitblijft, des te groter de eruptie 1 Oceaanbodem (basalt) + sediment + water duiken naar beneden 2 Op 150km diepte smelt het basalt, sediment en water en vormt lichte maar stroperige magma 3 De lichte magma stijgt tot in de magmakamer

Vulkanisch materiaal Pyroklastisch materiaal: verpulverd materiaal Lava Andesiet Intrusie > graniet Magma

Vulkanisme is een ‘opbouwend’ proces Vulkanisch materiaal Deze stratovulkaan is opgebouwd bij elke uitbarsting met lagen lava en as

Vulkanisme is een ‘opbouwend’ proces er een heel grote explosie komt waarbij zoveel materiaal naar buiten verdwijnt dat de vulkaan instort > caldera … totdat

Hot spots De meeste vulkanen liggen aan de randen van platen en functioneren in overeenstemming met de aard van de plaatbeweging. Vulkanen die hier niet aan voldoen worden ‘hotspot’- vulkanen genoemd omdat: 1 omdat ze midden op een plaat liggen 2 omdat ze anders functioneren dan je bij die plaatbeweging zou verwachten

Hot spots Voorbeelden van hotspot-vulkanen: - IJsland - Azoren - Canarische eilanden - Yellowstone - Hawaii Zijn dit voorbeelden van 1 of 2?

Aardbevingen druk divergent rek convergent rek druk divergent divergent rek convergent Door de platentektoniek ontstaat er rek en druk bij convergente en divergente plaatbewegingen Convergente / divergent / rek / druk …..

Het ontstaan van een aardbeving

Het ontstaan van een aardbeving Twee aardkorstplaten bewegen in tegengestelde richting langs elkaar. Ze zitten klem tegen elkaar maar de beweging gaat door…

Het ontstaan van een aardbeving Terwijl de platen klem zitten tegen elkaar, verbuigt het gesteente, het is elastisch. Van deze vervorming merkt niemand iets maar met nauwkeurige apparatuur kan het wel worden gemeten. Wanneer deze spanning te groot wordt breekt, het gesteente en verplaatsen de twee platen in tegengestelde richting langs elkaar. En… terwijl het gesteente verbuigt, bouwt er zich een spanning op in het gesteente. Dit voorbeeld vindt plaats bij een transforme plaatbeweging. Bij convergerende en divergerende bewegingen ontstaat een aardbeving in principe hetzelfde.

De schalen van Mercalli en Richter Schaal van Mercalli De schaal van Richter t.o.v. Mercalli (bij benadering) Inten- siteit Gevolgen Magnitude XII buitengewoon catastrofaal; naast de enorme verwoestingen verandert het landschap 9 XI catastrofaal; algemene verwoesting van alle constructies X vernietigend; naast gebouwen word ook grond verplaatst en is er schade aan dijken en dammen IX verwoestend; de schade aan gebouwen en infrastructuur is groot 8 VIII vernielend; grote schade aan alle soorten gebouwen 7 VII zeer sterk; veel schade aan slecht gebouwde huizen VI sterk; muren in huizen raken beschadigd, paniek 6 V vrij sterk; iedereen voelt het, gebroken ramen, kasten vallen om 4,5 IV matig; ’s nachts worden mensen wakker, krakende geluiden in huis. De trillingen lijken afkomstig van zwaar verkeer III licht; vergelijkbaar met trillingen van het verkeer; niet iedereen voelt het 3 II zeer licht; wordt door enkele personen gevoeld, vooral bovenin gebouwen 1,2 I wordt niet gevoeld, alleen door seismografen geregistreerd De schaal van Mercalli meet de intensiteit van een aardbeving aan de hand van de hoeveelheid schade. De schaal van Richter meet de magnitude van een aardbeving aan de hand van de hoeveelheid energie die vrijkomt.

Vervorming van de aardkorst Het effect van rek en druk op de aardkorst op de lange termijn is groot! Bij welke foto horen de volgende kenmerken? -rek -druk -gesteente buigt -gesteente breekt -aardbeving -geleidelijk -aan de oppervlakte -diep in de aardkorst

Vervorming van de aardkorst -druk -gesteente buigt -geleidelijk -diep in de aardkorst -rek -gesteente breekt -aardbeving -aan de oppervlakte

Plooiings- of breukgebergte? Horst? Slenk? Horst Slenk Breuk Oost-Afrika: Kenia