Verduurzaming gemeentelijk vastgoed 's-Hertogenbosch Tinio van Goor, afdeling Maatschappelijk Vastgoed 7 maart 2013

s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal INHOUD ENERGIE- EN KLIMAATBELEID GEMEENTELIJK VASTGOED AANPAK, RESULTATEN EN ERVARINGEN | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

ENERGIE- EN KLIMAATPROGRAMMA 2008-2015 Doelstelling: Stad klimaatneutraal in 2050 Gemeentelijke organisatie in 2020 “voorbeeldfunctie” Klimaatneutraal: De hoeveelheid benodigde energie wordt lokaal met duurzame bronnen opgewekt. | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

GEMEENTELIJK VASTGOED 410 gebouwen 500.000 m2 BVO WOZ-waarde: € 300 miljoen Energieverbruik: 15.000.000 kWh elektra + 3.500.000 m3 gas | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

GEM. VASTGOED – KLIMAATNEUTRAAL 2020 Nieuwbouw 25-75% besparing EPC Waar mogelijk: klimaatneutraal Bestaande bouw: Alle gebouwen energielabel B Klimaatneutraal in 2020: Extra besparing: 30% Duurzame energie: 40% | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal NAAR LABEL B: AANPAK 2009-2011 Inventarisatie gebouwen Keuze: 159 van de 410 gebouwen Energieonderzoeken EPA-U advies + energielabel Financiering energiemaatregelen Energiebesparingsfonds 10 miljoen euro Onderhoudsbudgetten Besparing op energiekosten | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal RESULTATEN tot HEDEN Nieuwbouw: 30% besparing EPC (14 gebouwen) Klimaatneutrale Afvalstoffendienst BBS Nieuw Zuid – Passief Bouwen concept Bestaande bouw: 159 panden: EPA-U/energielabel 43: energielabel A of B 31: sloop/verkoop 85: energielabel C-G 15 verbeterd 2010-2011: label A/B 3 in verbouwing 67: te verbeteren | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

ERVARINGEN, BELEMMERINGEN tijdens uitvoering Gebouwbezit verdeeld over 8 afdelingen Verschillende werkwijze (onderhoud, boekhouding) per afdeling Beperkte en onbetrouwbare gegevens, Epa-U’s, huidig- en toekomstig energieverbruik, geen reële kostenramingen, … Meer dan helft gebouwen externe huurder(s): split incentive (complexiteit afspraken huurders) Toekomstig eigendom/bestaan onzeker Veel tegelijk: pv-cellen, wko’s, monitoring, handhaving wet milieubeheer, binnenklimaat scholen, inregelen installaties etc. Afhankelijk van medewerking gebouw bezittende afdelingen Onduidelijke projectorganisatie | 4 april 2017 | Voettekst

2012: AFD. MAATSCHAPPELIJK VASTGOED Maatschappelijk Vastgoed centraal in de organisatie! Ontwikkelen, beheren en bouwen Kans voor efficiënte aanpak: Projectorganisatie Duidelijke communicatie Capaciteit en expertise afd. M.V. PLAN VAN AANPAK September 2012 | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

Inregelen installaties PLAN VAN AANPAK Projectorganisatie AMT Stuurgroep Projectgroep Eigenaren & Huurders Projecten CWS/MV Projecten SB/S&R Projecten BZ/FZ Projecten onderwijs Monitoring PV-cellen WKO-installaties Inregelen installaties s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal | 21 september 2012 |

s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal EERSTE RESULTATEN Voormalige Militaire Manege (rijksmonument): van label G naar A Investering: € 1.150.000 Verwarming en ventilatie-installatie Isolatie buitenschil Verlichting | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal EERSTE RESULTATEN 12 scholen naar energielabel A en B én frisse school | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal EERSTE RESULTATEN De aanpak 12 scholen: Screening energie/binnenklimaat: 12 slechtste scholen: verbeterplan Programma van eisen en technische omschrijving maatregelen Opdrachtgeverschap bepalen Financiering: rijkssubsidie, bijdrage scholen en gemeente De aanbesteding Uitvoering maatregelen, pilot, kwaliteitscontrole Oplevering, beproeving en nazorg Belangrijk: in alle fasen de samenwerking met adviseurs, schoolbesturen en schooldirecties! | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal EERSTE RESULTATEN Resultaat 12 scholen: 6 scholen label A, 6 scholen label B, alle een frisse school Totale kosten: € 2.400.000 Maatregelen: Isolatie daken Isolatie glas Energiezuinige CV-ketels Energiezuinige verlichting Ventilatiesysteem met WTW Energiebesparing : Electra 5% Gas 30% | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal EERSTE RESULTATEN Van Meeuwenstraat 14, KDV: van label G naar label A Kosten € 122.000 Maatregelen: Isolatieglas Verlichting CV-ketel Vloer/wand/dakisolatie | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal EERSTE RESULTATEN Lagelandstraat 17-19: van label G naar A Kosten: € 135.000 Maatregelen: Isolatieglas Kierdichting Vloer- wand- dakisolatie Energiezuinige verlichting Energiezuinige cv-ketel Thermostaat knoppen | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

EERSTE RESULTATEN: Afvalstoffendienst Klimaatneutraal: Energiezuinig ontwerp 4500 m2 zonnepanelen Biomassacentrale eigen snoeiafval levering duurzame warmte aan bedrijven Verder: Groene gevels + dak Reststoffen gebruik Hergebruik - afkoppeling afval- en regenwater Toekomst: Afvalwagens op biogas van rwzi | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

EERSTE RESULTATEN: BBS Nieuw Zuid Frisse- en energiezuinige school Samen met BrabantWonen Passief bouwen-concept: 75% energiebesparing | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal CONCLUSIE Complex proces: gewoon beginnen! Aandachtspunten: Eén centrale vastgoedafdeling Duidelijke projectorganisatie met mandaat Heldere communicatie Ervaringen van pilots en best-practice voorbeelden delen Reële kostenbegrotingen - regel financiering Maatwerk per gebouw Breng energieverbruiken in beeld Voldoende capaciteit en expertise op gebied van duurzaamheid | 21 september 2012 | s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

7 maart 2013|