Zijn gezondheidsbevorderende interventies op school even effectief voor alle leerlingen? Prof. Ilse De Bourdeaudhuij Ghent University – BELGIUM Faculty of Medicine and Health Sciences Department of Movement and Sport Sciences Department of Public Health Intern Seminarie VLOR– 23 september 2010

Inleiding Sociale ongelijkheid in gezondheid ook bij adolescenten Lagere sociale klasse (SES) op basis van: Opleiding moeder/ouders/adolescent Werksituatie of werkstatus ouders Inkomen Fas score meer kans op…..

… ongezond gedrag minder beweging, minder sport meer ‘zitten’ (TV-kijken, games, pc, …) meer frisdrank, meer snacks, meer vet minder fruit & groenten, minder ontbijt meer roken meer alcohol gebruik, meer dronken,  Interventies om deze gedragingen aan te pakken

DOEL van de studie Zijn deze gezondheidsbevorderende interventies ook effectief bij leerlingen met een lagere SES ?

3 mogelijkheden Effect hoge SES > lage SES ‧ versterkt de sociale ongelijkheid Effect hoge SES = lage SES ‧ houdt sociale ongelijkheid gelijk Effect hoge SES < lage SES ‧ vermindert de sociale ongelijkheid

Methode Europees project TEENAGE Bestaande effectieve interventies in Europa voorBeweging Voeding Roken Alcohol

Methode Review van alle interventies bij adolescenten in Europa

Methode Studies voor beweging (n=20), *** voeding (n=17), roken (n=21) alcohol consumptie (n=4) Meeste van deze studies op school of via de school

Resultaten

Beweging 3 interventies op school Studie 1: Multi-component Interventie BELGIË (Haerens et al. 2007a) Studie 2: Multi-component Interventie FRANKRIJK (Simon et al. 2004) Studie 3: Computer advies op maat BELGIË (Haerens et al. 2007b)

Studie 1:Studie 2:Studie 3: DUUR1 schooljaar + booster 4 schooljaren 3 maanden KLASComputer advies op maat SCHOOLbeschikbaar, toezicht, activiteiten activiteiten tijdens pauze en na school, toegankelijkheid OUDERS1 groep met extra steun ouders computer-advies nieuwsbrief familie + gemeente/stad

Studie 1: Hoog SES Laag SES **

Laag SES ** Hoog SES **

Effect op objectieve metingen (accelerometers) ENKEL Laag SES **

Studie 2: Multi-component interventie Frankrijk Hoog SESLaag SES **** **** **** **** **** ****

Studie 3: computer advies-op-maat België Hoog SESLaag SES ** **

Besluit voor Beweging Vergelijkbare effecten in hoog en laag SES  Resultaten tonen geen vergroten van de sociale ongelijkheid WAAROM ? Karakteristieken van de interventies 2 volledige-school benaderingen met  omgevingscomponent (kosten, kwaliteit, gemak, toegankelijk,..)  + educatie component (non-competitie en OP MAAT)

Voeding 3 interventies op school Studie 1: Multi-component Interventie VET BELGIË (Haerens et al & 2007) Studie 2: Pro Children Interventie FRUIT & GROENTEN NEDERLAND, NOORWEGEN, SPANJE (te Velde et al, 2008) Studie 3: Free Breakfast Initiative ONTBIJT WALES (Moore et al, 2007)

Studie 1: Vet Studie 2: Fruit en Groenten Studie 3: Ontbijt DUUR1 schooljaar + booster 1 schooljaar KLASComputer advies op maat 12 lessen SCHOOLBeschikbaarheid gezonde voeding en minder snacks Fuit aanbiedenGratis ontbijt OUDERS1 groep met extra steun ouders computer-advies nieuwsbrief ouderavonden

Vetinname na 1 jaar : effect in meisjes laag SES Vetinname na 2 jaar : effect in meisjes hoog SES Studie 1:

Studie 2: Fruit en Groenten Geen effecten in de 3 landen Geen verschillen tussen laag en hoog SES

Studie 3: Gratis Ontbijt Hoog SESLaag SES Gezonde voedingsmiddelen bij het ontbijt Hoog SESLaag SES Positieve houding t.o.v. eten van ontbijt elke dag

Geen verschillen in hoeveel keer ontbijt eten in de week thuis of op school Hoog SESLaag SES =

Besluit voor Voeding VETINNAME: kortere termijn beter laag SES langere termijn beter hoog SES FRUIT EN GROENTEN: geen verschillen GRATIS ONTBIJT:betere attitudes en voedingsmiddelen lage SES  Resultaten tonen geen vergroten van de sociale ongelijkheid eerder verkleinen WAAROM ? Karakteristieken van de interventies  omgevingscomponent (gratis, kwaliteit, gemak, toegankelijk,..)  + educatie component (advies OP MAAT)

Alcohol 3 interventies op school Studie 1: Unplugged (EUDAP study) BELGIË + 6 andere landen (Faggiano et al. 2008, 2010) Studie 2: Preventure ENGELAND (Conrod et al ) Studie 3: Aktion Glasklar DUITSLAND (Morgenstern et al )

Studie 1: Unplugged Studie 2: Preventure Studie 3: Aktion Glasklar DUUR12 weken 12 lessen2 keer 90 minuten gegeven door experten 4 units over 3 maanden KLASSociale invloed model: kritisch denken, probleem oplossen, beslissingsname, communicatie, empathy, coping met emoties en stress, groepsdruk, kennis Psycho-educatie, motivational interviewing, cognitieve- gedragscomponent Persoonlijkheid en coping sociale invloed model en motivatie, beliefs, media, coping vaardigheden SCHOOL/// OUDERS/ouderhandleiding

Studie 1: Unplugged Na 2 jaar betere effecten in voor: dronken episodes frequentie dronken zijn wekelijks drinken problemen gerelateerd aan drinken Laag SES

Studie 2: Preventure Geen effecten op hoeveelheid drinken in beide groepen Wel op dronken zijn op kortere termijn, vooral effecten Laag SES

Studie 3: Aktion Glasklar Grotere effecten op dronken episodes in Laag SES

Besluit voor Alcohol Globaal weinig effecten op frequentie drinken Duidelijk sterkere effecten op alcohol misbruik, dronken zijn voor lagere sociale klasse  Resultaten tonen geen vergroten van de sociale ongelijkheid maar geven aanwijzingen voor verkleinen van sociale ongelijkheid

Roken 3 interventies op school Studie 1: Rookvrije school NEDERLAND (Crone et al., 2003) Studie 2: ESFA studie (European Smoking prevention Framework Approach) 6 landen enkel effect in PORTUGAL (De Vries et al., 2006) Studie 3: ASSIST studie ENGELAND en WALES (Campbell et al., 2008 )

Studie 1: Rookvrije school Na 5 maand effect dus minder roken, bij jongens uit Geen effecten na 1 jaar Enkel interventie in klas en school Hoge SES

Studie 2: ESFA studie Na 30 maand effect op het starten met roken Sterkere effecten bij meisjes Interventie in community+ouders+school Hoge SESLaag SES

Studie 3: ASSIST Effecten werden gevonden bij op % rokers Verdere analyses toonden betere resultaten voor en sterker voor jongens Interventie door peers op school, adolescenten zelf Hoge SESLaag SES

Besluit voor Roken 1 studie met enkel school effect enkel in hoog SES Andere studies met ouders, community in beide en ook laag SES Sterkste effecten van sociale netwerk benadering en peers voor laag SES, zelfs voor bereiken van echte probleemgroepen  Resultaten tonen geen vergroten van de sociale ongelijkheid maar geven aanwijzingen voor verkleinen van sociale ongelijkheid indien juiste strategie wordt gebruikt

Algemeen Besluit

Bijna alle gezondheidsbevorderende interventies worden via de school aangeboden in Europa Resultaten tonen aan dat de school een goed kanaal is om dit te doen, ook voor jongeren uit lagere SES

Maar er zijn enkele VOORWAARDEN

Effect hoge SES > lage SES ‧ versterkt de sociale ongelijkheid Effect hoge SES = lage SES ‧ houdt sociale ongelijkheid gelijk Effect hoge SES < lage SES ‧ vermindert de sociale ongelijkheid

Effect hoge SES > lage SES versterkt de sociale ongelijkheid Sterk cognitief gebaseerde interventies Lessen in de klas zonder iets anders Bv. Rookvrije school

Effect hoge SES = lage SES houdt sociale ongelijkheid gelijk Effect hoge SES < lage SES vermindert de sociale ongelijkheid Beweging & Voeding -omgevingsinterventies: beschikbaarheid, lage kost, goede kwaliteit, gemak, toegankelijk, … -Advies op maat bv. via computer -Klas + school + ouders + gemeente

Roken -niet enkel in de klas, ook ruimer netwerk van jongeren, gemeente, ouders -Goede effecten van sociale netwerk approach en peer education: adolescenten die zelf hun medeleerlingen motiveren

Effect hoge SES < lage SES vermindert de sociale ongelijkheid Alcohol -Lessenreeks in de klas voor aanleren sociale vaardigheden, sociale invloed model -Vooral op dronken episodes

Verdere informatie